Czym jest nietrzymanie moczu z naglącym parciem?

Nietrzymanie moczu z naglącym parciem polega na mimowolnym wycieku moczu po nagłym i wymagającym bezwzględnego oddania moczu parciu na pęcherz. U niektórych pacjentek objawy przybierają formę częstego i naglącego parcia na pęcherz bez mimowolnego oddawania moczu. W takim przypadku mówi się o parciach naglących. Dolegliwości mogą być spowodowane chorobą podstawową lub powstawać niezależnie, bez określonej przyczyny.

Bez względu na to, czy mimowolne oddawanie moczu następuje, problem ten nazywany jest „pęcherzem nadreaktywnym”, jeśli jako przyczyny nie zidentyfikowano innego schorzenia. Obraz kliniczny nadreaktywnego pęcherza moczowego obejmuje następujące objawy:

1. zbyt częste oddawanie moczu (więcej niż 8 wizyt w toalecie w ciągu 24 godzin przy prawidłowej objętości moczu do 2,8 l w ciągu 24 godzin)
2. nagłe parcie na pęcherz bez ostrzeżenia (parcie naglące)
3. nocne oddawanie moczu z nietrzymaniem lub bez niego (nykturia).

Około 3–50% wszystkich kobiet – w zależności od wieku – zgłasza mimowolny wyciek moczu. Kobiety z nietrzymaniem moczu z naglącym parciem na pęcherz stanowią 10–15% przypadków. 35–50% doświadcza mieszanego nietrzymania moczu spowodowanego naglącym parciem i wysiłkiem. Wysiłkowe nietrzymanie moczu jako najczęstsza forma nietrzymania moczu charakteryzuje się mimowolnym oddawaniem przeważnie niewielkich ilości moczu podczas wysiłku, a także w czasie kaszlu lub kichania, bez jednoczesnego odczuwania parcia na pęcherz. Nietrzymanie moczu staje się częstsze wraz z wiekiem.

Przyczyna

Przyczyna dolegliwości często nie jest jasna. Nietrzymanie moczu spowodowane jest między innymi złą koordynacją mięśni odpowiedzialnych za opróżnianie pęcherza. Pojawiają się mimowolne skurcze mięśnia pęcherza moczowego, co prowadzi do niezależnego od woli wypływu moczu.

W większości przypadków u pacjentów nie rozpoznaje się chorób mogących być przyczyną takiego stanu. Nietrzymanie moczu z naglącym parciem na pęcherz jest zazwyczaj objawem nadreaktywnego pęcherza moczowego.

Dolegliwości z objawami parcia na pęcherz i nietrzymaniem moczu, mogą wystąpić również w związku z ostrą infekcją dróg moczowych. Innymi możliwymi przyczynami dolegliwości mogą być choroby neurologiczne, takie jak stwardnienie rozsiane (SM), choroba Parkinsona, udar lub uszkodzenia rdzenia kręgowego.

Diagnostyka

Z reguły rozpoznanie można postawić już na podstawie charakterystycznych objawów zgłaszanych przez pacjentkę. 

Bardzo pomocne może być prowadzenie przez 3–5 dni tzw. dzienniczka mikcji (dzienniczka toalety i picia płynów) w celu odnotowania nasilenia dolegliwości.

Badanie ogólne pobranej próbki moczu pozwala wykluczyć infekcje dróg moczowych lub obecność krwiomoczu.

W standardowym badaniu lekarskim i ewentualnym badaniu ultrasonograficznym brzucha wyniki zazwyczaj mieszczą się w normie, ale w niektórych rzadkich przypadkach lekarz może zidentyfikować wysokie prawdopodobieństwo wystąpienia stanu powodującego parcie na pęcherz. W takim przypadku pacjenta kieruje się do specjalisty w celu zdiagnozowania ewentualnych chorób neurologicznych, ginekologicznych lub urologicznych.

W razie wątpliwości co do rozpoznania lub gdy zastosowane leczenie jest nieskuteczne, zasadne może być skierowanie na tzw. badanie urodynamiczne. Podczas tego badania wykonuje się pomiary ciśnienia w drogach moczowych mogące potwierdzić diagnozę. Odbywa się ono w szpitalu lub w specjalistycznym gabinecie lekarskim. W razie potrzeby można również wykonać badanie obrazowe pęcherza moczowego, tzw. cystoskopię.

Postępowanie

Leczenie nietrzymania moczu z naglącym parciem przebiega wieloetapowo. Badania dowodzą wysoką skuteczność treningu mięśni dna miednicy, elektrostymulacji i farmakoterapii, natomiast brak jeszcze wystarczających danych niezbędnych do jednoznacznej oceny leczenia chirurgicznego. Należy efektywnie leczyć obecne choroby podstawowe.

Osoby dotknięte tym problemem powinny przede wszystkim wykonywać ćwiczenia pęcherza i mięśni dna miednicy.

Trening mięśni dna miednicy i pęcherza

Podstawową metodą leczenia jest trening mięśni dna miednicy. Najlepiej, aby został on wprowadzony przez profesjonalnego fizjoterapeutę, a następnie stale i regularnie kontynuowany samodzielnie w domu. Mięśnie, które należy ćwiczyć, to te używane do zatrzymania trwającego opróżniania pęcherza moczowego.

W ramach pomocy można zastosować specjalne stożki dopochwowe. Są to ciężarki o różnej masie, które umieszcza się w pochwie, aby trenować i wzmacniać mięśnie dna miednicy. Stożki dopochwowe należy nosić codziennie, raz na dobę przez 30 minut lub dwa razy na dobę przez 15 minut, podczas czynności wymagających stania lub chodzenia. Można również spróbować użycia tych ciężarków podczas własnych ćwiczeń mięśni dna miednicy. Zaletą tej metody jest niewielka ilość czasu, który trzeba na nią poświęcić. Jej skuteczność nie została jednak potwierdzona naukowo.

Skuteczne w wysiłkowym nietrzymaniu moczu są ćwiczenia mięśni dna miednicy.

Trening pęcherza to ustrukturyzowany program ćwiczeń, w którym stopniowo wydłużany jest czas między kolejnymi opróżnieniami pęcherza. Celem jest odzyskanie kontroli nad czynnością pęcherza.

Pomocna może być również zmiana stylu życia. Należy codziennie spożywać odpowiednią ilość płynów, w jak największym stopniu ograniczając przy tym spożycie kofeiny. Dodatkowo warto podjąć próbę zmniejszenia masy ciała. 

Farmakoterapia

Możliwe jest również farmakologiczne leczenie nietrzymania moczu z naglącym parciem.

Na podstawie wyników badań naukowych w przypadku pęcherza nadreaktywnego zalecane jest miejscowe leczenie estrogenami w postaci kremu lub globulki dopochwowej z odpowiednią ich zawartością. Osoby dotknięte chorobą nie powinny też zbyt często myć okolic intymnych mydłem.

Dodatkowo stosuje się leki w postaci tabletek, tzw. przeciwcholinergiczne. Te ostatnie hamują nadmierną aktywność mięśnia opróżniającego pęcherz. U niektórych pacjentów lek ten może powodować działania niepożądane takie jak suchość w ustach, zaparcia oraz suchość oczu i skóry. Występują one zwłaszcza na początku leczenia i w wielu przypadkach ulegają zmniejszeniu podczas jego trwania. Samo leczenie zwykle nie skutkuje całkowitym wyleczeniem. Dochodzi głównie do złagodzenia dolegliwości. Efekt utrzymuje się tylko tak długo, jak długo przyjmowany jest lek. Najlepsze efekty farmakoterapii można uzyskać, łącząc je z ćwiczeniami mięśni dna miednicy.

Elektrostymulacja i biofeedback

W łagodnych i umiarkowanych przypadkach nietrzymania moczu z naglącym parciem jedną z opcji leczenia jest tzw. elektrostymulacja. Taki zabieg można z łatwością wykonywać w domu za pomocą specjalnego urządzenia. Elektrostymulator należy używać przez 20 minut, raz lub dwa razy dziennie, przez okres do trzech miesięcy. Największą skuteczność terapeutyczną można osiągnąć, łącząc trening mięśni dna miednicy i elektrostymulację.

Jako uzupełnienie treningu mięśni dna miednicy można zastosować również tzw. biofeedback (biologiczne sprzężenie zwrotne).

Leczenie chirurgiczne

Jeśli wszystkie metody leczenia zachowawczego zawiodą, lekarz może zalecić leczenie chirurgiczne. Możliwe zabiegi obejmują wstrzyknięcie toksyny botulinowej typu A w ścianę pęcherza moczowego, krzyżową neuromodulację inwazyjną, a w ostateczności wykonanie pęcherza zastępczego lub urostomii.

Toksyna botulinowa typu A

W czasie endoskopii pęcherza moczowego do ściany pęcherza moczowego wstrzykiwana jest toksyna botulinowa typu A. Efekt pojawia się w ciągu 14 dni, ale utrzymuje się tylko od kilku tygodni do kilku miesięcy z powodu rozkładu toksyny botulinowej w organizmie. Dlatego dla uzyskania trwałego efektu zabieg należy powtarzać w regularnych odstępach czasu. W rzadkich przypadkach działaniami niepożądanymi terapii są zaburzenia opróżniania pęcherza moczowego oraz częstsze infekcje dróg moczowych. 

Inwazyjna neuromodulacja krzyżowa

Podczas wykonywania operacji ciągłej neuromodulacji krzyżowej w otwory dla nerwów rdzeniowych kości ogonowej wprowadza się elektrody stymulujące, które są stale obsługiwane przez generator impulsów. Mechanizm działania odpowiada elektrostymulacji zewnętrznej. Jedną z zalet tej metody jest fakt, że elektrody znajdują się bliżej nerwów i stymulują je w sposób nieprzerwany. Niestety, u 10% pacjentów po operacji występują powikłania.

Pęcherz zastępczy / urostomia

Dopiero gdy wszystkie opisane dotychczas sposoby leczenia nie dadzą efektu, a pacjenci bardzo cierpią z powodu objawów, jako ostatnią możliwość poprawy jakości życia należy rozważyć wykonanie pęcherza zastępczego lub urostomii.

Inne działania pomocnicze

Istnieje szereg środków pomocniczych dla osób cierpiących na nietrzymanie moczu, takich jak specjalne majtki, wkładki, pieluchy czy ochraniacze na materac. Są one dostępne w aptekach i sklepach ze sprzętem medycznym, w których dodatkowo można uzyskać poradę dotyczącą produktów. 

Takie środki pomocnicze nie mogą jednak zastąpić leczenia.

Rokowania

Nietrzymanie moczu z parciem naglącym związane z nadreaktywnym pęcherzem moczowym często ma przebieg przewlekły. Przy odpowiednim leczeniu większość pacjentów odczuwa poprawę, a niektórzy całkowite ustąpienie objawów. 

Dla części osób dolegliwości związane z nietrzymaniem moczu są tak uciążliwe i wstydliwe, że skłaniają ich do izolacji społecznej. Dla osób cierpiących na to schorzenie jedną z rad jest bycie otwartym w kwestii choroby. Może to zmniejszyć stres i ułatwić interakcje społeczne.

Niewątpliwą pomocą może być również uczestnictwo w grupach wsparcia w celu wymiany informacji z innymi osobami dotkniętymi chorobą.

Dodatkowe informacje

• Trening mięśni dna miednicy
• Wysiłkowe nietrzymanie moczu
• Nadreaktywny pęcherz moczowy
• Nietrzymanie moczu z naglącym parciem – informacje dla lekarzy

 Autorzy

• Tomasz Tomasik (recenzent)
• Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden
• Julia Trifyllis, dr n. med., specjalistka ginekolog położnik, Münster/W.
• Terje Johannessen, profesor medycyny ogólnej, Uniwersytet w Trondheim
• Aleksandra Kucharska-Janik, lekarz rezydent, Oddział Okulistyczny, Międzyleski Szpital Specjalistyczny (edytor)