Czym jest nowotwór nerki?

Definicja

Rak nerkowokomórkowy jest nowotworem złośliwym wywodzącym się z miąższu nerki. W około połowie przypadków choroba zostaje wykryta przypadkowo, np. podczas badania USG jamy brzusznej. Przyczyna zachorowania nie jest znana. W badaniu mikroskopowym można rozróżnić wiele rodzajów nowotworów, takich jak:

• rak jasnokomórkowy nerki (80‒90% wszystkich przypadków)
• rak brodawkowaty nerki
• onkocytoma
• rak nerkowokomórkowy pochodzący z kanalików zbiorczych nerki.

Objawy

Nerki są umiejscowione z tyłu za otrzewną, dlatego palpacyjnie guz można wyczuć rzadko, w większości przypadków badanie przedmiotowe nie wykazuje żadnych nieprawidłowości. We wczesnych stadiach rak nerkowokomórkowy nie daje żadnych objawów lub są one łagodne. Mogą pojawić się krwiomocz, gorączka, znużenie, kaszel, spadek masy ciała oraz bóle głowy, brzucha, pleców lub kości.

Rak nerkowokomórkowy należy również do nowotworów mogących wywoływać tzw. zespoły paraneoplastyczne. Są to objawy występujące w związku z chorobą nowotworową, ale niebędące bezpośrednią konsekwencją rozwoju guza lub przerzutów. Do zespołów paraneoplastycznych należą na przykład zmiany w morfologii krwi, takie jak zmniejszone lub zwiększone wytwarzanie czerwonych krwinek, oraz nieprawidłowy poziom różnych hormonów.

Przyczyny

W raku nerki zwyrodnieniu ulegają komórki tworzące skomplikowany system filtracji krwi. Niektóre podtypy raka nerki są związane z wadami genetycznymi lub zespołami występującymi rodzinnie. Dokładna przyczyna choroby nie została jednak wyjaśniona. Rozpoznane dotychczas czynniki ryzyka to:

• Palenie tytoniu
• Nadwaga
• Nadciśnienie tętnicze
• Narażenie zawodowe na chlorowcowane węglowodory lub inne rozpuszczalniki organiczne
• Choroby dziedziczne.

Od raka nerkowokomórkowego należy odróżnić raka miedniczki nerkowej. Powstaje on w miedniczce nerkowej wyściełanej tymi samymi komórkami, z których zbudowane są drogi moczowe. Dlatego rak miedniczki nerkowej jest ściśle „spokrewniony” z rakiem pęcherza moczowego, ale nie z rakiem nerkowokomórkowym.

Częstotliwość występowania

W skali roku raka nerki rozpoznaje się w Europie Środkowej u około 10 na 100 000 osób. Dolegliwości dotykają 2 do 3 razy częściej mężczyzn niż kobiet. Wiek pacjentów w momencie postawienia diagnozy wynosi średnio od 50 do 70 lat. Choroba rzadko ujawnia się przed 40. rokiem życia. W jednej czwartej przypadków w momencie postawienia rozpoznania istnieją już przerzuty raka do innych narządów. Przerzuty odległe najczęściej występują w płucach, kościach lub węzłach chłonnych.

Badania

• Rak nerki często jest wykrywany przypadkowo, np. podczas badania obrazowego w ramach diagnostyki innej choroby.
  • W diagnostyce i ocenie stopnia zaawansowania najlepiej sprawdzają się angio TK lub rezonans magnetyczny.
  • Nowotwór może zostać również wykryty w badaniu ultrasonograficznym (USG).
  • Do wykrywania przerzutów nowotworu do innych narządów służy scyntygrafia kośćca i RTG/TK klatki piersiowej.
• Wskazówkę może stanowić krwiomocz (krew w moczu) stwierdzony podczas badania moczu.
• Badania z krwi: hemoglobina, odczyn Biernackiego, białko CRP, wapń w surowicy, fosfataza alkaliczna
• Próbka tkanki (biopsja nerki) pobierana jest rzadko.

Postępowanie

Operacja

• Operacja jest jedyną metodą leczenia raka nerkowokomórkowego, która może prowadzić do wyleczenia.
  • W większości przypadków konieczne jest chirurgiczne usunięcie tylko części nerki. Lekarz może zastosować metodę standardową lub procedurę minimalnie inwazyjną (laparoskopowo).
    • Przy zabiegu laparoskopowym wykorzystuje się kamerę wprowadzoną w okolicę miejsca operowanego przez małe nacięcia w skórze.
  • W przypadku dużych nowotworów lub gdy są one zlokalizowane na górnym biegunie nerki usuwany jest cały narząd.

Leki dla pacjentów z przerzutami

• Hamują wzrost guza lub działają na układ odpornościowy.
• Stosowane grupy leków
  • Inhibitory kinazy tyrozynowej receptora VEGF
  • Cytokiny (interferon alfa i interleukina 2)
  • Inhibitory immunologicznych punktów kontrolnych

Inne terapie

• Konwencjonalna chemioterapia w leczeniu raka nerkowokomórkowego zwykle nie ma zastosowania.
• Radioterapia skierowana na miejsca przerzutów może przynieść złagodzenie dolegliwości bólowych.
• Niektóre guzy przerzutowe można usunąć chirurgicznie. To, czy operacja wchodzi w rachubę, zależy od liczby i lokalizacji przerzutów oraz zaawansowania choroby.

Rokowania

• Im wcześniej zostanie postawione rozpoznanie i wdrożone leczenie, tym lepsze jest rokowanie. Niestety diagnoza często przychodzi późno, ponieważ rak nerkowokomórkowy rzadko powoduje objawy na wczesnym etapie, kiedy jest ograniczony do jednego ogniska w nerce.
• Trzy czwarte osób dotkniętych chorobą przeżywa co najmniej 5 lat od postawienia rozpoznania.
• Obecność przerzutów w odległych narządach, takich jak płuca czy kości, zmniejsza szanse na przeżycie. Zaledwie 8–13% pacjentów z przerzutami odległymi przeżywa więcej niż 5 lat od momentu postawienia rozpoznania.
  
  • W tej grupie chorych odnotowano bardzo zróżnicowany przebieg, nie można zatem uogólniać perspektyw leczenia.
  • Gorsze rokowanie mają osoby z nieprawidłowymi parametrami krwi (wysokie stężenie LDL, niskie stężenie hemoglobiny, wysokie stężenie wapnia w surowicy) lub w złym ogólnym stanie zdrowia.

Obserwacja kontrolna

• Szczególnie ważne znaczenie mają częste wizyty kontrolne. Nawet u skutecznie leczonych i operowanych pacjentów z rakiem nerki mogą po latach pojawić się przerzuty. Obserwacja obejmuje regularne:
  
  • badanie przedmiotowe
  • badania laboratoryjne
  • USG brzucha
  • TK klatki piersiowej i brzucha.

Dodatkowe informacje

• Rak nerkowokomórkowy – informacje dla lekarzy

Autorzy

• Dr n. med. Hannah Brand, Berlin
• Dorit Abiry, doktorantka w Instytucie i Poliklinice Medycyny Ogólnej, Uniwersyteckie Centrum Medyczne Hamburg-Eppendorf
• Anna Zwierzchowska, lekarz rezydent, Kraków (edytor/recenzent)