Co to jest czkawka?

Czkawka (singultus) to mimowolny ruch wdechowy spowodowany zaburzeniem odruchu połykania. Odruch połykania jest kontrolowany przez różne nerwy (drogi nerwowe) i pień mózgu. Charakterystyczne „czknięcie" jest spowodowane nagłym zamknięciem fałdów głosowych. Dokładna przyczyna czkawki nie jest do końca poznana.

W większości przypadków czkawka kończy się po kilku sekundach lub minutach, dlatego nie stanowi powodu do konsultacji lekarskiej. Uporczywa czkawka trwa dłużej niż 48 godzin. Jeśli utrzymuje się dłużej niż 2 miesiące i nie reaguje na leczenie, nazywana jest oporną na leczenie. W takich przypadkach może ona prowadzić do wyczerpania, zmęczenia, utraty masy ciała, niedożywienia, odwodnienia, a w najgorszym przypadku do śmierci. Uporczywa czkawka świadczy o poważnej chorobie, dlatego w takich przypadkach zwykle konieczna jest szeroka diagnostyka internistyczna, neurologiczna i laryngologiczna. W niektórych przypadkach przyczyna pozostaje nieznana mimo szeroko zakrojonych badań (tzw. czkawka idiopatyczna).

Częstość występowania

Przemijająca czkawka występuje częściej u dzieci niż u dorosłych. Przewlekła czkawka występuje częściej u mężczyzn niż u kobiet.

Przyczyny

Znikająca samoistnie czkawka (wystarczy poczekać, znika sama) powinna być znana większości osób. Wywołuje ją pośpieszne jedzenie, bardzo pełny żołądek, zimne lub gazowane napoje, alkohol lub nagłe podniecenie i stres emocjonalny. 

W dwóch z trzech przypadków uporczywa czkawka jest spowodowana chorobą refluksową (zgagą). Inne możliwe przyczyny to uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego np. w przypadku udaru mózgu, zapalenia mózgu, stwardnienia rozsianego, chorób naczyniowych lub guzów mózgu. W zasadzie wszystkie choroby, które prowadzą do podrażnienia pewnych nerwów (nerwu przeponowego lub nerwu błędnego), mogą wywołać czkawkę. W szczególności należy wymienić:

• zapalenie opłucnej
• zapalenie płuc
• zawał serca z podrażnieniem przepony i opłucnej
• przepuklina przeponowa 
• zapalenie gardła
• zapalenie krtani
• torbiel szyi
• ropień pod przeponą, np. po operacji
• choroby nowotworowe złośliwe
• choroby dróg żółciowych
• rak przełyku
• powiększona śledziona lub powiększona wątroba
• wole
• chłoniak (nowotwór gruczołów limfatycznych).

Ponadto zwiększone ciśnienie w mózgu, urazy, ciała obce lub zaburzenia metaboliczne (niedokrwistość, cukrzyca, dna moczanowa) lub zaburzenia elektrolitowe (zaburzenia elektrolitowe (hiponatremia, hipokalcemia, hipokaliemia, zasadowica) mogą być przyczyną czkawki. Również spożywanie alkoholu, przyjmowanie niektórych leków (agonistów dopaminy, glikokortykosteroidów, barbituranów, benzodiazepin) lub zaburzenia psychogenne (zaburzenia osobowości, reakcja konwersyjna, anoreksja (jadłowstręt psychiczny), szok psychologiczny i żałoba są potencjalnymi czynnikami wyzwalającymi.

Diagnostyka

Oprócz szczegółowego wywiadu i badania fizykalnego zalecana jest diagnostyka, która ujawnia możliwe choroby podstawowe będące przyczyną czkawki. Oznacza się morfologię krwi, szybkość opadania krwinek czerwonych (OB), oraz inne parametry, takie jak CRP, glukoza, kreatynina i elektrolity. Badania są następnie stopniowo rozszerzane i obejmują np. EKG, RTG klatki piersiowej, TK szyi i klatki piersiowej, MRI głowy, gastroskopię, nakłucie lędźwiowe, manometrię/pH-metrię przełyku, bronchoskopię lub badanie czynnościowe płuc. To, jakie badania zostaną faktycznie wykonane, zależy od poszczególnych objawów i wstępnych rozpoznań.

Terapia

Uporczywa czkawka może prowadzić do znacznego obniżenia jakości życia osób nią dotkniętych. Dlatego też należy podjąć leczenie, w razie potrzeby nawet przed wyjaśnieniem dokładnej przyczyny. Nie ma jednak żadnych wiarygodnych danych naukowych na temat leczenia czkawki. Zasadniczo należy leczyć choroby podstawowe.

Co możesz zrobić sam?

Istnieje wiele domowych sposobów leczenia i metod leczenia niefarmakologicznych, takich jak:

• hiperwentylacja, kaszel, wstrzymanie oddechu
• stymulacja nosa i gardła (np. płukanie gardła, picie lodowatej wody, kichanie)
• opróżnianie żołądka (wymioty wywoływane)
• zwiększenie ciśnienia parcjalnego dwutlenku węgla poprzez oddychanie do torebki
• stymulacja nerwu błędnego poprzez masaż zatoki szyjnej np. poprzez manewr Valsalvy (zaciśnięcie nosa i parcie) lub nacisk na gałki oczne przy zamkniętych oczach.

Leki

Uporczywa czkawka może być leczona lekami na zasadzie prób. Nie są one jednak zatwierdzone do stosowania w przypadku czkawki i dlatego określa się je jako „stosowanie poza wskazaniami”. Stosuje się m.in. baklofen, gabapentynę lub amitryptylinę. Czasami pomocne jest połączenie różnych leków. Jeśli po kilku dniach stosowania lek nie prowadzi do uzyskania znacznej poprawy, należy przerwać terapię.

Procedury chirurgiczne

W indywidualnych przypadkach pomocne mogą być zabiegi chirurgiczne, takie jak wyłączenie działania nerwu spustowego (usunięcie nerwu przeponowego) lub wszczepienie nerwu w okolicy szyi.

Dalsze działania

W literaturze można znaleźć inne możliwości leczenia, choć na tym etapie nie można z całą pewnością ocenić ich skuteczności:

• blokada nerwu przeponowego
• znieczulenie lub mechaniczne podrażnienie tylnej ściany gardła
• elektryczna stymulacja nerwu błędnego
• stymulacja dermatomu C3-C5 za pomocą taśmy, sprayu lodowego lub blokady leczniczej
• hipnoza
• psychoterapia behawioralna
• akupunktura

Dodatkowe informacje

• Choroba refluksowa (zgaga)
• Udar
• Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu
• Stwardnienie rozsiane
• Guzy mózgu
• Czkawka (Singultus) — Informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Hannah Brand, absolwentka studiów medycznych, Berlin
• Lek. Kalina van der Bend, recenzent