Co to jest padaczka?

W padaczce napady drgawek występują na skutek chwilowej nadmiernej lub synchronicznej aktywności komórek nerwowych w mózgu.

Padaczka występuje wtedy, gdy

• co najmniej dwa napady wystąpiły w odstępie większym niż 24 godziny, albo
• po wystąpieniu napadu istnieje duże prawdopodobieństwo wystąpienia kolejnych napadów w ciągu najbliższych 10 lat, albo
• występuje zespół padaczkowy.

Jeśli napad padaczkowy pozostaje ograniczony do jednego obszaru mózgu, nazywa się go napadem ogniskowym lub częściowym. Jeśli zaburzenia wyładowań elektrycznych dotyczą całego mózgu, nazywa się to napadem uogólnionym.

Objawy

Podczas napadu padaczkowego występują niekontrolowane drgawki lub skurcze mięśni. Mogą one mieć różne nasilenie i dotyczyć tylko grup mięśniowych poszczególnych kończyn, ale mogą też dotyczyć całego ciała. Jednocześnie mogą wystąpić zaburzenia świadomości lub utrata przytomności. Po napadzie uogólnionym chory jest często oszołomiony i zmęczony. W niektórych typach napadów chory nie pamięta czasu, który go bezpośrednio poprzedza.

W niektórych postaciach padaczki napady mogą również występować podczas snu lub mogą wystąpić takie objawy jak zaburzenia mowy i widzenia, ból i drętwienie części ciała, samoistne odczuwanie zapachu lub smaku albo nudności.

Napady padaczkoweo mogą również objawiać się chwilowym wyłączeniem uwagi, co postrzegane jest z zewnątrz jako "zastygnięcie" w bezruchu.

Jeśli napad trwa dłużej niż 5 minut, nazywany jest stanem padaczkowym. Dotyczy to również kilku kolejnych napadów, jeśli między nimi objawy nie ustąpią całkowicie.

Przyczyny

Przyczyn padaczki jest wiele, ale często nie są one jednoznacznie określone i mogą być złożone. Należą do nich choroby genetyczne, zakażenia, wrodzone i nabyte choroby układu nerwowego oraz wady rozwojowe lub uszkodzenia mózgu.

Napad padaczkowy jest spowodowany synchronicznym skrajnym pobudzeniem komórek mózgowych, które trwa niezwykle długo i rozprzestrzenia się na sąsiednie obszary.

Napad odruchowy może być wywołany przez określone bodźce sensoryczne. Czynnikami wyzwalającymi mogą być:

• migoczące światło
• odgłosy
• hałas
• muzyka
• inne bodźce zmysłowe.

Napady padaczkowe mogą być również wywołane przez okoliczności zewnętrzne, niektóre substancje i inne choroby:

• niedobór snu
• niedostateczna podaż tlenu w wyniku chorób układu krążenia
• zaburzenia metaboliczne
• toksyny lub leki
• odstawienie narkotyków lub alkoholu
• gorączka
• choroby i urazy, które mogą powodować upośledzenie funkcji mózgu.

Napad padaczkowy niewywołany przez bodźce zmysłowe lub czynniki zewnętrzne to napad nieprowokowany.

Zwiększone ryzyko zachorowania na padaczkę występuje u osób:

• po udarze
• z wrodzonym uszkodzeniem mózgu
• po urazach głowy
• z guzem mózgu
• przy związanych z wiekiem zmianach w naczyniach i nerwach w mózgu
• z zakażeniami
• z drgawkami gorączkowymi.

U około 25–30% wszystkich chorych na padaczkę nie udaje się znaleźć przyczyny choroby.

Częstość występowania

Częstość występowania padaczki wynosi 0,5–1,0%.

Napad padaczkowy to nie to samo co padaczka! Około 4ؘ–10% wszystkich ludzi ma w pewnym momencie życia napad padaczkowy. Są to zazwyczaj jednorazowe zdarzenia napadowe w dzieciństwie, takie jak drgawki gorączkowe lub inne napady w wyniku ostrej choroby.

Padaczka może wystąpić w każdym wieku. Stosunkowo częściej chorują dzieci poniżej 5. roku życia i osoby powyżej 60. roku życia.

Badania dodatkowe

Po napadzie padaczkowym dokładne opisy świadków mają ogromne znaczenie dla lekarzy. Najlepiej zanotować dokładne szczegóły przebiegu, nawet, jeśli to możliwe udokumentować napad nagrywając go np. telefonem.

Lekarz zapyta o przebieg napadu osoby, które towarzyszyły pacjentowi, zadając m.in. następujące pytania:

• Jak długo trwał napad?
• Czy wystąpiły zaburzenia świadomości lub utrata przytomności?
• Jak wyglądały drgawki?
• Jakich części ciała dotyczyły drgawki?
• Czy po napadzie osoba była zdezorientowana, zmęczona lub zgłaszała ból mięśni?
• Czy chory pamięta czas przed napadem?
• Czy przed napadem występowała aura?
• Czy mógł wystąpić jakiś wyzwalacz?

Po konsultacji z lekarzem następuje zwykle badanie fizykalne i w razie potrzeby pobranie krwi w celu ewentualnego rozpoznania chorób, które mogły być możliwymi czynnikami wyzwalającymi. Badanie EKG pozwala wykryć zaburzenia rytmu serca.

W przypadku podejrzenia padaczki pacjenta kieruje się do specjalistów, którzy przeprowadzą odpowiednie badania.

Padaczkę rozpoznaje się zwykle dopiero po drugim napadzie.

Kiedy następuje hospitalizacja?

Po pierwszym napadzie wskazana jest hospitalizacja zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. Tak jest również w przypadku, gdy po napadzie objawy nie ustępują całkowicie, występują serie napadów lub stan padaczkowy.

Osoby ze znaną padaczką zazwyczaj nie wymagają hospitalizacji po pojedynczym napadzie.

Leczenie

W leczeniu padaczki rozróżnia się działania podejmowane podczas napadu i stałe leczenie zapobiegające kolejnym napadom.

Postępowanie w przypadku napadu padaczkowego

Podczas napadu osoby postronne mogą pomóc w zapobieganiu urazom, podkładając pod głowę miękką poduszkę i usuwając z okolicy twarde przedmioty. Podczas napadu nie należy unieruchamiać osoby dotkniętej chorobą za pomocą przytrzymywania. Dzieci można położyć na miękkiej powierzchni lub trzymać w ramionach. Po napadzie, w przypadku zaburzeń świadomości, poszkodowanego należy ułożyć w stabilnej pozycji bocznej (tzw. pozycja boczna ustalona).

Pozycja boczna ustalona

Jeśli napad trwa dłużej niż 2–3 minuty, należy powiadomić służby ratownicze.

Do przerwania napadu stosuje się leki z grupy benzodiazepin, które wstrzykuje się dożylnie, domięśniowo lub podaje doodbytniczo.

Zapobieganie kolejnym napadom

Leki

Po dwóch lub więcej napadach padaczkowych zaleca się profilaktyczne przyjmowanie leków przez dłuższy czas. Są to tzw. leki przeciwpadaczkowe i w wielu przypadkach pozwalają na całkowite uwolnienie od napadów. W przypadku niektórych chorych terapię rozpoczyna się również po pierwszym ataku.

W przypadku bardzo rzadkich napadów lub napadów, które nie są odczuwane jako uciążliwe, uwzględnia się korzyści i ryzyko leczenia, biorąc pod uwagę chęć pacjenta do współpracy i jakość jego życia. Niektóre leki przeciwpadaczkowe mają działania niepożądane, takie jak senność, zawroty głowy, problemy z koncentracją i pamięcią oraz wpływ na pogorszenie wyników w  nauce.

Wybór leków i ich dawkowanie jest sprawą indywidualną. Większości chorych wystarczy jeden lek. Jeśli napady nadal występują, dostępne są terapie łączone o kilku różnych mechanizmach działania. U kobiet przyjmujących niektóre leki przeciwpadaczkowe należy stosować antykoncepcję.

Odstawienie leków przeciwpadaczkowych należy omówić z lekarzem neurologiem. Może to być rozważone np. jeśli od 5 lat nie wystąpił ani jeden napad. Odstawianie powinno odbywać się powoli i stopniowo. Około 2/3 wszystkich osób nie doświadcza napadów także po odstawieniu leków.

Stymulacja nerwów

Oprócz leków, u pacjentów z trudną do opanowania padaczką, stosuje się metody, które stymulują elektrycznie określone nerwy. Z reguły nie udaje się w ten sposób całkowicie usunąć napadów. Działania niepożądane obejmują chrypkę, kaszel, ból, drętwienie i duszność.

Operacja

Jeśli 2-letnia terapia lekami przeciwpadaczkowymi nie jest wystarczająca, można rozważyć zabieg operacyjny, który usunie źródło nadmiernej aktywności mózgu lub przerwie jej rozprzestrzenianie się. Najczęstszym zabiegiem jest usunięcie segmentu płata skroniowego. Około 60% operowanych dorosłych i dzieci przestaje mieć dzięki temu napady.

Dieta ketogeniczna

Jeśli żaden środek terapeutyczny nie przynosi rezultatów, w leczeniu padaczki można zastosować dietę ketogeniczną. Dieta ta zawiera dużo tłuszczu i bardzo mało węglowodanów. Symuluje ona reakcję organizmu na post i powoduje, że ciało przestawia się na spalanie tłuszczu. To powoduje, że mózg wykorzystuje ciała ketonowe zamiast cukru jako źródło energii. Dieta wymaga dużej dyscypliny i motywacji, ponieważ wszystkie posiłki muszą mieć taki sam iloraz ketogeniczny (stosunek tłuszczu do sumy białek i węglowodanów). Choć ilość badań potwierdzających skuteczność diety ketogenicznej zaróno u dorosłych, jak i u dzieci jest ograniczona, stosowanie jej można jednak rozważyć jako jedną z opcji wspomagających terapię.

Co możesz zrobić sam?

Chorzy, u których występują napady padaczkowe, powinni starać się zachować jak najbardziej regularny rytm dnia i np. unikać nieprzespanych nocy, spożywania alkoholu i poszczenia. Należy powstrzymać się od czynności, które mogą stać się niebezpieczne podczas napadu (np. prowadzenie samochodu, nurkowanie, wspinaczka).

U 30–40% osób z padaczką regularne ćwiczenia fizyczne pomagają zapobiegać napadom. Jednak w 10% aktywność fizyczna może sprowokować napad.

Migające światła mogą wywoływać drgawki u niektórych chorych, np. w kinie, klubie, podczas oglądania telewizji i patrzenia w ekran monitora komputerowego, przez światło słoneczne czy nawet podczas kierowania samochodem po zmroku.

Rokowanie

Częstość napadów jest bardzo zróżnicowana:

• 40% chorych nie ma napadów.
• 35% ma 1–11 napadów w ciągu roku.
• 15% ma kilka napadów w miesiącu.
• 10% ma kilka napadów w tygodniu.

Możliwymi powikłaniami padaczki są urazy podczas napadu, takie jak przegryzienia języka, siniaki czy oparzenia. Największe zagrożenie powoduje przedłużający się napad padaczkowy: stan padaczkowy. Jeśli taki napad nie jest odpowiednio leczony, może dojść do trwałych uszkodzeń.

Większość chorych na padaczkę osiąga dobrą lub całkowitą kontrolę napadów za pomocą leków. Jednak niektórzy nigdy się od nie uwalniają.

Ryzyko wystąpienia nowego napadu po pierwszym, nieprowokowanym napadzie, wynosi około 40% w ciągu pierwszych 2 lat. U ok. 70% obserwuje się brak napadów przez 5 lat — zarówno z leczeniem, jak i bez leczenia. U 20–30% osób chorych rozwija się padaczka przewlekła.

Najlepsze rokowanie dotyczy pacjentów z padaczką o nieznanej przyczynie, z początkiem w wieku dziecięcym i bez objawów neurologicznych.

Życie z padaczką

Praca zawodowa

W zasadzie osoby z padaczką powinny mieć pracę, w której nie stanowią zwiększonego ryzyka zagrożenia dla siebie lub innych. Podjęcie konkretnej aktywności zawodowej zależy od nasilenia padaczki, stosowanych leków, chorób współistniejących i okoliczności, w jakich znajduje się osoba chora. W większości ubezpieczeń wypadkowych chorzy na padaczkę nadal są ubezpieczani bez zastrzeżeń.

Wypoczynek

Chociaż napady są stosunkowo rzadkie podczas uprawiania sportu, niektóre aktywności rekreacyjne nie są zalecane, np. wspinaczka, pływanie bez osoby towarzyszącej, nurkowanie, latanie lub surfowanie.

Prawo jazdy

W przypadku padaczki prawo jazdy przyznawane jest tylko w wyjątkowych przypadkach, np. przy długotrwałym, udokumentowanym braku napadów.

Starania o dziecko

Niektórych leków nie wolno stosować w czasie ciąży. Dlatego też, kobieta planująca zajście w ciążę powinna zasięgnąć porady lekarza i poddać ciążę ścisłej kontroli.

Dodatkowe informacje

• Padaczka — informacje dla personelu medycznego.

Autorzy

• Joanna Dąbrowska-Juszczak, lekarz (recenzent)
• Karen Zoufal, dziennikarka medyczna, Helmstedt
• Lek. Kalina van der Bend, recenzent