Czym jest migrena?

Definicja

Migrena to napadowy ból głowy, zazwyczaj lokalizowany jednostronnie, o charakterze rozsadzającym lub pulsującym. Bez leczenia trwa od 4 do 72 godzin i ma tendencję do nawracania. Objawy mogą się nasilać przy aktywności fizycznej i często towarzyszą im nudności oraz nadwrażliwość na światło i dźwięk.

Około 10–15% pacjentów doświadcza aury, czyli przemijających objawów, takich jak migotliwe widzenie („mroczki przed oczami”), mrowienie, drętwienie czy niedowłady, które pojawiają się przed atakiem migreny.

Migrena dzieli się na różne podtypy, w tym migrenę menstruacyjną, która występuje u kobiet w okresie od 2 dni przed do 3 dni po rozpoczęciu miesiączki w 2 na 3 cykle. Ataki te są zwykle dłuższe i nie poprzedzają ich objawy aury. Wiele kobiet zgłasza migreny także w innych okresach cyklu, co określa się jako migreny skojarzone z menstruacją.

Objawy

„Klasyczna” migrena ma typowy przebieg:

• Wczesne objawy mogą pojawiać się od 24 do 48 godzin przed napadem migreny. Pacjenci często doświadczają problemów z koncentracją, wahań nastroju czy napadów głodu.
• Aura, która występuje u około 10–15% pacjentów, nie jest konieczna, ale trwa krócej niż 60 minut. Najczęściej ma charakter wizualny, objawiając się migotliwym widzeniem, zygzakowatymi liniami czy niewyraźnym widzeniem. Rzadziej mogą występować drętwienia, mrowienia, niedowłady lub zawroty głowy.
• Następnie pojawia się umiarkowany lub silny ból głowy, zazwyczaj jednostronny i pulsujący, trwający od 4 do 72 godzin. U dzieci napady są często krótsze, a objawy mogą obejmować bóle brzucha lub wymioty. Napadom migreny towarzyszą nudności, wymioty oraz nadwrażliwość na światło i dźwięk, a apetyt zazwyczaj się zmniejsza.
• Faza regeneracji, która następuje po napadzie, może trwać kilka godzin. Pacjenci czują się zmęczeni i rozdranieni, a ich zdolność koncentracji jest ograniczona.

Przyczyny

Przyczyna migreny nie jest do końca znana. Kiedyś uważano, że ból wyzwala zaburzona regulacja naczyń krwionośnych w mózgu, gdy po nagłym ich zwężeniu następowało poszerzenie ze zwiększonym przepływem krwi. Dziś ten model nie jest już uznawany za wystarczające wyjaśnienie.

Migrenę uważa się też za efekt niepożądany działania uwalnianych w mózgu neuroprzekaźników. Możliwą przyczyną może być również niedobór magnezu w mózgu. Migrena występuje częściej rodzinnie, co sugeruje, że czynniki genetyczne odgrywają rolę w jej rozwoju.

Ponieważ kobiety chorują częściej niż mężczyźni, przyjmuje się także istnienie komponentu hormonalnego. Przyczyną napadu migreny mogą być wahania stężenia estrogenu we krwi. Często na objawy migreny pozytywnie lub negatywnie wpływają miesiączka, antykoncepcja hormonalna, ciąża oraz menopauza.

Czynnikami ryzyka napadu migreny (czynnikami wyzwalającymi) mogą być:

• stres/napięcie
• deepresja, zaburzenia lękowe
• alkohol (czerwone wino)
• palenie tytoniu
• leki (niektóre leki kardiologiczne, doustne środki antykoncepcyjne)
• brak ruchu
• niedobory snu
• nieregularne posiłki lub głód
• bardzo jasne lub fluorescencyjne światło
• menstruacja.

Częstość występowania

Na migrenę cierpi regularnie prawie 10% populacji. Około 10–15% osób zgłasza objawy raz w roku, a w przypadku dzieci przed okresem dojrzewania odsetek ten wynosi 3–7%. Jest to najczęstsza neurologiczna i ogólnie trzecia co do częstości występowania choroba.

Migrena występuje najczęściej między 20. a 50. rokiem życia, po czym częstość jej występowania maleje. U dzieci mniej więcej równie często dotyczy dziewczynek, jak i chłopców. Między 20. a 50. rokiem życia kobiety są nawet 3 razy bardziej narażone na zachorowanie niż mężczyźni.

Diagnostyka

• Często już na podstawie opisanych objawów można rozpoznać migrenę.
• W gabinecie lekarskim przeprowadzane jest dokładne badanie fizykalne i neurologiczne pacjenta.
• Jeśli istnieje podejrzenie innej choroby lub występują inne nieprawidłowości, można zlecić badania obrazowe, takie jak np. rezonans magnetyczny (RM), aby uzyskać dodatkowe wskazówki diagnostyczne. Mogą one pomóc wykluczyć inne schorzenia będące przyczyną objawów, oraz dostarczyć cennych informacji o stanie zdrowia pacjenta.
• Przy niejasnym różnicowaniu z innymi typami bólu głowy pomocny może być dzienniczek bólu głowy.
• Jeśli zdiagnozowano migrenę, ale bóle głowy zmieniają się w krótkim okresie czasu lub nasilają się nieproporcjonalnie, należy zasięgnąć porady lekarza. Możliwe, że rozwinęła się również inna choroba.

Leczenie

Celem leczenia jest przerwanie ostrego napadu migreny i zapobieganie kolejnym atakom.

Leki

• W pewnych okolicznościach (np. przy 3 atakach (lub więcej) w miesiącu), przydatne może być stała terapia lekami zapobiegającymi napadom. Mogą to być np. leki z grupy beta-adrenolityków lub antagoniści wapnia.
• Istnieją także inne skuteczne leki, które mogą zmniejszyć ból. Popularne środki przeciwbólowe, takie jak kwas acetylosalicylowy (ASA), paracetamol czy ibuprofen, często mają dobre działanie i są dostępne bez recepty.
• Jeśli to nie wystarczy, istnieją pewne leki, które zostały opracowane specjalnie do leczenia napadów migreny, tzw. tryptany.
• Leki przeciwbólowe i tryptany działają lepiej, jeśli są przyjmowane we wczesnym stadium napadu migreny.
• Istnieją również leki, które zwalczają nudności i wymioty.
• Ważne jest, aby nie brać więcej środków przeciwbólowych niż jest to absolutnie konieczne. Wysokie spożycie może w dłuższej perspektywie pogorszyć objawy bólu głowy i wywołać polekowe bóle głowy. Należy zasięgnąć porady lekarza, jeżeli konieczne jest przyjmowanie leków przeciwbólowych kilka dni w miesiącu, aby uśmierzyć ból, lub jeśli poprzednia dawka nie jest już wystarczająca.
• W przypadku dzieci do zmniejszenia bólu zaleca się ibuprofen lub paracetamol. Tryptan jest dostępny w postaci aerozolu do nosa dla osób powyżej 12. roku życia.
• Kobiety z migreną powinny zachować ostrożność przy wyborze antykoncepcyjnych środków hormonalnych i rozważyć ich zalety i wady podczas konsultacji lekarskiej.

Stosowanie leków w ciąży

• W czasie ciąży, jeśli to możliwe, preferowane są metody niefarmakologiczne (bez leków).
• W I i II trymestrze w razie potrzeby można podać kwas acetylosalicylowy (ASA) lub ibuprofen.
• Paracetamol powinien być stosowany tylko wtedy, gdy nie jest możliwe stosowanie ASA.
• Tryptany nie są zatwierdzonymi lekami dla kobiet w ciąży, jednak dotychczas nie wykazano dowodów na ich wpływ na rozwój wad płodu ani innych powikłań w czasie ciąży. W przypadkach, gdy kobiety w ciąży reagują tylko na tryptany, można rozważyć ich stosowanie poza wskazaniami, ale zawsze powinno to być poprzedzone konsultacją z lekarzem.
• Nie wolno stosować ergotamin.

Co można zrobić we własnym zakresie?

• Najważniejszą częścią leczenia jest unikanie czynników wyzwalających, które wywołują napady migreny. Między innimi należy unikać stresu, spożywać regularnie posiłki, stosować metody relaksacyjne i biofeedbacku, a także regularnie wykonywać aktywność fizyczną czy też skorzystać z terapii poznawczo-behawioralnej.
• Jeśli mimo wszystko dojdzie do napadu migreny, pomóc może miejscowe chłodzenie głowy, np. okładem z lodu, odpoczynek fizyczny i ochrona przed bodźcami poprzez przebywanie w ciemnym, cichym miejscu.

Rokowanie

• Migrena to zazwyczaj choroba o charakterze przewlekłym. Jednak dzięki odpowiedniej terapii często można skutecznie złagodzić ataki bólu i zmniejszyć częstość ich występowania.
• Stan migrenowy to termin używany do opisania silnie uciążliwego napadu migreny, który trwa ponad 72 godziny. Ból głowy z cechami stanu migrenowego jest często wyzwalany również przez nadużywanie leków.
• Dla wielu kobiet okres menopauzy wiąże się z czasowym nasileniem migren.
• Po menopauzie u wielu kobiet migreny słabną lub całkowicie zanikają. Również wielu mężczyzn odczuwa poprawę w późniejszym wieku.
  • Jeśli bóle głowy po raz pierwszy pojawiają się w późniejszym wieku, szczególnie ważne jest zasięgnięcie porady lekarskiej, aby wykluczyć inne przyczyny.

Dodatkowe informacje

• Ból głowy.
• Szkodliwy wpływ palenia na zdrowie.
• Migrena – Informacje dla personelu medycznego.

Autorzy

• Joanna Dąbrowska-Juszczak, lekarz (redaktor)
• Markus Plank, mgr, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń
• Marleen Mayer, lekarz, Mannheim
• Lek. Kalina van der Bend, recenzent