Co to jest padaczka?

U dzieci i młodzieży z padaczką mogą występować powtarzające się napady padaczkowe. Są one spowodowane nagłą, synchroniczną aktywacją komórek nerwowych (neuronów) w mózgu i mogą objawiać się na wiele różnych sposobów. Ryzyko zachorowania na padaczkę w dzieciństwie wynosi około 1%.

W powszechnej klasyfikacji napadów drgawkowych wyróżnia się napady uogólnione, które dotyczą obu stron mózgu, oraz napady ogniskowe, które powstają w ograniczonym obszarze mózgu. U dzieci z padaczką odsetek napadów uogólnionych jest wyższy niż u dorosłych.

W zależności od rodzaju napadów padaczki u dzieci i młodzieży klasyfikuje się według tzw. zespołów padaczkowych, które zwykle dotyczą określonej grupy wiekowej i wiążą się z charakterystycznym przebiegiem.

Jednym z przykładów takiego zespołu padaczkowego u dzieci jest padaczka Rolanda. Jest to najczęstsza postać padaczki dziecięcej i zwykle występuje między 4. a 14. rokiem życia. Dzieci z tą postacią padaczki mają w trakcie napadu zazwyczaj drgawki twarzy, trudności z połykaniem i ślinotok. Ta postać padaczki zazwyczaj ulega całkowitej regresji do 16. roku życia bez trwałych uszkodzeń.

Objawy

Objawy napadu padaczkowego są zróżnicowane i mogą występować pod postacią drgawek i konwulsji aż do utraty przytomności.

Typowy napad uogólniony może rozpocząć się od utraty przytomności, całkowitego zesztywnienia ciała, a następnie rytmicznych drgawek rąk, nóg i głowy. Po takim ataku osoby te często są wyczerpane i zmęczone. 

Padaczka może również przebiegać pod postacią napadów bezruchu, dziecko wygląda wtedy, jakby na chwilę "zamarło". Taka faza nieobecności psychicznej trwająca kilka sekund może być wyrazem napadu uogólnionego. Ta forma jest dość częsta u nastolatków. Z kolei pacjenci z napadami ogniskowymi mogą pozostać przytomni i mają np. drgawki mięśniowe lub zaburzenia czucia, które są ograniczone do określonej części ciała.

Dość często padaczka u dzieci i młodzieży objawia się napadami atypowymi, co może komplikować rozpoznanie i stwarzać ryzyko, że napady ze zmianami zachowania i nieobecnością psychiczną zostaną błędnie zinterpretowane jako brak zainteresowania i nieuwaga.

Najpoważniejszym rodzajem napadu jest stan padaczkowy. Wówczas chory doświadcza ciągłego napadu padaczkowego lub serii kolejnych napadów bez odzyskania świadomości. Jest to stan zagrożenia życia i należy wóczas wezwać pogotowie ratunkowe.

Przyczyny

Padaczka może mieć wiele przyczyn. W przypadku dzieci pierwszych wskazówek dostarcza wiek, w którym choroba pojawia się po raz pierwszy. Napady padaczkowe u dzieci w pierwszych latach życia są często związane z wrodzonym uszkodzeniem mózgu lub wrodzonymi zaburzeniami metabolizmu. U dzieci, u których padaczka rozwija się w późniejszym wieku, częściej przyczynami są zakażenia i choroby układu nerwowego (np. zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych), urazy głowy, guzy mózgu lub czynniki genetyczne. W większości przypadków nie można jednak jednoznacznie określić przyczyny padaczki.

Czynniki ryzyka

W pewnych warunkach u każdego człowieka może dojść do napadu padaczkowego. U osób z padaczką próg ten jest jednak znacznie niższy, tak że napady występują również bez rozpoznawalnego czynnika wyzwalającego. Typowe czynniki wyzwalające to brak snu i migoczące światła. Alkohol i niektóre leki również mogą zwiększać ryzyko wystąpienia napadów. Jeśli w jednorazowym napadzie padaczkowym można zidentyfikować wyraźny czynnik wyzwalający, nazywa się go napadem sprowokowanym, ale jeszcze nie padaczką.

Diagnostyka

Padaczkę rozpoznaje się zwykle dopiero po drugim niesprowokowanym napadzie. Pomiędzy napadami padaczkowymi dana osoba zwykle nie ma żadnych objawów. Aby mimo to lekarz mógł dokonać oceny, duże znaczenie mają więc dokładne opisy naocznych świadków, zwłaszcza dotyczące czasu trwania i objawów napadu. W przypadku dzieci z powtarzającymi się napadami bardzo pomocne mogą być nagrania audiowizualne. 

Lekarz przeprowadza badanie fizykalne i neurologiczne, których wyniki w przypadku pacjentów z padaczką mogą być prawidłowe.

Najważniejszym krokiem w diagnostyce padaczki jest więc elektroencefalografia (EEG), która mierzy aktywność elektryczną mózgu. U około połowy chorych dzieci występują nieprawidłowości o specyficznych, typowych dla padaczki wzorcach. Powtórzenie badania po deprywacji snu lub przy migoczącym świetle może poprawić jego dokładność.

W większości przypadków w celu wykluczenia zmian lub urazów mózgu wykonuje się rezonans magnetyczny (RM) mózgu.

Zwłaszcza u dzieci w wieku od 6 miesięcy do 5 lat napady drgawkowe mogą występować również w przebiegu infekcji z gorączką i nazywane są wtedy drgawkami gorączkowymi. To rozróżnienie jest niezwykle ważne w porównaniu z padaczką dziecięcą, ponieważ drgawki gorączkowe występują wyłącznie w związku z gorączką, trwają zwykle tylko 2–3 minuty i rzadko wymagają terapii.

Leczenie

Aby dzieci i młodzież mogły prowadzić normalne życie i rozwijać się, ważne jest leczenie padaczki pogarszającej jakość życia. W leczeniu padaczki trzeba rozróżniać między działaniami podejmowanymi podczas napadu i stałym leczeniem zapobiegającym kolejnym napadom.

Osoby obecne podczas napadu mogą pomóc zapobiegać urazom. Nie należy jednak podejmować prób unieruchamiania osoby ani umieszczania czegokolwiek między zębami. Ważne jest zabezpieczenie głowy przed uderzeniami i usunięcie potencjalnie szkodliwych przedmiotów w otoczeniu chorego. Po ustąpieniu drgawek należy kontrolować oddech i nie pozostawiać dziecka bez opieki przez pierwsze kilka godzin po napadzie.

Większość napadów mija samoistnie. W rzadkich przypadkach jednak napady mogą trwać tak długo, że wymagają natychmiastowej terapii. Napady trwające dłużej niż 5 minut powinny zostać przerwane lekami, u dzieci zwykle podawanymi w postaci czopków.

W terapii długoterminowej stosuje się leki przeciwpadaczkowe, dzięki którym w wielu przypadkach można osiągnąć stan beznapadowy. Niektóre leki przeciwpadaczkowe mają działania niepożądane, takie jak senność, zawroty głowy, pogorszenie koncentracji i trudności w nauce. Dzieci powinny być leczone tak długo, aż przez dwa lata nie będzie napadów. Po tym czasie można stopniowo ograniczać terapię.

W niewielkiej grupie pacjentów z padaczką o ciężkim przebiegu, u których nie dochodzi do ustąpienia napadów pod wpływem leków przeciwpadaczkowych, wskazane może być leczenie operacyjne tego obszaru mózgu, z którego pochodzą napady padaczkowe.

Ważne jest, aby osoba z padaczką unikała czynnikó wyzwalających, prowadziła regularny tryb życia, wysypiała się i regularnie odżywiała nie stosując zbyt długich przerw między posiłkami lub głodówek. Aktywności, które mogą być niebezpieczne podczas napadu (np. pływanie), powinny być wykonywane tylko pod nadzorem.

Rokowanie

Dzięki farmakoterapii wiele chorych dzieci osiąga stan beznapadowy lub co najmniej znaczne ograniczenie napadów, a tym samym możliwość prowadzenia w dużej mierze normalnego życia. W zależności od rodzaju padaczki napady często ustępują w okresie dojrzewania. 

Powikłaniami padaczki mogą być urazy powstałe podczas napadów (uderzenie w głowę, uszkodzenia zębów, ugryzienie języka). U chorych z padaczką częściej niż w populacji ogólnej występują zaburzenia koncentracji, emocjonalne i ruchowe. Groźnym powikłaniem padaczki jest uporczywy napad — stan padaczkowy. Bez szybkiego leczenia lekami i hospitalizacji takie napady mogą spowodować trwałe uszkodzenie mózgu.

Pacjenci z padaczkę mają z reguły ograniczoną zdolność do prowadzenia pojazdów i nie mogą uzyskać prawa jazdy. W pewnych warunkach, np. przy długim okresie beznapadowym, jest to jednak możliwe.

Dodatkowe informacje

• Co to jest padaczka?
• Padaczka, przyczyny.
• Padaczka, diagnostyka.
• Jakie są formy padaczki?
• Padaczka, zalecenia dla pacjentów.
• Padaczka, prawo jazdy i wybór zawodu.
• Pomoc przy ostrym ataku padaczkowym.
• Napad padaczkowy, pierwsza pomoc.
• Drgawki gorączkowe u dzieci.
• Zespół Doosego.
• Padaczka u dzieci — informacje dla personelu medycznego.
• Padaczka — informacje dla personelu medycznego.
• Drgawki gorączkowe — informacje dla personelu medycznego.

Autorzy

• Joanna Dąbrowska-Juszczak, lekarz 
• Jonas Klaus, lekarz, Fryburg Bryzgowijski
• Lek. Kalina van der Bend, recenzent