Czym jest ból głowy?

Ból głowy oznacza ból w całej głowie lub w jej części, rozróżnia się ból pierwotny i wtórny. W przypadku pierwotnego bólu głowy nie można znaleźć przyczyny dolegliwości. Wtórny ból głowy jest spowodowany innym schorzeniem, np. upadkiem na głowę. Dzieci najczęściej cierpią na pierwotne bóle głowy, przy czym najczęstsze są: napięciowy ból głowy oraz migrena. Codziennie pojawiający się ból głowy trwający dłużej niż 15 dni w miesiącu określa się mianem przewlekłego i rzadko występuje u dzieci i młodzieży.

Co może być przyczyną?

Najczęstsze przyczyny

Migrena

• Nawracające napady bólu głowy trwające od 2 do 48 godzin.
  • Ból jest zwykle zlokalizowany tylko po jednej stronie głowy (prawej lub lewej).
  • Ból narasta stopniowo przez 20–30 minut.
  • Ból opisywany jest jako pulsujący.
  • Natężenie bólu kształtuje się od umiarkowanego do silnego. 
  • Ból nasila się podczas wysiłku fizycznego.
• Możliwe są objawy towarzyszące:
  • nudności i wymioty
  • nadwrażliwość na światło, podwójne widzenie, niewyraźne widzenie
  • nadwrażliwość na hałas
• Nierzadko zdarza się, że inne osoby w rodzinie również cierpią na migrenę.
• Warianty mig
  • napadowy ból brzucha bez towarzyszącego bólu głowy
  • aura bez następującego po niej bólu głowy
    • Objawy aury klasycznie występują przed napadem migreny, np. zaburzenia widzenia, głuchota, objawy paraliżu, zaburzenia mowy.
  • zawroty głowy
  • cykliczne wymioty
Napad migreny może być wyzwalany przez następujące czynniki:
• stres
• menstruacja
• stosowanie hormonalnej antykoncepcji
• określone produkty spożywcze: czekolada, twarde sery, owoce cytrusowe

Napięciowy ból głowy

• Ból głowy występuje w postaci przemijających epizodów lub jest długotrwały (przewlekły).
  • Ból jest typowo zlokalizowany obustronnie, jest rozproszony wokół głowy, „jak za ciasny kapelusz”, uczucie „imadła” lub „kasku”.
  • Ból osiąga natężenie od łagodnego do umiarkowanego i nie nasila się podczas aktywności fizycznej.
  • Podczas badania palpacyjnego głowy i szyi może występować ból i wzmożone napięcie mięśni.
  • Nie występują nudności ani wymioty.

Rzadkie przyczyny

Klasterowy ból głowy

• Manifestuje się pod postacią napadów bólu głowy w krótkich odstępach czasu albo uporczywego jednostronnego, bardzo intensywnego bólu głowy.
  • objawy oczne
    • ból oczodolu i wokół oka
    • zaczerwienienie oka
    • łzawienie
  • cieknący nos

Wtórny ból głowy (spowodowany przez inną chorobę)

• Wstrząśnienie mózgu
• Stan zapalny ucha środkowego
• Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
• Zapalenie zatok
• Choroby ośrodkowego układu nerwowego
• Guz mózgu
• Wodogłowie
• Zaburzenia widzenia
• Nadciśnienie tętnicze
• Narkotyki takie jak kokaina, marihuana
• Zatrucie tlenkiem węgla
• Choroby okolicy jamy ustnej lub narządów żucia, w tym stawu skroniowo-żuchwowego
• Obturacyjny bezdech senny
• Ból głowy spowodowany nadużywaniem leków

Kiedy należy zasięgnąć porady lekarskiej?

• Dzieci z bólami głowy powinny być zbadane przez lekarza w celu wykluczenia chorób, których może być objawem.
• Ból głowy może być objawem lub znakiem ostrzegawczym innego stanu, zwłaszcza w poniższych przypadkach:
  • nagły lub ostry, pojawiający się po raz pierwszy w życiu ból głowy
  • szybkie nasilanie się lub wzrost częstotliwości objawów
  • zmiana charakteru bólu (np. na pulsujący, uciskający, rozpierający, tępy)
  • poranny ból głowy połączony z wymiotami przed śniadaniem
  • budzenie się w nocy z powodu bólu głowy
  • objawy neurologiczne, np. zaburzenia czucia, objawy porażenia mięśni
  • oznaki zmian osobowości
  • u dzieci poniżej 3 lat

Badania

• Ogólne badanie fizykalne, w tym pomiar temperatury ciała i ciśnienia tętniczego
• MRI w przypadku migreny, napięciowego lub klasterowego bólu głowy z ciężkimi napadami lub o długotrwałym przebiegu
• TK w szczególnych przypadkach lub jako szybkie obrazowanie po urazie czaszkowo-mózgowym
• W większości przypadków badania krwi nie są konieczne.

Leczenie

Migrena

Postępowanie niefarmakologiczne

• Stworzenie spokojnego, relaksującego otoczenia.
• Regularne i częste spożywanie posiłków. Bardzo ważnym jest, aby nie pomijać śniadania.
• Zadbanie o to, aby dziecko piło wystarczająco dużo.
• Zapewnienie odpowiedniej długości i regularności snu.
• Zadbanie o regularny ruch fizyczny.
• Dokumentowanie czasu trwania i nasilenia ataków (prowadzenie dzienniczka bólu głowy).
• Psychoterapia poznawczo-behawioralna i ćwiczenia relaksacyjne u starszych dzieci.

Leczenie farmakologiczne

• W przypadku napadów migreny:
  • 1. wybór: ibuprofen lub aspiryna
    • aspiryna dopiero po ukończeniu 16. roku życia
  • 2. wybór: paracetamol
  • w rzadkich przypadkach: tryptany, ergotamina
W przypadku wymiotow: metoklopramid
• metoklopramid dopiero od 14. roku życia
• Zapobieganie napadowi migreny
  • Skuteczność leków zapobiegających migrenie u dzieci nie została udowodniona ponad wszelką wątpliwość w badaniach klinicznych. Obecnie w Polsce nie ma leków zatwierdzonych do stosowania w tym wskazaniu u dzieci. Neurolog dziecięcy może wprowadzić leczenie takie jak u dorosłych po zaznajomieniu pacjenta oraz rodziców lub opiekunów z możliwymi działaniami niepożądanymi leków i ograniczonymi dowodami na ich skuteczność u pacjentów w tej grupie wiekowej. Należy preferować postępowanie niefarmakologiczne.

Napięciowy ból głowy

Postępowanie niefarmakologiczne

• Należy zadbać o regularne posiłki i wystarczającą ilość snu.
• Należy zapobiegać wychładzaniu dziecka. Zaciśnięte zęby mogą być powodem napięciowego bólu głowy.
• Aktywność fizyczna przyczynia się do dobrego samopoczucia i może pomóc złagodzić napięciowe bóle głowy.
• Dzieci powinny spędzać jak najmniej czasu przed telewizorem lub komputerem, gdyż brak ruchu często może prowadzić do napięcia mięśni.
• Psychoterapia poznawczo-behawioralna i ćwiczenia relaksacyjne u starszych dzieci

Leczenie farmakologiczne

• Ograniczone użycie w przypadku dzieci
  • Codzienne przyjmowanie środków przeciwbólowych przez dłuższy czas może wywoływać ból głowy.
• Leki przeciwbólowe stosowane u dzieci: ibuprofen, paracetamol.

Co można zrobić we własnym zakresie?

• Dzienniczek bólu głowy: należy zapisywać czas, lokalizację, intensywność i czynnik wyzwalający ból głowy.
• Utrzymanie stałego rytmu dobowego w zakresie spożywania posiłków, picia, aktywności fizycznej i snu może zmniejszyć częstotliwość ataków bólu głowy.
• Unikanie czynników wyzwalających, m.in. stresu, czekolady, twardych serów, owoców cytrusowych.

Dodatkowe informacje

• Migrena
• Napięciowy ból głowy
• Klasterowy ból głowy
• Ból głowy u dzieci — informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Dr n. med. Hannah Brand, lekarka, Berlin
• Marleen Mayer, lekarz, Mannheim
• Anna Zwierzchowska, lekarz rezydent, Kraków (edytor/recenzent)