Co to jest zapalenie lub wyprysk w przewodzie słuchowym?

Przewód słuchowy zewnętrzny składa się z dwóch części: chrzęstnej i kostnej, które łączą się ze sobą, tworząc drogę od małżowiny usznej aż do błony bębenkowej. Całkowita długość tego przewodu wynosi około 2 do 3,5 cm, co czyni go istotnym elementem anatomicznym aparatu słuchowego. Istnieje kilka różnych form zapalenia przewodu słuchowego zewnętrznego, które mogą być spowodowane różnymi czynnikami, takimi jak zakażenia czy uszkodzenia mechaniczne. Ostre zapalenie przewodu słuchowego jest powszechnym schorzeniem, które często dotyka osoby młode oraz pływaków, z uwagi na częstą ekspozycję na wodę.

Definicja

• Synonimy: zapalenie ucha zewnętrznego, otitis externa
• Zapalenie skóry przewodu słuchowego zewnętrznego, gdzie może dojść do zmian chorobowych także w obrębie błony bębenkowej oraz małżowiny usznej.
• Klasyfikacja
  • ostre: trwające krócej niż 6 tygodni
  • przewlekłe: trwające dłużej niż 3 miesiące lub występujące więcej niż 4 razy w ciągu roku
  • martwicze: charakteryzujące się destrukcyjnym zapaleniem przewodu słuchowego, które może prowadzić do zajęcia kości czaszki (części skalisej kości skroniowej). Ten rodzaj choroby najczęściej występuje u osób starszych z cukrzycą lub obniżoną odpornością.
  • zapalenie ucha zewnętrznego związane z grypą: spowodowane przez wirusy lub nadkażenie bakteriami, objawia się obecnością krwawych pęcherzyków w przewodzie słuchowym i na błonie bębenkowej. 

Objawy

Choroba objawia się bólem ucha oraz wyciekiem wydzieliny z przewodu słuchowego zewnętrznego. Obrzęknięty przewód może wywoływać uczucie ucisku oraz prowadzić do utraty słuchu, gdyż fale dźwiękowe z zewnątrz mają trudności z dotarciem do błony bębenkowej. W przypadku ciężkiego zapalenia mogą pojawić się gorączka i osłabienie.

Dolegliwości towarzyszące ostremu zapaleniu przewodu słuchowego

• Silny ból uszu
  • Ból może mieć zróżnicowane nasilenie, utrudniając codzienne funkcjonowanie. 
• Wyciek wydzieliny z ucha, często o nieprzyjemnym zapachu, co może powodować dyskomfort i konieczność częstszego czyszczenia ucha.
• Swędzenie ucha
• Zaczerwienienie i obrzęk przewodu słuchowego, co powoduje dodatkowy dyskomfort i trudności w czyszczeniu ucha.
• Utrata słuchu, co może prowadzić do trudności w komunikacji i codziennym funkcjonowaniu.

W przypadku przewlekłego zapalenia przewodu słuchowego

• Ból występuje rzadko, ale może być uciążliwy i przewlekły.
• Swędzenie, które może być irytujące i prowadzić do podrażnienia skóry przewodu słuchowego.
• Utrata słuchu, co może wpływać negatywnie na jakość życia i relacje społeczne.
• Często podłożem jest choroba skóry, np. łuszczyca lub wyprysk atopowy (neurodermia), co wymaga specjalistycznego leczenia i opieki.
• U ponad połowy pacjentów problem dotyczy obojga uszu, co może potencjalnie pogłębiać trudności związane z leczeniem i codziennym funkcjonowaniem. 

Przyczyny

Ostre zapalenie

• Główną przyczyną ostrego zapalenia ucha jest obecność bakterii, co ma miejsce w ponad 90% przypadków. To one są najczęściej przyczyną rozwoju tej dolegliwości.
• Choroba często występuje:
  • osób, które dużo pływają, ponieważ woda w uszach stwarza idealne warunki dla rozwoju bakterii,
  • w środowiskach o podwyższonej wilgotności, gdzie bakterie mogą łatwiej się rozmnażać,
  • u osób, które mają mało naturalnej woskowiny chroniącej przed zakażeniami, a równocześnie wąskie przewody słuchowe utrudniające odpływ tej woskowiny,
  • u osób korzystających z aparatów słuchowych, które mogą drażnić przewód słuchowy,
  • po urazie mechanicznym ucha, który może stworzyć warunki sprzyjające zakażeniu. 
• Czasami ostre zapalenie może być również efektem ubocznym grypy, jako zapalenie ucha rozwijające się w trakcie tej choroby.

Przewlekłe zapalenie

• Przewlekłe zapalenie przewodu słuchowego może być konsekwencją nieprawidłowo leczonego ostrego zapalenia, ale zazwyczaj nie wynika ono z infekcji bakteryjnej.
• Jedną z częstych przyczyn jest alergiczna reakcja skórna, która może być wywołana przez metalowe elementy biżuterii, takie jak kolczyki, substancje chemiczne znajdujące się w kosmetykach i szamponach, a także przez tworzywa sztuczne używane w aparatach słuchowych.
• Inne, choć rzadziej spotykane przyczyny to zakażenia grzybicze.
• Ponadto, zbyt intensywne lub nieodpowiednie czyszczenie uszu, może prowadzić do zapalenia.

Wosk uszny

• Woskowina jest naturalną wydzieliną ucha, która zawiera substancje o działaniu ochronnym przed zakażeniami.
• Niewskazane jest usuwanie zbyt dużej ilości woskowiny, gdyż może to zwiększać ryzyko infekcji.
• Z drugiej strony, nadmierna ilość zgęstniałej woskowiny może tworzyć czopy, które również sprzyjają rozwojowi zakażeń.

Częstotliwość występowania

• Zapalenie ucha stanowi najczęstszą przyczynę ostrego bólu ucha wśród młodzieży. Statystyki wskazują, że rocznie dotyka to około 4 na 1000 osób.
• Około 90% przypadków ma charakter jednostronny, a objawy pojawiają się nagle i są intensywne.
• Przewlekłe zapalenie ucha występuje u 3–5% ludności, stanowiąc długotrwały problem zdrowotny.

Badania

• Diagnoza zapalenia zaczyna się od badania otoskopowego, które pozwala lekarzowi przyjrzeć się wnętrzu ucha.
• Zaczerwieniona i obrzęknięta skóra w przewodzie słuchowym to częsty widok, co może utrudniać zobaczenie błony bębenkowej.
• Samo badanie błony bębenkowej może ujawnić zaczerwienienie i inne oznaki zapalenia.
• W celu dokładniejszego badania, lekarz może zdecydować o płukaniu ucha lub delikatnym czyszczeniu.
• Typowe objawy to ból przy ucisku chrząstki ucha i przy pociąganiu za płatek.
• Lokalne węzły chłonne mogą być powiększone i bolesne.
• W niektórych przypadkach pobiera się próbkę wydzieliny do badań bakteriologicznych.

Leczenie

• Płukanie i czyszczenie przewodu słuchowego odbywa się z dużą ostrożnością.
• Krople do uszu lub maści z antybiotykami i/lub glikokortykosteroidami są często stosowane, zależnie od nasilenia i objawów. Dostępne są również krople przeciwbólowe.
• W niektórych sytuacjach stosuje się nasączoną lekami tamponadę wewnątrz ucha.
• Silny ból może być łagodzony przez ibuprofen lub paracetamol, ale konieczna jest kontrola lekarska po kilku dniach. W przypadku rozszerzenia infekcji, może być konieczne zastosowanie antybiotyków doustnych lub dożylnych.

Co można zrobić we własnym zakresie?

• Nie należy naruszać, drapać ani próbować samodzielnie czyścić przewodu słuchowego.
• Unikaj wilgoci w zajętym zapaleniem uchu.
• Wstrzymaj się od pływania do czasu wyleczenia choroby.
• Unikaj zatyczek do uszu do czasu wyleczenia choroby.
• W razie potrzeby korzystaj ze słuchawek chroniących przed hałasem.
• Prawidłowe stosowanie kropli do uszu
  • Pacjent powinien położyć się na przeciwległym boku, zakroplić krople do przewodu słuchowego, a następnie leżeć na boku przez 3–5 minut.
  • Delikatne poruszanie uchem w przód i w tył ułatwia wnikanie kropli do odpowiedniego miejsca.
• Jeśli zapalenie nie jest leczone, może przejść w stan przewlekły. Dlatego należy dokładnie przestrzegać zaleceń dotyczących terapii.

Profilaktyka

• Nie należy używać patyczków kosmetycznych ani podobnych przedmiotów do drapania, czyszczenia lub udrażniania przewodu słuchowego.
• Po pływaniu lub kąpieli, przewód słuchowy można osuszyć suszarką do włosów ustawioną na najniższą moc.
• W przypadku zaburzeń samooczyszczania się przewodu słuchowego należy wykonać profesjonalne czyszczenie przewodu słuchowego.

Rokowanie

• W większości przypadków terapia prowadzi do szybkiej poprawy, ale wielu pacjentów jeszcze przez jakiś czas odczuwa świąd.
• Objawy utrzymują się średnio 6 dni od rozpoczęcia terapii.
• Nierzadko dochodzi do nawrotu choroby. W takich przypadkach należy podjąć działania zapobiegawcze.
• Zakażenie może zająć błonę bębenkową i wywołać towarzyszące zapalenie błony bębenkowej.
• W rzadkich przypadkach przewlekłe zapalenie przewodu słuchowego może prowadzić do trwałego zwężenia przewodu i należy go wtedy poszerzyć chirurgicznie.

Dodatkowe informacje

• Wydzielina z ucha
• Antybiotykoterapia
• Zapalenie ucha zewnętrznego — informacje dla personelu medycznego

Ilustracje

Budowa ucha

Autorka

• Hannah Brand, dr n. med., Berlin
• Aleksandra Kucharska-Janik, lekarz rezydent, Oddział Okulistyczny, Międzyleski Szpital Specjalistyczny w Warszawie (edytor)