Czym są porażenia?

Porażenie oznacza zmniejszoną siłę w mięśniach, niezależnie od przyczyny.

• Paraliż lub plegia to całkowita utrata siły mięśniowej
• Niedowład (pareza) jest częściową utratą siły i dzieli się na różne stopnie.
• „Hemi” oznacza „połowę”; hemipareza to niepełne porażenie jednej połowy ciała, hemiplegia to całkowite porażenie tylko jednej połowy ciała.
• Parapareza (niedowład poprzeczny) oznacza porażenie obu rąk lub obu nóg, tetrapareza (niedowład czterokończynowy) - porażenie wszystkich czterech kończyn.

Wyróżnia się porażenie obwodowe i centralne. Objawy różnią się w zależności od tego, który region jest dotknięty. Często oprócz porażenia mięśni występują zaburzenia sensoryczne skóry w zakresie odczuwania dotyku, bólu, temperatury i wibracji.

Porażenia centralne

• Pochodzą z któregoś obszaru mózgu lub rdzenia kręgowego.
• Choroby i uszkodzenia rdzenia kręgowego zwykle prowadzą do porażenia jednej i drugiej połowy ciała, natomiast choroby i uszkodzenia mózgu mogą prowadzić do objawów jednostronnych lub obustronnych.
• Porażenia mogą być albo spastyczne (skurczony, porażony mięsień jak w spastycznym porażeniu mózgowym), albo wiotkie (jak w udarze).

Porażenia obwodowe

• Powstają w nerwach leżących poza mózgiem i rdzeniem kręgowym 
• Obejmują obszar zaopatrywany w impulsy nerwowe przez jeden lub więcej nerwów obwodowych.
• Porażenia obwodowe prawie zawsze powodują po pewnym czasie zanik mięśni

Co może być przyczyną?

Istnieje wiele różnych przyczyn i chorób, które mogą powodować porażenia, takie jak:

• Wypadanie krążka międzykręgowego
  • najczęściej w obszarze kręgosłupa szyjnego lub lędźwiowego
  • Promieniujący ból, utrata czucia i możliwe porażenie dotykają wówczas okolic barku i ramienia oraz ręki lub nogi i stopy.
• Zespoły poprzecznego uszkodzenia rdzenia kręgowego (choroby rdzenia kręgowego)
  • Mogą być spowodowane złamaniami kręgów, guzami lub przerzutami z nowotworów innych narządów. W takim przypadku może wystąpić całkowite porażenie (paraliż) po obu stronach poniżej dotkniętego obszaru w plecach z drętwieniem.
  • Uszkodzenie rdzenia kręgowego w kręgosłupie szyjnym może prowadzić do paraliżu wszystkich czterech kończyn (tetrapareza/tetraplegia).
  • Uszkodzenie w dolnej części pleców powoduje porażenie obu nóg (parapareza/paraplegia).
  • Stwardnienie rozsiane, guzy lub zapalenia rdzenia kręgowego mogą również prowadzić do zespołów przekrojowych o różnym stopniu porażenia i zaburzeń czucia.
• Udar mózgu/ krwotok mózgowy
  • W przypadku wystąpienia udaru lub krwotoku w lewej części mózgu, dotknięte są mięśnie w prawej części ciała, a więc np. sparaliżowane są jedna ręka i jedna noga.
  • W zależności od lokalizacji mogą dojść inne dolegliwości, np. zaburzenia mowy, zaburzenia rozumienia mowy, zaburzenia widzenia itp.
• Paraliż czynnościowy
  • Zdarza się, że ludzie odczuwają „paraliż” bez rzeczywistego fizycznego porażenia mięśni.
  • Często jest to spowodowane zaburzeniami natury psychologicznej lub schorzeniami psychicznymi.
• Ucisk nerwów obwodowych (wybór)
  • Zespół cieśni nadgarstka: ucisk nerwu pośrodkowego w okolicy nadgarstka, co może powodować zaburzenia czucia i paraliż kciuka, palców wskazujących i środkowych.
  • Uszkodzenie nerwu łokciowego: Najczęściej dochodzi do uszkodzenia nerwu w okolicy łokcia, co skutkuje bólem i drętwieniem małego i serdecznego palca oraz porażeniem drobnych mięśni ręki.
  • Uszkodzenie nerwu promieniowego (ramienia): powstaje w wyniku ucisku na nerw promieniowy w środkowej tylnej części kości ramiennej, np. przy złamaniu lub zwichnięciu barku. Przy uszkodzeniu utrudnione (lub niemożliwe) jest utrzymanie ręki w pełnym wyproście (opadanie nadgarstka).
• Miastenia rzekomoporaźna
  • Rzadka choroba, w najczęstszej postaci dochodzi do porażenia pewnych grup mięśniowych w wyniku reakcji autoimmunologicznej.
  • Objawy są zwykle łagodne w stanie spoczynku i nasilają się przy dłuższym używaniu mięśni w ciągu dnia.
  • Typowe objawy to opadające powieki lub podwójne widzenie albo trudność w utrzymaniu głowy w pozycji pionowej.
• Zespół Guillaina-Barrégo
  • To rzadkie schorzenie może być powikłaniem zakażenia, które wystąpiło dwa do trzech tygodni wcześniej (np. przeziębienia, bólu gardła, zakażenia jelitowego albo grypy).
  • W obu nogach pojawia się przesuwające się ku górze, nasilające się porażenie, które rozwija się przez kilka dni.
  • W większości przypadków pacjenci wracają do zdrowia po kilku tygodniach.
• Stwardnienie zanikowe boczne (SLA)
  • Przyczyną jest choroba niektórych punktów przełączania nerwów na początku nerwów rdzeniowych.
  • Objawem jest narastające osłabienie rąk, których mięśnie w krótkim czasie ulegają znacznej degradacji, a także szybko narastające zaburzenia połykania i mowy.
  • Zmniejszona siła, zanik mięśni i „trzepotanie" mięśni są typowe dla tej choroby.

Kiedy należy zasięgnąć porady lekarskiej?

Jeśli występują oznaki uszkodzenia nerwu lub porażenie poszczególnych mięśni lub kończyn, wówczas należy szukać pomocy lekarskiej. W przypadku ostrych objawów konieczna jest szybka ocena. Im dłużej uszkodzenie nerwu pozostaje nieleczone, tym większe ryzyko, że porażenia będą się pogłębiać, a w najgorszym przypadku pozostaną trwałe.

Badania dodatkowe

Historia choroby

Poniższe informacje są ważne dla lekarzy:

• Czy porażenie rozwijało się powoli, czy w sposób nagły?
• Czy występują inne objawy, jak np. ból albo zaburzenia czucia?
• Czy pacjent został zraniony lub doznał urazu?
• Czy porażenie się rozprzestrzeniło? Jeśli tak, to jak szybko i w jakim regionie?
• Czy stwierdzono inne choroby u pacjenta?

Badanie fizykalne

• Lekarz dokładnie zbada dotknięty zaburzeniem obszar ciała.
• Oprócz ogólnego badania fizykalnego przeprowadza się dokładne badanie układu nerwowego oraz bada się siłę mięśni, odruchy i czucie (dotyk, bodźce bólowe, odczuwanie temperatury i ucisku).

Dalsza diagnostyka

W zależności od rozważanej diagnozy konieczne może być wykonanie następujących czynności:

• Badanie krwi
• Skierowanie na badania obrazowe (tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny)
• Pomiar czynności mięśni i włókien nerwowych (elektromiografia/elektroneurografia).

Skierowanie do specjalisty lub szpitala

• Ostre i ciężkie porażenia wymagają zwykle natychmiastowej hospitalizacji.
• Przy mniej dramatycznym porażeniu pacjenta kieruje się zwykle do neurologa, czyli specjalisty chorób układu nerwowego.

Leczenie

Leczenie zależy od choroby podstawowej. Przyczyny porażenia mogą być bardzo różne, dlatego istnieją różne sposoby leczenia. W zależności od przypadku może to być leczenie chirurgiczne, farmakologiczne albo fizjoterapia, które poprawi czynność mięśni i złagodzi objawy towarzyszące.

Autorka

• Anna Zwierzchowska, lekarz, Kraków (recenzent)
• Susanna Allahwerde, lekarz rodzinny, Berlin