Czym jest zapalenie kącików ust?

Definicja

Zapalenie kącików ust określane jest jako zajady. Inne nazwy to zapalenie kątów ust lub cheilitis angularis.

Objawy

Kąciki ust są miejscowo zmienione zapalnie, z bolesnymi pęknięciami skóry. Typowe objawy to zaczerwieniona, szorstka, naddarta skóra i ból. Może też wystąpić niewielkie krwawienie.

Zajady

Przyczyny

W kącikach ust zbiera się ślina, skóra staje się podatna na pęknięcia, a na podrażnionej skórze łatwiej gromadzą się i namnażają drobnoustroje. Typowymi patogenami są drobnoustroje skórne takie jak Candia albicans czy gronkowce.

Przyczyny miejscowe

• Alergiczna reakcja skórna (kontaktowe zapalenie skóry) np. na nikiel (u pacjentów z aparatami ortodontycznymi), pastę do zębów, kosmetyki.
• Podrażnienie skóry przez ssanie kciuka, wzmożone oblizywanie warg, agresywne nitkowanie zębów, ciągłe oddychanie przez usta z towarzyszącym przesuszeniem skóry.
• Przyczyny anatomiczne prowadzące do zwiększonego gromadzenia się śliny w kącikach ust:
  • źle dopasowane protezy zębowe, nieprawidłowe ustawienie żuchwy, zmniejszone napięcie skóry np. z powodu starszego wieku, silne marszczenie kącików ust spowodowane utratą masy ciała lub paleniem, powiększeniem języka (np. w przypadku trisomii 21).
• Do zapalenia kącików ust może również prowadzić długotrwałe noszenie maseczek ochronnych.

Przyczyny ogólnoustrojowe

Choroba często występuje również u pacjentów z osłabieniem odporności spowodowanym cukrzycą lub zakażeniem HIV, jak również u pacjentów cierpiących na wrzodziejące zapalenie jelita grubego, chorobę Crohna, zespół Sjögrena lub toczeń rumieniowaty.

Niedobór niektórych witamin, takich jak witamina B12 i kwasu foliowego, a także niedokrwistość z niedoboru żelaza mogą również przyczynić się do powstawania zajadów. W niektórych przypadkach zajady mogą być zatem wczesnym, wyizolowanym objawem niedokrwistości (anemia) lub niedoboru witamin. Wówczas zmiany skórne ustępują po wyleczeniu choroby podstawowej.

Częstotliwość występowania

Na zapalenie kącików ust cierpi około 0,7% populacji ogólnej. Choroba występuje często u dzieci oraz u dorosłych pomiędzy 30. a 60. rokiem życia.

Badania

Diagnoza zazwyczaj nie jest trudna. Można łatwo rozpoznać dyskomfort i charakterystyczne zmiany w kącikach ust. Ważne jest, aby określić przyczynę stanu zapalnego, aby następnie można było ją leczyć.

Należy starannie zbadać jamę ustną oraz zęby i dziąsła, aby sprawdzić, czy nie doszło do zakażenia. Wywiad lekarski obejmuje również pytanie o zdrową i zbilansowaną dietę, ponieważ ważną rolę może odgrywać niedożywienie. Jeśli istnieje podejrzenie choroby podstawowej, lekarz zleci odpowiednio ukierunkowane dalsze badania.

Jeśli podejrzewa się niedobór witaminy lub żelaza to na podstawie badań krwi można ustalić, czy występują niedobory. Jeśli możliwe są zakażenia grzybicze lub inne patogeny, w laboratorium można odpowiednio przebadać wymaz pobrany z miejsca dotkniętego stanem zapalnym.

Leczenie

Zasadniczo ważne jest, aby zadbać o dobrą higienę jamy ustnej, a także regularnie sprawdzać protezy pod kątem prawidłowego dopasowania. Profilaktycznie i wspomagająco można od czasu do czasu osuszać kąciki ust chusteczką. Działanie ochronne może mieć przecieranie herbatą z szałwii ze względu na zawarte w niej garbniki. Aby zabezpieczyć kąciki ust przed nasilonym ślinotokiem, można pomocniczo stosować krem natłuszczający.

Jeśli z powodu innej choroby konieczne jest stosowanie produktów w aerozolu zawierających kortyzon po dodawania wziewnego, ważne jest, aby po każdej inhalacji dokładnie przepłukać jamę ustną wodą. Pozostałości kortyzonu w jamie ustnej sprzyjają grzybiczym zakażeniom jamy ustnej.

Należy zaprzestać palenia. W przypadku suchości ust ślinotok można pobudzić żuciem gumy lub ssaniem landrynek, aby unikać oblizywania warg w celu ich nawilżenia.

Większość zajadów jest spowodowana zakażeniem i jest leczona miejscowo środkami przeciwko grzybom (środki przeciwgrzybiczne) lub antybiotykami, zwłaszcza jeśli problem jest nawracający i nie można go wyleczyć wyżej wymienionymi środkami. Jako środek przeciwko bakteriom często stosuje się maści z antybiotykiem, zwykle w połączeniu z maścią z hydrokortyzonem. Maść z antybiotykiem nakłada się na kąciki ust, ewentualnie także cienką warstwą do nozdrzy, gdyż stamtąd może rozprzestrzeniać się zakażenie.

Jeśli przyczyną jest niedobór składników odżywczych, stan zapalny można leczyć, uzupełniając dietę witaminami, a w przypadku niedokrwistości — podając żelazo. Jeśli mamy do czynienia z alergią kontaktową skóry, należy unikać czynników wyzwalających.

Rokowanie

Rokowania są dobre. Dzięki odpowiedniej terapii w większości przypadków zajady ustępują. Nierzadko jednak dochodzi do ich nawrotów w późniejszym czasie, zwłaszcza jeśli podstawowa przyczyna nie była odpowiednio leczona.

Dodatkowe informacje

• Niedobór witaminy B12
• Niedokrwistość z niedoboru żelaza
• Anemia (niedokrwistość)
• Palenie szkodzi zdrowiu.
• Dlaczego warto rzucić palenie i jak to zrobić?
• Zajady — Informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Kalina van der Bend, lekarz, Blachownia (recenzent)
• Lek. Susanna Allahwerde, specjalista chorób wewnętrznych, Berlin