Co to jest martwicze zapalenie ucha zewnętrznego?

Choroba ta jest również nazywana złośliwym zapaleniem ucha zewnętrznego, ponieważ śmiertelność była w przeszłości bardzo wysoka. Obecnie śmiertelność jest znacznie niższa dzięki lepszym metodom leczenia, ale nadal jest to stan potencjalnie zagrażający życiu.

Martwicze zapalenie ucha zewnętrznego jest rzadkim powikłaniem wyprysku przewodu słuchowego lub zapalenia zewnętrznego przewodu słuchowego (odcinka w kierunku zewnętrznym od błony bębenkowej). „Martwicze” oznacza, że w trakcie choroby tkanka obumiera, zapalenie ucha zewnętrznego oznacza, że stan zapalny występuje w obrębie zewnętrznego przewodu słuchowego. Choroba zaczyna się od niegroxnego podrażnienia przewodu słuchowego, następnie rozwija się w niegojące się zakażenie, które rozprzestrzenia się na skórę i tkankę chrzęstną, a ostatecznie na kość skroniową (część kości czaszki), gdzie może również doprowadzić do zakażenia (zapalenia kości, a nawet zapalenia kości i szpiku).

Jeśli zakażenie nie jest leczone, może rozprzestrzenić się na inne części kości czaszki i uszkodzić nerwy czaszkowe. Może to np. spowodować porażenie nerwu twarzowego (niedowład twarzy). W przypadku braku lub nieskutecznej terapii zakażenie może prowadzić do uszkodzenia mózgu i śmierci.

Co powoduje martwicze zapalenie ucha zewnętrznego?

Stan ten jest powikłaniem zakażenia przewodu słuchowego zewnętrznego. Oprócz początkowo występujących patogenów, dochodzi do zakażenia bardziej niebezpiecznymi bakteriami, często jest to Pseudomonas aeruginosa. Choroba ta prawie wyłącznie (ponad 90% przypadków) dotyka osoby starsze, z cukrzycą lub innymi chorobami podstawowymi, osłabiającymi układ odpornościowy (np. nowotworami złośliwymi lub HIV/AIDS, lub pacjenci po chemioterapii).

Należy odróżnić tę chorobę od zapalenie ucha zewnętrznego, spowodowanego mniej groźnymi bakteriami, przeważnie początkowo nieszkodliwego, które szybko ustępuje przy odpowiedniej terapii i dobrym stanie ogólnym pacjenta. Zapalenie ucha zewnętrznego występuje częściej u dzieci i na ogół nie prowadzi do poważnych powikłań.

Objawy

Choroba zaczyna się jako wyprysk przewodu słuchowego lub zapalenia przewodu słuchowego. Jeśli zwykła terapia nie jest skuteczna, narastają dolegliwości i ból w okolicy ucha oraz twarzy lub również ból głowy, przy czym ból zwykle występuje również w nocy. Często z ucha wypływa wydzielina. Jeśli choroba nie jest leczona, często towarzyszą jej inne objawy, takie jak powiększenie węzłów chłonnych szyi, szczękościsk — trudności z otwieraniem ust — lub podrażnienie mięśni żuchwy. Jeśli zakażenie rozprzestrzeni się do kości skroniowej, zapalenie tkanki może prowadzić do uszkodzenia nerwów czaszkowych. W przypadku zaawansowanego uszkodzenia typowe jest zaburzenie czynnościowe nerwu twarzowego (porażenie nerwu twarzowego), prowadzące do porażenia mięśni twarzy.

Diagnostyka

Zapalenie przewodu słuchowego, które nie ustępuje, u pacjentów z chorobą prowadzącą do osłabienia układu odpornościowego, budzi podejrzenie tej choroby. Badanie krwi może określić, czy szybkość opadania erytrocytów (Odczyn Biernackiego, OB) jest podwyższona lub czy można znaleźć inne oznaki zakażenia. Próbki bakterii z przewodu słuchowego często wykazują obecność zakażenia bakterią Pseudomonas aeruginosa. Zazwyczaj pacjenci są kierowani do laryngologa. Tomografia komputerowa, scyntygrafia lub inna metoda obrazowania może potwierdzić lub wykluczyć zajęcie tkanki kostnej i obecność infekcji. Lekarz może pobrać próbkę tkanki (biopsja) oraz sprawdzić, czy jest to zakażenie czy inna choroba.

Leczenie

Terapia martwiczego zapalenia ucha zewnętrznego obejmuje leczenie niedoboru odporności (jeśli to możliwe). Jeśli występuje cukrzyca, ważne jest, aby bardzo dokładnie wyregulować poziom glukozy we krwi. Zakażenie HIV powinno być optymalnie leczone. To samo dotyczy innych chorób współistniejących. Sam przewód słuchowy należy starannie czyścić miejscowo. Ponadto lekarz przepisze kilkutygodniową kurację antybiotykami, w wysokich dawkach odpowiednich przeciwko Pseudomonas aeruginosa lub innym patogenom wywołującym chorobę. Ze względu na niebezpieczną naturę patogenów stosuje się tu na przykład antybiotyki z grupy chinolonów, mimo że od pewnego czasu te wysoce skuteczne leki nie są  zwykle podawane w innych, mniej groznych infekcjach (wysoki wskaźnik skutków ubocznych).

W wyjątkowych przypadkach konieczne jest podjęcie działań chirurgicznych.

Leczenie miejscowe obejmuje dokładne czyszczenie lub irygację przewodu słuchowego. W przewodzie słuchowym umieszcza się maść z antybiotykiem. Ponadto stosuje się antybiotyki w postaci tabletek doustnych lub wlewów dozylnych, jak opisano powyżej. Leczenie trwa co najmniej 4 tygodnie, ale jedo czas zależy w każdym indywidualnym przypadku od tego, jak szybko lek zaczyna działać i jak rozległy jest stan zapalny.

Rokowania

Obecnie choroba ta jest w zdecydowanej większości przypadków skutecznie uleczalna. Jednak u niektórych pacjentów ze znacznie osłabionym układem odpornościowym (z powodu choroby podstawowej) martwicze zapalenie ucha zewnętrznego może nadal zagrażać życiu. Jeśli doszło już do zaburzeń czynnościowych nerwów czaszkowych, rokowanie jest raczej niekorzystne.

Zapobieganie

Pacjenci, u których łatwo pojawia się egzema i stan zapalny w przewodzie słuchowym oraz u których występuje choroba osłabiająca układ odpornościowy, nigdy nie mogą używać wacików bawełnianych ani podobnych środków do czyszczenia przewodu słuchowego. W przeciwnym razie w przewodzie słuchowym mogą powstać małe rany, które staną się bramą dla agresywnych bakterii. U tych pacjentów należy również bardzo ostrożnie używać instrumentów medycznych (diagnostycznych i terapetycznych) w przewodzie słuchowym. Gdy w tym miejscu pojawi się nawet niewielki stan zapalny, należy go natychmiast poddać starannemu leczeniu. 

Dodatkowe informacje

• Zapalenie lub wyprysk w przewodzie słuchowym
• Zapalenie szpiku kostnego, zapalenie kości i szpiku
• Porażenie nerwu twarzowego
• Cukrzyca
• HIV/AIDS
• Antybiotykoterapia
• Martwicze zapalenie ucha zewnętrznego — Informacje dla personelu medycznego

Ilustracje

Ucho, poglądowy przekrój.

Autorka

• Tomasz Tomasik (recenzent)
• Susanne Meinrenken (redaktor)