Co to jest nerwiakowłókniakowatość typu 2?

Definicja

Nerwiakowłókniakowatość typu 2 (NF 2) jest chorobą dziedziczną, która powoduje rozwój łagodnych guzów, często na nerwie słuchowym (nerwie przedsionkowym). Choroba jest dziedziczona w sposób autosomalny dominujący. Oznacza to, że wystarczy odziedziczyć zmieniony gen, aby rozwinęła się choroba. Jeśli jedno z rodziców ma chorobę, istnieje 50% szans, że dzieci ją odziedziczą. Jednak choroba może również wystąpić u osób bez obciążenia genetycznego, nawet jeśli wcześniej nie występowała w rodzinie (nowopowstała mutacja). Dotyczy to 50% przypadków.

Objawy

Choroba zwykle rozpoczyna się w dzieciństwie nieswoistymi objawami:

• bolesne zmiany skórne: wyczuwalne guzki, plamy café-au-Lait
• osłabienie mięśni
• wady postawy, skolioza
• zaburzenia widzenia, nieprawidłowe ustawienie oczu
• Może wystąpić porażenie pęcherza moczowego i odbytnicy.

U ok. U 90–95% pacjentów rozwija się w wieku 30 lat obustronnie nerwiak osłonkowy nerwu przedsionkowego (nerwu słuchowego). Komórki Schwanna są komórkami osłonowymi i podporowymi, które tworzą osłonki nerwów. Nerwiaki osłonkowe to łagodne guzy tych komórek, które mnożą się znacznie ponad normalny poziom, powodując dolegliwości. Objawia się to zazwyczaj postępującym ubytkiem słuchu lub nagłą całkowitą utratą słuchu, szumem w uszach, zawrotami głowy i zaburzeniami równowagi. Może wystąpić porażenie mięśni twarzy (porażenie nerwu twarzowego).

Nerwiaki osłonkowe nerwu przedsionkowego mogę również występować niezależnie od nerwiakowłókniakowatości 2 („nerwiak osłonkowy sporadyczny").

Oprócz guzów w obszarze nerwu słuchowego, guzy występują w mózgu (oponiak, wyściółczak, glejak) lub w rdzeniu kręgowym (guzy kręgosłupa). Może to prowadzić między innymi do zaburzeń widzenia lub porażenia kończyn dolnych. Inne nerwy czaszkowe również mogą być dotknięte i np. powodować porażenie strun głosowych lub dysfagię.

Przyczyny

Choroba jest spowodowana mutacją genetyczną w chromosomie 22. Mutacja ta powoduje powstawanie łagodnych guzów komórek Schwanna. Wspierają one i otaczają nerwy, a tym samym przyczyniają się do zaopatrzenia komórek nerwowych. W nerwiaku osłonkowym nerwu przedsionkowego bezpośrednio uszkodzony jest nerw słuchowy (nerw przedsionkowy). Znajduje się on w wąskim tunelu kości czaszki. Gdy komórki Schwanna namnażają się, guz rośnie i uciska na nerw słuchowy.

Częstość występowania

NF2 jest rzadką chorobą. Szacuje się, że dotyczy 1 na 25–40 tys. osób. 50% przypadków to nowe mutacje.

Badania dodatkowe

Rozpoznanie stawiane jest przede wszystkim na podstawie wywiadu lekarskiego i badania fizykalnego. Wywiad rodzinny jest szczególnie ważny ze względu na komponent dziedziczny. W przypadku podejrzenia nerwiakowłókniakowatości 2 zaleca się skierowanie do wielodyscyplinarnego ośrodka specjalistycznego, gdzie jest możliwe przeprowadzenie niezbędnej kompleksowej diagnostyki.

W celu postawienia ropoznania i monitorowania przebiegu choroby można wykonać badania słuchu. Jeśli lekarz prowadzący podejrzewa obecność nerwiakowłókniakowatości 2, wykonuje się rezonans magnetyczny i tomografię komputerową mózgu i kręgosłupa w celu wykrycia guzów w tych regionach.

Ważne są badania okulistyczne w celu diagnostyki zajęcia oczu, a także badania neurologiczne, np. pomiary przewodnictwa nerwów i mięśni.

Tak zwane kryteria manchesterskie stanowią dla lekarzy podstawę do postawienia rozpoznania nerwiakowłókniakowatości 2. Kryteria są złożone i obejmują np. obustronne występowanie nerwiaka osłonkowego nerwu przedsionkowego u osób starszych niż 70 lat, występowanie u krewnych I stopnia i nieprawidłowe wyniki badań genetycznych.

Leczenie

Obecnie nie ma leczenia, które mogłoby całkowicie wyleczyć chorych. W zależności od objawów istnieją różne możliwości terapii.

Leczenie chirurgiczne

• W celu zmniejszenia ucisku nerwów, np. nerwu słuchowego lub porażonych nerwów rdzeniowych w okolicy kręgosłupa, tak aby znajdowały się w zbyt ciasnej przestrzeni.
• Guzy mózgu, które mogą wystąpić, są również leczone chirurgicznie, jeśli jest to konieczne (oponiak, glejak, wyściółczak).

Radioterapia

• Nerwiaki osłonkowe nerwu przedsionkowego przy nerwiakowłókniakowatości nie są tak podatne na leczenie radioterapią jak sporadyczne nerwiaki osłonkowe nerwu przedsionkowego.

Leczenie farmakologiczne

• Bewacyzumab jest substancją czynną, która hamuje tworzenie się naczyń krwionośnych w guzach i może powodować poprawę słuchu i zmniejszanie się guzów.
• Możliwe działania niepożądane to: wysokie ciśnienie krwi, zwiększone wydalanie białka i brak miesiączki.

Dalsze możliwości leczenia

• Zaopatrzenie w aparaty słuchowe osób z resztkami słuchu.
• Implant ślimakowy przy nienaruszonych nerwach słuchowych.
• Implanty słuchowe do pnia mózgu przy uszkodzonych nerwach słuchowych.

Rokowanie

Guzy są łagodne, ale ze względu na lokalizację mogą prowadzić do powikłań. Przebieg może być bardzo różny w zależności od tego, które regiony są zajęte. Guzy tworzą się na nerwie słuchowym u ponad 9 na 10 pacjentów z tą chorobą.

Średni wiek, w którym pojawiają się pierwsze objawy to ok. 20-25. rok życia. Wczesne wykrywanie choroby i leczenie w specjalistycznych, multidyscyplinarnych ośrodkach znacznie poprawiło w ostatnich latach rokowanie. Im wcześniej zostanie podjęte leczenie, tym lepsze jest długoterminowe rokowanie.

Dodatkowe informacje

• Nerwiaki osłonkowe nerwu przedsionkowego
• Nerwiakowłókniakowatość typu 2 — Informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Anna Zwierzchowska, lekarz, Kraków (recenzent)
• Susanna Allahwerde, lekarz rodzinny, Berlin