Co to jest zapalenie ucha środkowego z wysiękiem w jamie bębenkowej?

Jama bębenkowa (cavum tympani) to przestrzeń za błoną bębenkową (patrząc z zewnątrz), tj. tzw. ucho środkowe z kosteczkami słuchowymi. Jeśli płyn gromadzi się w tym miejscu, nazywa się to wysiękiem w jamie bębenkowej lub zapaleniem ucha środkowego z tworzeniem się płynu (surowicze zapalenie ucha środkowego). Płyn może być rzadki lub gęsty, ale nie występuje infekcja bakteryjna, a jedynie stan zapalny.

Ucho środkowe jest połączone z gardłem przez trąbkę Eustachiusza. Połączenie to służy między innymi do wyrównywania ciśnienia między uchem zewnętrznym a uchem środkowym. Jeśli trąbka słuchowa jest zwężona lub niedrożna, w uchu środkowym powstaje podciśnienie. Może to powodować zapalenie błony śluzowej ucha środkowego i gromadzenie się płynu. Jeśli płyn zbiera się w uchu środkowym, zakłóca to ruchy błony bębenkowej. Prowadzi to do ubytku słuchu.

Z reguły wydzielina z nosa blokuje otwór trąbki Eustachiusza. Wysięk w jamie bębenkowej (surowicze zapalenie ucha) zwykle rozwija się po przeziębieniu lub zapaleniu ucha. Czasami jednak nie można znaleźć przyczyny choroby.

Zasadniczo wentylacja ucha nie działa tak dobrze u małych dzieci ze względu na wąskie przestrzenie w gardle i uchu, dlatego wysięk w jamie bębenkowej występuje częściej w tej grupie wiekowej. Wraz ze wzrostem ciała poprawia się wentylacja, a ryzyko wysięku w jamie bębenkowej znacznie spada.

Częstotliwość występowania

Choroba występuje najczęściej u dzieci. Przed osiągnięciem wieku szkolnego co najmniej 80% dzieci cierpi na wysięk w jamie bębenkowej przez kilka tygodni lub miesięcy. Wielu lekarzy widzi związek między mniejszym otworem w jamie nosowej i trąbce Eustachiusza u małych dzieci a chorobą, ponieważ ułatwia to zablokowanie trąbki Eustachiusza. Ale dorośli również mogą doświadczać tych objawów, zwykle w wyniku zatkanego nosa. Bardzo rzadko przyczyną w wieku dorosłym może być również guz w okolicy nosogardzieli.

Czynnikami predysponującymi do wysięku w jamie bębenkowej są:

• powiększenie (przerost) tkanki gruczołowej w gardle (migdałka gardłowego),
• dysfunkcja trąbki słuchowej,
• ekspozycja na dym tytoniowy (palący rodzice), 
• alergia z obrzękiem błon śluzowych.

Dzieci uczęszczające do przedszkola są również nieco bardziej podatne, ponieważ częściej się przeziębiają. U 5% dzieci w wieku od 2 do 4 lat występuje przewlekły (trwający dłużej niż 3 miesiące) ubytek słuchu spowodowany płynem w uchu środkowym. 

Diagnostyka

Zazwyczaj objawy są nieliczne lub nie występują wcale. U dzieci choroba jest zwykle wykrywana, gdy rodzice zauważą u dziecka ubytek słuchu. Niemowlęta są czasami rozdrażnione i niespokojne. Starsze dzieci czasami skarżą się na uczucie ucisku (uczucie waty) w uchu i ubytek słuchu. Jeśli wysięk w jamie bębenkowej utrzymuje się przez długi czas, rozwój mowy może być opóźniony z powodu ubytku słuchu. Niektóre dzieci mają również problemy z koncentracją.

Starsze dzieci i dorośli mogą doświadczać utraty słuchu lub znacznego ubytku słuchu. Zwykle są to krótkie, nawracające epizody z nieokreślonym odczuciem ucisku lub kłującego bólu w uchu. Gorączka występuje rzadko.

Jeśli podejrzewa się chorobę, lekarz dokładnie zbada ucho za pomocą otoskopu. Często stwierdza się przy tym, że w uchu środkowym zebrał się płyn. W razie potrzeby badanie słuchu (audiometria) wykaże ubytek słuchu. Można również przeprowadzić testy z użyciem kamertonu. Tympanometria może również potwierdzić obecność płynu w uchu środkowym; jednak badanie to jest często dostępne tylko w gabinecie otolaryngologicznym.

Leczenie

Wysięk w jamie bębenkowej goi się w ok. 80% przypadków samoistnie, a terapia w większości przypadków nie jest konieczna. Dlatego zwykle czeka się od kilku tygodni do miesiąca przed rozpoczęciem aktywnej terapii. Jednak w przypadku zatkanego nosa zaleca się stosowanie kropli do nosa. Ponadto samo dziecko może nauczyć się pewnych metod lepszej wentylacji ucha: wzmożone ruchy żucia i połykania lub tzw. politzeryzacja. Dziecko musi nadmuchać przez jedno nozdrze mały, przymocowany balonik. Zwiększone ciśnienie rozciąga nieco trąbkę słuchową, a ucho jest lepiej napowietrzane. Zapytaj lekarza o tę metodę. Uwaga: Jeśli w tym samym czasie w okolicy nosa lub ucha występuje bakteryjna infekcja ropna, nie wolno stosować tej procedury!

Jeśli stan nie poprawi się po 3-4 miesiącach, a ubytek słuchu utrzymuje się, dotyczy obu uszu lub pojawiły się zaburzenia mowy, dziecko jest zwykle kierowane do otolaryngologa. Lekarz ten zadecyduje, czy należy ostrożnie nakłuć błonę bębenkową w celu odprowadzenia płynu. W większości przypadków lekarz umieszcza w błonie bębenkowej niewielką rurkę drenażową (tzw. rurkę tympanostomijną — patrz rysunek). Rurka zwykle wypada samoistnie po 2-8 miesiącach. W tym czasie podrażnienie zwykle ustępuje. Wśród ekspertów wciąż jednak trwa dyskusja nad przydatnością rurki tympanostomijnej: Chociaż wydaje się, że chroni ona przed nawracającymi zakażeniami ucha środkowego z wysiękiem w jamie bębenkowej, sztuczny otwór zwiększa również ryzyko zakażeń bakteryjnych w uchu. Ponadto konieczne może być podjęcie pewnych środków ostrożności podczas pływania, nurkowania itp. — należy zapytać o to lekarza.

Jednakże w odniesieniu do dalszego rozwoju językowego dziecka, szybkie umieszczenie drenu nie jest kluczowe: w jednym z badań nie stwierdzono różnicy u dzieci, którym założono taki drenaż bezpośrednio po postawieniu rozpoznania lub 6-9 miesięcy później. Często odpowiednim postępowaniem są w pierwszej kolejności regularne kontrole, zwłaszcza zdolności słyszenia, bez aktywnej terapii.

W miarę jak dziecko rośnie, poprawia się również samoistne napowietrzenie ucha przez trąbkę Eustachiusza, a ryzyko choroby zmniejsza się wraz z wiekiem. 

Jeśli u dziecka stwierdzi się znaczne powiększenie migdałka gardłowego, utrudniające wentylację ucha, laryngolog może zalecić usunięcie migdałków. W niektórych przypadkach jako środek wspomagający przydatna jest również terapia antybiotykowa.

Rokowania

U większości chorych wysięk w jamie bębenkowej znika w ciągu kilku miesięcy, po zastosowaniu specjalnej terapii lub bez niej. U 5% dzieci w wieku przedszkolnym płyn w uchu środkowym utrzymuje się przez co najmniej rok; wysięk w jamie bębenkowej rzadko utrzymuje się na stałe. Trwałe uszkodzenie słuchu w wyniku tej choroby jest obecnie bardzo rzadkie. Jednak w niektórych przypadkach na błonie bębenkowej mogą pojawić się zwapnienia.

Dodatkowe informacje

• Przeziębienie
• Zapalenie ucha środkowego
• Powiększone migdałki (hiperplazja migdałków)
• Ubytek słuchu
• Surowicze zapalenie ucha środkowego — Informacje dla personelu medycznego

Ilustracje

Ostre zapalenie ucha środkowego: Płyn za błoną bębenkową

Drenaż przez błonę bębenkową

Autorka

• Dr med. Susanne Meinrenken, dziennikarka medyczna, Brema