Co to jest zakażenie wirusem opryszczki zwykłej?

Istnieje kilka rodzajów wirusów opryszczki, które mogą powodować wiele różnych chorób. Wirus opryszczki zwykłej typu 1 jest wariantem zasadniczo nieszkodliwym i zazwyczaj nie wywołuje poważnych chorób u zdrowych osób. Najczęściej wirus ten powoduje małe, bolesne pęcherzyki w okolicy ust, ale może również wywołać zakażenie w jamie ustnej.

Około połowa ludzi w krajach o wysokim standardzie życia zostaje zakażona wirusem opryszczki zwykłej typu 1 jako dzieci lub młodzi dorośli; w krajach o niskim standardzie higieny i opieki medycznej odsetek ten wynosi około 80%. Początkowa infekcja zwykle przebiega niezauważalnie, nie powodując objawów. U 10–35% osób z początkowym zakażeniem rozwijają się objawy powodujące dyskomfort – jest to obraz kliniczny, który w medycznym języku specjalistycznym określany jest jako zapalenie dziąseł i jamy ustnej. U osób dotkniętych chorobą pojawiają się małe, bolesne pęcherzyki na dziąsłach i po wewnętrznej stronie policzków, ale także na języku, wargach lub skórze wokół ust. Pęcherzyki są bolesne, a ich gojenie trwa zwykle około 12 dni.

Wykwity opryszczki na wargach

Ostre zapalenie dziąseł i jamy ustnej występuje głównie u dzieci w wieku od 6 miesięcy do 5 lat. Sporadycznie jednak zakażenie to dotyka również młodszych dorosłych, w takim przypadku pęcherzyki mają tendencję do rozwijania się w tylnej części jamy ustnej i w gardle.

Nawrotowe zakażenie

Po pierwszym wniknięciu wirusa opryszczki do organizmu, czyli po zakażeniu początkowym lub pierwotnym, pozostaje on „uśpiony” w rozgałęzieniach tzw. nerwów trójdzielnych, które unerwiają wargi i usta. Wirus może w późniejszym czasie wywołać kolejne zakażenie, które zazwyczaj ma łagodny przebieg. Na wargach tworzą się małe, bolesne pęcherzyki (opryszczka wargowa), zwykle bez towarzyszących objawów ogólnych. Czynnikami ryzyka uaktywnienia się wirusa mogą być gorączka, stres, urazy, promienie słoneczne, zimno i miesiączka, ale często nie można ustalić konkretnej przyczyny.

Osoba, u której występuje nawrotowe zakażenie opryszczką, zaraża poprzez bezpośredni kontakt z zakażoną skórą lub błonami śluzowymi (np. pocałunek) inne osoby, które mogą same zachorować po upływie od 2 do 20 dni od kontaktu. Czasami wirus przenosi się również przez sztućce lub ręczniki, z których wspólnie korzysta kilka osób.

Przebieg

W postaci ostrej opryszczki (zapalenie dziąseł i jamy ustnej) chore dziecko skarży się na wrażliwość/ból w ustach, nie chce jeść, cierpi na ogólne złe samopoczucie, czasem ma też gorączkę i powiększone, wrażliwe na dotyk szyjne węzły chłonne. Choroba ustępuje samoistnie w ciągu 7–14 dni, ale obecność wirusów w ślinie może występować jeszcze przez kolejne trzy tygodnie. Dzieci dotknięte chorobą mogą odczuwać tak silny ból w ustach, że nie mogą niemal niczego jeść ani pić. Ważne jest, aby pilnować przyjmowania wystarczającej ilości płynów; często ssanie kostki lodu pomaga złagodzić dyskomfort. Otwarte rany w błonie śluzowej powstałe po pęknięciu pęcherzyków mogą zostać skolonizowane przez bakterie, które w efekcie mogą spowodować dodatkowe nadkażenie.

Nawrotowa postać opryszczki zwykle nie powoduje bólu w jamie ustnej lub jest on niewielki, ale na wargach pojawiają się nawracające strupy, tzw. zimno, opryszka ust (opryszczka wargowa). W nielicznych przypadkach, gdy wysypka rozprzestrzenia się na wnętrze jamy ustnej, jest ona zwykle zlokalizowana na tylnej części podniebienia.

Diagnostyka

Rozpoznanie stawia się na podstawie typowego przebiegu choroby i wysypki charakteryzującej się małymi pęcherzykami. W przypadku zapalenia dziąseł i jamy ustnej wysypka tworzy się na błonach śluzowych jamy ustnej, na dziąsłach, wargach i języku; w przypadku opryszczki wargowej głównie na wargach. Dokładne rozpoznanie może być jednak trudne, ponieważ pacjenci z tą formą zakażenia wirusem opryszczki często zgłaszają się do lekarza dopiero wtedy, gdy typowa wysypka już ustąpi. Choroba może być trudna do odróżnienia od aft. Jeśli objawy są nietypowe, lekarz może również zlecić zbadanie płynu z pęcherzyków i/lub krwi pod kątem obecności wirusów.

Leczenie

Pęcherzyki na wargach zwykle ustępują samoistnie, a leczenie rzadko jest konieczne. Chociaż możliwe jest wyleczenie ostrego zakażenia lekiem przeciwwirusowym (acyklowir), pacjenci zwykle zgłaszają się do lekarza w tak późnym stadium choroby, że stosowanie tej substancji nie ma już sensu. Jeśli opryszczka w tej postaci występuje częściej, lekarz może zalecić maści, które mogą nieco złagodzić objawy. Pomocne mogą być również popularne środki przeciwbólowe bez recepty.

Podczas początkowego zakażenia w jamie ustnej dzieci mogą odczuwać ból tak silny, że może on przeszkadzać w jedzeniu. W takich przypadkach można podać leki przeciwbólowe, takie jak paracetamol lub ibuprofen (np. w postaci czopków). Pomocne może być również podanie kostki lodu do ssania. Ważne jest, aby dzieci piły wystarczająco dużo płynów, tak by nie doszło do odwodnienia. Jeśli nie jest możliwe przyjęcie wystarczającej ilości płynów i/lub rozwinęło się współistniejące zakażenie bakteryjne, często konieczne jest leczenie pacjenta w szpitalu, co jednak zdarza się stosunkowo rzadko.

Nawracająca opryszczka w jamie ustnej występuje rzadko i zwykle nie wymaga leczenia.

Wirus opryszczki może rozprzestrzeniać się w całym organizmie tylko w wyjątkowych przypadkach, np. u osób z osłabionym układem odpornościowym, czego konsekwencją jest poważna choroba. Wtedy konieczna jest terapia przeciwwirusowa (zwykle w szpitalu), za pomocą tabletek lub wlewów dożylnych.

Dodatkowe informacje

• Zakażenie wirusem opryszczki zwykłej w jamie ustnej — Informacje dla personelu medycznego

Autor

• Dr n. med. Thomas M. Heim, dziennikarz naukowy, Freiburg
• Anna Zwierzchowska, lekarz rezydent, Kraków (edytor/recenzent)