Czym są zawroty głowy?

 Definicja

Zawroty głowy odnoszą się do odczuwanej niestabilności w przestrzeni, gdzie osoby cierpiące mogą mieć wrażenie, że spadają, kręcą się na karuzeli, przed oczmi wiruje im obraz. Zawroty głowy mogą być podstawowym objawem różnych chorób.

 Objawy

Objawy zawrotów głowy są różnie odbierane i opisywane przez osoby dotknięte tym problemem. Większość rodzajów zawrotów głowy objawia się jako układowe zawroty głowy, kiedy otoczenie wiruje, jak na karuzeli, lub zawroty głowy z utratą równowagi, które można porównać do uczucia, gdy stoi się na łodzi, a ziemia lekko się porusza wskutek ruchu fal. Jeśli zawroty głowy nie mogą być przypisane ani do układowych zawrotów głowy, ani do zawrotów głowy z utratą równowagi, określa się je również jako uczucie oszołomienia.

Same zawroty głowy to tylko objaw, a nie choroba sama w sobie. Mogą być objawem towarzyszącym wielu różnym chorobom. Krótkie epizody lub napady zawrotów głowy są zwykle uważane za znośne. Jednak ciężkie napady mogą być niebezpieczne, doprowadzać do upadków i urazów oraz wpływać na jakość życia.

Przyczyny

Zasadniczo zawroty głowy mogą występować z poniższych powodów lub być spowodowane nieprawidłowym funkcjonowaniem następujących narządów: zaburzenia ucha wewnętrznego (narządu równowagi), ośrodkowego układu nerwowego, oczu, układu krążenia, zaburzenia czynności nerwów obwodowych (np. w okolicy stóp). Mogą również mieć podłoże psychiczne.

Do zawrotów głowy może także prowadzić wiele różnych chorób, ale w niektórych przypadkach nie można znaleźć jednej przyczyny. Często nie da się jednoznacznie odróżnić zawrotów głowy od poczucia niepewności wynikającego z innych powodów.

Klasyfikacja zawrotów głowy opiera się na przyczynach:

• Zawroty głowy pochodzenia przedsionkowego obwodowego: wynikają z zaburzeń narządu równowagi w uchu wewnętrznym.
• Zawroty głowy pochodzenia przedsionkowego ośrodkowego: wzstępują w przypadku zaburzeń pracy mózgu.
• Czynnościowe zawroty głowy: Zespół z przewlekłymi zawrotami głowy lub niestabilnością postawy i chodu bez zauważalnej przyczyny organicznej.
• Zawroty głowy spowodowane innymi przyczynami.
  
  
  
• Zawroty głowy pochodzenia przedsionkowego obwodowego

Częstą przyczyną zawrotów głowy są zaburzenia narządu równowagi w uchu wewnętrznym. Trzy kanały półkoliste są wypełnione płynem, który przepływa tam i z powrotem podczas poruszania głową. Przepływ płynu może być rejestrowany przez rzęski czuciowe, a sygnały są odpowiednio przekazywane do mózgu. Jeśli występują zaburzenia w funkcjonowaniu ucha wewnętrznego, może to wywołać zawroty głowy.

Narząd równowagi w uchu wewnętrznym

 

Łagodne pozycyjne zwroty głowy (BPPV)

• układowe zawroty głowy i nudności/wymioty
• zawroty głowy są wywoływane przez określone pozycje lub ruchy głową, np. leżenie lub wstawanie
• brak szumu w uszach, brak osłabienia słuchu
• mimowolne ruchy gałek ocznych (oczopląs)
• w większości jednostronne
• przyczyna: złogi w kanałach półkolistych ucha wewnętrznego
• czas trwania: Krótkie ataki zawrotów głowy do 1 minuty, możliwe jest wystąpienie kilku ataków pod rząd.

Zapalenie nerwu przedsionkowego (neuritis vestibularis)

• intensywne, utrzymujące się układowe zawroty głowy z nudnościami i wymiotami
  • brak szumu w uszach/brak osłabienia słuchu
  • w większości jednostronne
  • przyczyna: związek z wcześniej przebytą infekcją wirusową
  • napadowe układowe zawroty głowy z nudnościami i wymiotami
  • szum w uszach
  • przejściowe osłabienie słuchu
  • w większości jednostronne
  • przyczyna: prawdopodobnie zwiększone ciśnienie endolimfy (płynu w uchu wewnętrznym)
  • Czas trwania: od kilku minut do kilku godzin, nagłe wystąpienie, powolne ustępowanie
    
    
• czas trwania: od jednego dnia do kilku tygodni
  
  Choroba Menière'a
• Zapalenie ucha wewnętrznego (zapalenie błędnika)
• zwykle najpierw występuje ból ucha
• zawroty głowy, osłabienie słuchu, ewentualnie gorączka, nudności i wymioty
• przyczyna: np. jako powikłanie zapalenia ucha środkowego lub zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.

Zawroty głowy pochodzenia przedsionkowego ośrodkowego

• Udar mózgu lub przemijające ataki niedokrwienne (TIA)
  • W przypadku uszkodzenia tkanki mózgowej lub chwilowego zaburzenia ukrwienia mogą wystąpić zawroty głowy, jeśli zmiana dotyczy również móżdżku lub pnia mózgu.
  • Oprócz zawrotów głowy, w zależności od lokalizacji udaru, występują objawy neurologiczne, takie jak zaburzenia mowy, porażenia, zaburzenia widzenia, zaburzenia koordynacji.
  • Może to powodować zawroty głowy z utratą równowagi i układowe zawroty głowy.
  • W takim przypadku konieczna jest natychmiastowa hospitalizacja!
• Migrena przedsionkowa
  • Jest to typowy epizod migreny z dodatkowymi objawami obejmującymi ucho wewnętrzne.
  • Zwykle występuje ból głowy z układowymi zawrotami głowy w połączeniu z nudnościami i niestabilnością chodu.
• Nerwiak osłonkowy nerwu przedsionkowo (nerwiak nerwu słuchowego)
  • Łagodny guz wywodzący się z komórek osłonki nerwu słuchowego, który może prowadzić do układowych zawrotów głowy oraz osłabienia słuchu.
• Inne przyczyny zawrotów głowy
  • guzy mózgu
  • stwardnienie rozsiane
  • choroba Parkinsona
  • zapalenie mózgu (encephalitis).

Czynnościowe zawroty głowy

Czynnościowe zawroty głowy to zawroty głowy z niestabilnością postawy i chodu, w przypadku których nie można zidentyfikować przyczyny organicznej. Synonimami są „psychogenne zawroty głowy” lub przewlekłe posturalno-percepcyjne zawroty głowy (PPPD).

Jest to jeden z najczęstszych rodzajów zawrotów głowy. Około 15–30% wszystkich zawrotów głowy można zaliczyć do zawrotów czynnościowych. Objawy to „senność”, często pacjenci opisują ten stan jako „wszystko wiruje”, „czuję się niewyraźnie” lub „mam dziwną głowę”.

Ta forma zawrotów głowy często występuje spontanicznie każdego dnia i może być nasilona przez wyprostowaną pozycję ciała, ruchy głowy i ruchome bodźce wzrokowe. W 70% przypadków sukces terapeutyczny można osiągnąć za pomocą różnych środków.

 Zawroty głowy spowodowane innymi przyczynami

• Hipotensja ortostatyczna
  
  • zawroty głowy, uczucie oszołomienia po wstaniu z siedzenia z powodu spadku ciśnienia tętniczego.
• Zaburzenia rytmu serca
  • zawroty głowy z utratą równowagi, uczucie oszołomienia, „mroczki” przed oczami z powodu zmniejszonego dopływu krwi.
• Możliwa reakcja niepożądana podczas przyjmowania niektórych leków: niespecyficzne objawy zawrotów głowy
  
  • beta-blokery i inne leki na wysokie ciśnienie krwi np. furosemid
  • Antybiotyki np. aminoglikozydy
  • leki na padaczkę np. fenytoina
  • leki chemioterapeutyczne np. cisplatyna
  • środki uspokajające antydepresanty.
• Zawroty głowy w podeszłym wieku
  • rodzaj zawrotów głowy „uczucie oszołomienia”, ciągłe zaburzenia orientacji przestrzennej
  • niestabilność chodu, chwiejny krok.
• Szyjnopochodne zawroty głowy
  • zawroty głowy w kontekście dolegliwości kręgosłupa szyjnego
  • często związane z bólem głowy mającym przyczynę w kręgosłupie szyjnym (szyjny/napięciowy ból głowy)
  • najprawdopodobniej zawroty głowy, wywołane przez ruch
  • poprawa dzięki fizjoterapii.
• Polineuropatia
  • niestabilność chodu z powodu zaburzenia czucia w stopach
  • dolegliwości tylko podczas chodzenia.
• Zaburzenia metaboliczne i choroby narządowe
  • zbyt niski lub zbyt wysoki poziom cukru we krwi
  • niedoczynność tarczycy, upośledzona czynność nerek lub zaburzenia czynności wątroby z powodu marskości wątroby.
• Nowe okulary
  • zawroty głowy po założeniu nowych okularów (zwłaszcza z soczewkami progresywnymi)
  • poprawa następuje zazwyczaj po 1–2 tygodniach regularnego noszenia.
• Hiperwentylacja (zbyt szybkie oddychanie, „nadmierne oddychanie”)
• Lęk napadowy

Częstość występowania

Zawroty głowy występują stosunkowo często. W praktyce lekarzy rodzinnych zawroty głowy są powodem wizyty w około 2–5% przypadków. Częstość występowania wzrasta wraz z wiekiem. W grupie wiekowej powyżej 70 lat prawie jedna trzecia osób cierpi okresowo na zawroty głowy, które ograniczają codzienne czynności. Schorzenie częściej dotyczy kobiet niż mężczyzn.

Badania

Historia choroby (wywiad lekarski)

Poniższe informacje są ważne dla lekarzy prowadzących:

• Od jak dawna występują zawroty głowy?
• Czy zawroty głowy występują nieustannie, czy też pojawiają się one w nagłych przypadkach?
  • Jak długo trwa napad?
• Jak wyglądają zawroty głowy?
  • Czy masz wrażenie, że wszystko wiruje (układowe zawroty głowy)?
  • Czy masz wrażenie, że podłoga się porusza (zawroty głowy z utratą równowagi)?
  • Czy zawroty występują w głowie, czy raczej odczuwalna jest „tylko” niepewność w nogach (niestabilność chodu)?
  • Czy występuje uczucie oszołomienia lub czujesz, że możesz zemdleć?
• Czy oprócz zawrotów głowy występują jeszcze jakieś inne objawy?
  • Czy cierpisz na nudności, wymioty, niestabilność podczas poruszania się lub problemy z widzeniem (nawet w nowych okularach, do których oczy jeszcze się nie przyzwyczaiły)?
  • Ból głowy?
  • Dzwonienie w uszach lub osłabienie słuchu?
  • Zmęczenie, duszności?
  • Przyspieszone bicie serca, nierówna praca serca?
  • Porażenie?
  • Drętwienie języka?
  • Inne dolegliwości?
• Czy istnieje jakiś czynnik wywołujący zawroty głowy?
  • Ruchy głowy? Stany lękowe? Stres?
• Czy stwierdzono inne choroby?
• Czy regularnie przyjmujesz leki?
• Czy zawroty głowy wpływają na codzienne życie?

Badanie lekarskie

W większości przypadków przeprowadzane jest ogólne badanie fizykalne. Główny nacisk kładzie się na ciśnienie tętnicze krwi, puls i serce, a także uszy. Ważne jest również dokładne zbadanie układu nerwowego, w tym ewentualnych nieprawidłowych ruchów gałek ocznych.

Wykonywane są różne testy, aby stwierdzić, czy przyczyna zawrotów głowy leży w narządzie równowagi (obwodowy układ nerwowy) lub mózgu (ośrodkowy układ nerwowy). Może zostać wykonanych kilka badań krwi.

Jeśli istnieje podejrzenie określonej choroby, wykonuje się procedury obrazowania (np. zdjęcie rentgenowskie, rezonans magnetyczny, tomografia komputerowa).

Skierowanie do specjalisty

Jeśli nie można postawić jednoznacznej diagnozy lub jeśli konieczne są specjalne procedury, zostanie wystawione skierowanie do specjalisty (zwykle z dziedziny neurologii lub laryngologii).

Leczenie

Jeśli uda się postawić jednoznaczną diagnozę, nastąpi leczenie choroby podstawowej.

Leki

W razie potrzeby przepisane zostaną leki. Leki działające objawowo przeciw zawrotom głowy mogą być przydatne tymczasowo, np. jeśli diagnoza jest niejasna. Jednak stosowanie ich na trwałe nie jest uzasadnione.

Jeśli istnieje podejrzenie, że zawroty głowy są spowodowane skutkami ubocznymi leków, lekarz prowadzący w razie potrzeby zaleci zmianę lub odstawienie leku.

Fizjoterapia

W przypadku niektórych rodzajów zawrotów głowy, poprawę można uzyskać poprzez fizjoterapię i ćwiczenia na równowagę.

Psychoterapia

Psychoterapia może być pomocna w przypadku przyczyn psychicznych lub towarzyszących im objawów o podłożu psychicznym, takich jak lęk.

Dodatkowe informacje

• Zawroty głowy – Informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Tomasz Tomasik (recenzent)
• Kalina van der Bend, lekarz, Blachownia (recenzent)
• Susanna Allahwerde, specjalista chorób wewnętrznych, Berlin