Meningokokowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

Meningokoki, nazywane inaczej Neisseria meningitidis to bakterie, które mogą wywołać ropne zapalenie opon mózgowych (zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych). Choroba ma ciężki przebieg i w ciągu kilku godzin może stać się zagrożeniem dla życia. Rzadziej zakażenie meningokokami może być przyczyną uogólnionego zakażenia szerzącego się drogą krwi (sepsy), które również często ma cięższy przebieg.

Zakaźne meningokokowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych jest rzadkim schorzeniem, notuje się około 5 przypadków zachorowań na 1 milion osób rocznie. Najczęściej dotyka ono tylko pojedyncze osoby lub niewielką grupę narażonych. Choroba występuje sezonowo, najwięcej przypadków spotyka się wiosną i zimą.

Choroba meningokokowa może wystąpić w każdym wieku, jednak najbardziej narażone są dzieci i młodzież w wieku od 15 do 19 lat.

Meningokoki przenoszą się drogą kropelkową, poprzez kontakt z wydzielinami z nosa i gardła. Często można je znaleźć w naturalnej florze bakteryjnej gardła osób zdrowych bez pojawienia się objawów choroby. Jeśli jednak układ odpornościowy zostanie osłabiony lub narażenie na kontakt z wydzielinami z dróg oddechowych osoby chorej było duże, istnieje większe prawdopodobieństwo, że patogen przedostanie się do układu krwionośnego i zainfekuje opony mózgowe. Podatność na meningokokowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych może zwiększyć również palenie papierosów a także wcześniejsza choroba wirusowa układu oddechowego. Nie w każdym przypadku da się wskazać konkretną przyczynę, która wywołała chorobę.

Ponieważ meningokokowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych jest chorobą zakaźną, osoby utrzymujące bliski kontakt z osobą chorą są także w pewnym stopniu narażone na zainfekowanie. Jeżeli rozpoznamy objawy sugerujące chorobę, powinniśmy jak najszybciej zacząć działać i udać się do szpitala. Należy pamiętać, że jako osoba chora można narażać na zakażenie inne osoby.

Jak objawia się choroba?

Pierwsze objawy pojawiają się zwykle po 2–10 dniach. Najczęściej są to:

• Gorączka, dreszcze, ból głowy (wczesne objawy)
• Zawroty głowy
• Złe samopoczucie
• Nadwrażliwość na światło
• Nudności, wymioty
• Drażliwość, senność, splątanie, niepokój
• Sztywność karku
• Bóle stawów i mięśni
• Wysypka w postaci czerwonych kropek, które nie znikają pod naciskiem (np. za pomocą szklanki).

W przypadku zauważenia objawów po bliskim kontakcie (patrz poniżej) z osobą chorą, zaleca się pilną hospitalizację.

Co zrobić, jeśli jestem osobą po bliskim kontakcie?

Osoby bliskiego kontaktu to:

• Wszyscy członkowie gospodarstwa domowego
• Osoby, które miały kontakt z płynami ustrojowymi z jamy ustnej, gardła i nosa pacjenta, np. partnerzy życiowi, bliscy przyjaciele, ewentualnie dzieci z tej samej ławki w szkole, personel medyczny.
• Osoby, które miały kontakt z chorym w przedszkolach lub innych placówkach zbiorowych (internaty, akademiki).

Ryzyko zachorowania na zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych u członków gospodarstwa domowego osoby chorej jest od 400 do 1200 razy wyższe niż w populacji ogólnej.

Osoba chora może zarażać na 7 dni przed wystąpieniem objawów oraz do 24 godzin po wdrożeniu terapii. Jeśli w tym czasie wystąpił kontakt z osobą dotkniętą chorobą i należy się do jednej z podanych grup, należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem lub udać się do szpitala. Należy zwrócić szczególną uwagę na to, czy nie wystąpiły u nas opisane wyżej objawy. W takiej sytuacji lekarz profilaktycznie przepisuje antybiotyk który należy przyjmować przez 1–2 dni. Rozpoczęcie przyjmowania antybiotyków jest skuteczne w zapobieganiu chorobie maksymalnie do 10. dnia od ostatniego kontaktu z osobą zarażoną. Jeżeli znany jest konkretny typ patogenu i dostępne jest szczepienie, to również wykonuje się je natychmiast po stwiedzeniu bliskiego kontaktu.

Należy pamiętać, że osoby z otoczenia także mogą zarażać do 24 godzin od przyjęcia pierwszej dawki profilaktycznego antybiotyku.

Szczególny przypadek zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych wywołanego przez bakterie Haemophilus influenzae typu b

Haemophilus influenzae typu b (Hib) to bakteria, która również może wywoływać zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, najczęściej u dzieci do 5. roku życia. Ponieważ dostępna jest szczepionka przeciwko temu patogenowi, coraz rzadziej spotyka się zapalenia opon mózgowych wywołane tą przyczyną. W przypadku wykrycia obecności patogenu u osoby chorej, z którą mieliśmy kontakt, również zaleca się profilaktyczne przyjmowanie antybiotyków jeśli w gospodarstwie domowym są dzieci do 4. roku życia nie w pełni zaszczepione na Hib oraz w sytuacji, gdy członek gospodarstwa domowego posiada obniżoną odporność. Również dzieci niezaszczepione, które miały kontakt z innymi dziećmi chorymi na zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych wywołane przez Hib w placówkach opieki zbiorowej, powinny otrzymać profilaktyczną dawkę antybiotyku i jak najszybciej zostać zaszczepione.

Dodatkowe informacje

• Zakaźne meningokokowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych – informacje dla rodziców
• Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i zapalenie mózgu
• Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych – informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Marleen Mayer, lekarz, Mannheim
• Anna Zwierzchowska, lekarz rezydent, Kraków (edytor/recenzent)