Czym jest ból głowy?

Ból głowy oznacza ból w całej głowie lub w jej części, rozróżnia się ból pierwotny i wtórny. W przypadku pierwotnego bólu głowy nie można znaleźć przyczyny dolegliwości. Wtórny ból głowy jest spowodowany innym schorzeniem, np. upadkiem na głowę. U dzieci najczęściej występują pierwotne bóle głowy, przy czym najczęstsze są: napięciowy ból głowy oraz migrena. Codziennie pojawiający się ból głowy trwający dłużej niż 15 dni w miesiącu określa się mianem przewlekłego i rzadko występuje u dzieci i młodzieży.

Co może być przyczyną?

Najczęstsze przyczyny

Migrena

• Nawracające napady bólu głowy trwające od 2 do 48 godzin.
  • Ból jest zwykle zlokalizowany tylko po jednej stronie głowy (prawej lub lewej).
  • Narasta stopniowo przez 20–30 minut.
  • Opisywany jest jako pulsujący.
  • Natężenie bólu: od umiarkowanego do silnego. 
  • Ból nasila się podczas wysiłku fizycznego.
• Możliwe są objawy towarzyszące:
  • nudności i wymioty
  • nadwrażliwość na światło, podwójne widzenie, niewyraźne widzenie
  • nadwrażliwość na hałas.
• Często zdarza się, że inne osoby w rodzinie również cierpią na migrenę.
• Warianty migreny
  • napadowy ból brzucha bez towarzyszącego bólu głowy
  • aura bez następującego po niej bólu głowy
    • Objawy aury klasycznie występują przed napadem migreny, np. zaburzenia widzenia, głuchota, objawy paraliżu, zaburzenia mowy.
  • zawroty głowy
  • cykliczne wymioty
• Napad migreny może być wyzwalany przez następujące czynniki:
• stres
• menstruacja
• stosowanie hormonalnej antykoncepcji
• określone produkty spożywcze: czekolada, twarde sery, owoce cytrusowe.

Napięciowy ból głowy

• Ból głowy występuje w postaci przemijających epizodów lub jest długotrwały (przewlekły).
  • Ból jest typowo zlokalizowany obustronnie, jest rozproszony wokół głowy, „jak za ciasny kapelusz”, uczucie „imadła” lub „kasku”.
  • Osiąga natężenie od łagodnego do umiarkowanego i nie nasila się podczas aktywności fizycznej.
  • Podczas badania palpacyjnego głowy i szyi może występować ból i wzmożone napięcie mięśni.
  • Nie występują nudności ani wymioty.

Rzadkie przyczyny

Klasterowy ból głowy

• Manifestuje się pod postacią napadów bólowych w krótkich odstępach czasu albo uporczywego jednostronnego, bardzo intensywnego bólu głowy.
  • objawy oczne
    • ból oczodolu i wokół oka
    • zaczerwienienie oka
    • łzawienie
  • cieknący nos.

Wtórny ból głowy (spowodowany przez inną chorobę)

• Wstrząśnienie mózgu.
• Stan zapalny ucha środkowego.
• Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.
• Zapalenie zatok.
• Choroby ośrodkowego układu nerwowego.
• Guz mózgu.
• Wodogłowie.
• Zaburzenia widzenia.
• Nadciśnienie tętnicze.
• Narkotyki takie jak kokaina, marihuana.
• Zatrucie tlenkiem węgla.
• Choroby okolicy jamy ustnej lub narządów żucia, w tym stawu skroniowo-żuchwowego.
• Obturacyjny bezdech senny.
• Ból głowy spowodowany nadużywaniem leków.

Kiedy należy zasięgnąć porady lekarskiej?

• Dzieci z bólami głowy powinny być zbadane przez lekarza w celu wykluczenia chorób, w których ból głowy może być jednym z objawów.
• Ból głowy może być objawem lub znakiem ostrzegawczym innego stanu, zwłaszcza w poniższych przypadkach:
  • nagły lub ostry, pojawiający się po raz pierwszy w życiu ból głowy
  • szybkie nasilanie się lub wzrost częstotliwości objawów
  • zmiana charakteru bólu (np. na pulsujący, uciskający, rozpierający, tępy)
  • poranny ból głowy połączony z wymiotami przed śniadaniem
  • budzenie się w nocy z powodu bólu głowy
  • objawy neurologiczne, np. zaburzenia czucia, objawy porażenia mięśni
  • oznaki zmian osobowości
  • u dzieci poniżej 3 lat.

Badania

• Ogólne badanie fizykalne, w tym pomiar temperatury ciała i ciśnienia tętniczego.
• Rezonans magnetyczny (RM) w przypadku migreny, napięciowego lub klasterowego bólu głowy z ciężkimi napadami lub o długotrwałym przebiegu.
• Tomografia komputerowa (TK) w szczególnych przypadkach lub jako szybkie obrazowanie po urazie czaszkowo-mózgowym.
• W większości przypadków badania krwi nie są konieczne.

Leczenie

Migrena

Postępowanie niefarmakologiczne

• Stworzenie spokojnego, relaksującego otoczenia.
• Regularne i częste spożywanie posiłków. Bardzo ważne jest, aby nie pomijać śniadania.
• Zadbanie o to, aby dziecko przyjmowało wystarczająco dużo płynów.
• Zapewnienie odpowiedniej długości i regularności snu.
• Zadbanie o regularną aktywność fizyczną.
• Dokumentowanie czasu trwania i nasilenia ataków (prowadzenie dzienniczka bólu głowy).
• Psychoterapia poznawczo-behawioralna i ćwiczenia relaksacyjne u starszych dzieci.

Leczenie farmakologiczne

• W przypadku napadów migreny:
  • pierwszy wybór: ibuprofen lub aspiryna
    • aspiryna dopiero po ukończeniu 16. roku życia
  • drugi wybór: paracetamol
  • w rzadkich przypadkach: tryptany, ergotamina
• W przypadku wymiotow: metoklopramid
• metoklopramid dopiero od 14. roku życia
• Zapobieganie napadowi migreny
  • Skuteczność leków zapobiegających migrenie u dzieci nie została udowodniona ponad wszelką wątpliwość w badaniach klinicznych. Obecnie w Polsce nie ma leków zatwierdzonych do stosowania w tym wskazaniu u dzieci. Neurolog dziecięcy może wprowadzić leczenie takie jak u dorosłych po zaznajomieniu pacjenta oraz rodziców lub opiekunów z możliwymi działaniami niepożądanymi leków i ograniczonymi dowodami na ich skuteczność u pacjentów w tej grupie wiekowej. Należy preferować postępowanie niefarmakologiczne.

Napięciowy ból głowy

Postępowanie niefarmakologiczne

• Należy zadbać o regularne posiłki i wystarczającą ilość snu.
• Należy zapobiegać wychładzaniu dziecka. Zaciśnięte zęby mogą być powodem napięciowego bólu głowy.
• Aktywność fizyczna przyczynia się do dobrego samopoczucia i może pomóc złagodzić napięciowe bóle głowy.
• Dzieci powinny spędzać jak najmniej czasu przed telewizorem lub komputerem/telefonem, gdyż brak ruchu często może prowadzić do napięcia mięśni.
• Psychoterapia poznawczo-behawioralna i ćwiczenia relaksacyjne u starszych dzieci.

Leczenie farmakologiczne

• Ograniczone użycie w przypadku dzieci
  • Codzienne przyjmowanie środków przeciwbólowych przez dłuższy czas może wywoływać ból głowy.
• Leki przeciwbólowe stosowane u dzieci: ibuprofen, paracetamol.

Co można zrobić we własnym zakresie?

• Dzienniczek bólu głowy: należy zapisywać czas, lokalizację, intensywność i czynnik wyzwalający ból głowy.
• Utrzymanie stałego rytmu dobowego w zakresie spożywania posiłków, picia, aktywności fizycznej i snu może zmniejszyć częstotliwość ataków bólu głowy.
• Unikanie czynników wyzwalających, m.in. stresu, czekolady, twardych serów, owoców cytrusowych.

Dodatkowe informacje

• Migrena.
• Napięciowy ból głowy.
• Klasterowy ból głowy.
• Ból głowy u dzieci — informacje dla personelu medycznego.

Autorzy

• Joanna Dąbrowska-Juszczak, lekarz (redaktor)
• Hannah Brand, lekarz (recenznet/redaktor)
• Marleen Mayer, lekarz (recenzent/redaktor)
• Anna Zwierzchowska (edytor/recenzent)