Co to jest uraz rdzenia kręgowego?

Definicja

Uszkodzenie rdzenia kręgowego to poważny uraz, który najczęściej powstaje w wyniku wypadku komunikacyjnego, wypadku podczas uprawiania sportu lub innej aktywności fizycznej.

Segmenty rdzenia kręgowego dzielą się od góry do dołu na przebiegające w kręgosłupie szyjnm (C1–C8), kręgosłupie piersiowym (T1–T12), kręgosłupie lędźwiowym (L1–L5) i kręgosłupie krzyżowym (S1–S5). Uraz rdzenia kręgowego może pozostawić chorego sparaliżowanym od miejsca urazu na plecach w dół. W pierwszym okresie po urazie wymagane jest staranne leczenie, rehabilitacja i opieka w szpitalu. Rehabilitacja i opieka muszą być często kontynuowane przez całe życie.

Objawy

Urazy rdzenia kręgowego mogą powodować deficyty ruchów, postrzegania, funkcji ciała oraz nerwobóle. Te objawy neurologiczne mogą występować pojedynczo lub w połączeniu. Porażenie może być całkowite lub mogą pozostać szczątkowe funkcje. Częste są porażenia nóg (paraplegia) lub wszystkich kończyn (porażenie czterokończynowe), drętwienie oraz dysfunkcja pęcherza i zwieraczy. W przypadku urazu na poziomie C4 lub wyższym istnieje ryzyko porażenia przepony i trudności w oddychaniu.

Przyczyny

Uszkodzenie rdzenia kręgowego może być wynikiem urazu (bezpośredniego oddziaływania, np. przy wypadku komunikacyjnym, upadku, akcie przemocy) lub uszkodzenia nieurazowego (np. wskutek chorób, zapaleń lub nowotworów). Najczęstszymi przyczynami urazowych uszkodzeń rdzenia kręgowego są wypadki komunikacyjne, upadki z wysokości i wypadki sportowe. Najczęstsze przyczyny nieurazowe to stwardnienie rozsiane, choroby autoimmunologiczne, niedokrwienie kręgosłupa, infekcyjne zapalenie rdzenia i mielopatia (zapalenie szpiku) popromienna.

Częstość występowania

Rocznie notuje się około 10–50 przypadków paraplegii urazowej na milion mieszkańców, przy czym częściej chorują mężczyźni. Średnia wieku podczas zachorowania to 40 lat. Urazowe uszkodzenie rdzenia kręgowego prowadzi do porażenia wszystkich kończyn w około 45% przypadków.

Badania dodatkowe

• Na początku badania rekonstruuje się przebieg wypadku lub w przypadku obrażeń nieurazowych przeprowadza się badanie pod kątem możliwych chorób.
• Przeprowadzane jest dokładne badanie, podczas którego sprawdzane są funkcje fizyczne i neurologiczne, a także temperatura ciała i przepływ krwi do kończyn.
• Szczególne znaczenie mają diagnostyczne procedury obrazowe, takie jak badanie rentgenowskie (RTG), tomografia komputerowa (TK) i rezonans magnetyczny (MRI), a w razie potrzeby ultrasonografia (USG).
• Sprawdzana jest funkcja nerwów za pomocą specjalnych metod, a w razie potrzeby bada się krew lub płyn mózgowo-rdzeniowy.
• Jeśli przyczyna jest nieurazowa, wykonuje się badania w kierunku infekcji lub innych chorób.

Leczenie

• Przy każdym ostrym objawie paraplegii istnieje ryzyko wystąpienia powikłań zagrażających życiu, dlatego pierwszym celem leczenia jest ratowanie życia pacjenta.
• W ostrej fazie po urazie rdzenia kręgowego ważna jest stabilizacja kręgosłupa, aby zapobiec dalszym uszkodzeniom i skorygować ewentualne odwracalne przyczyny.
• W większości paraplegii urazowych i nieurazowych wykonuje się operację, której celem jest odciążenie i ustabilizowanie kręgosłupa.
• Odpowiednie ciśnienie tętnicze i stężenie tlenu we krwi poprawiają rokowanie; chorzy mogą wymagać wentylacji.
• Przez centralny cewnik żylny podawane są leki.
  • Wczesne i odpowiednie leczenie bólu jest ważne, aby zapobiec przewlekłym stanom bólowym.
  • Ponieważ nie jest już możliwe poruszanie nogami, wzrasta ryzyko zakrzepicy, dlatego stosuje się odpowiednie leki zapobiegawcze i pończochy uciskowe.
  • Ewentualne infekcje wymagają specjalnego leczenia i stosowania leków chroniących żołądek.
• Regularne odprowadzanie moczu i kału zapewnia drenaż, ewentualnie leki.
• Należy zachować szczególną ostrożność podczas obchodzenia się z pacjentami (układanie, podnoszenie, transport). Aby chronić stawy i skórę, osoba leżąca musi być regularnie przekładana i obracana. Zgina, rozciąga i prostuje się stawy, aby nie zesztywniały.
• Rehabilitacja i zapobieganie powikłaniom
  • Działania rehabilitacyjne należy rozpocząć jak najwcześniej, nawet na oddziale intensywnej terapii, aby zachować lub ewentualnie odzyskać funkcje mięśni, wyregulować krążenie oraz uniknąć nieprawidłowych pozycji i jednostronnych ułożeń ciała.
  • Należy nauczyć się samodzielnego układania ciała i badania skóry pod kątem uciśniętych miejsc.
  • Terapia oddechowa jest przydatna, aby zapobiec gromadzeniu się wydzieliny w płucach i zakażeniom.
  • Stały bezruch prowadzi do osłabienia kości, co w dłuższej perspektywie zwiększa ryzyko złamań (osteoporoza). Uruchamianie i leki mogą temu w pewnym stopniu zapobiec.
  • Pacjenci uczą się samodzielnego postępowania z zaburzeniami pęcherza i jelit oraz dysfunkcją seksualną. Do opróżniania pęcherza służy cewnik otwierany w regularnych odstępach czasu. Zarówno sama paraplegia, jak i stosowanie cewnika zwiększają ryzyko zakażenia dróg moczowych, które należy leczyć antybiotykami. Ponadto w pęcherzu moczowym mogą tworzyć się kamienie, co można wykryć za pomocą badania USG. W razie powstania należy je usunąć. Funkcja jelit powraca z czasem. Chorzy tracą jednak możliwość kontrolowania zwieraczy odbytu, dlatego już na wczesnym etapie wprowadza się stałe rutyny dotyczące wypróżnień, w tym stosowanie środków przeczyszczających i lewatyw.
• Środowisko zamieszkania powinno być jak najlepiej dostosowane do ograniczeń funkcjonalnych w życiu codziennym. Członkowie rodziny, opiekunowie, a przede wszystkim sami pacjenci muszą być informowani o uszkodzeniach, konsekwencjach i rokowaniach, aby mogli rozpoznać powikłania i podjąć samodzielne działania. Konieczna może być dalsza opieka psychospołeczna.

Rokowanie

• Dzięki wczesnej i skutecznej terapii śmiertelność po urazach rdzenia kręgowego w ostatnich dziesięcioleciach znacznie się zmniejszyła. Częstą przyczyną śmierci są powikłania, takie jak choroby układu krążenia (zwłaszcza przy wysokim uszkodzeniu rdzenia kręgowego), wypadki i samobójstwa.
• Jakość życia pozostaje w dłuższej perspektywie zwykle ograniczona ze względu na ograniczenia fizyczne i funkcjonalne oraz utratę ról społecznych. Wsparcie ze strony otoczenia społecznego może temu przeciwdziałać.
• Neurologiczne zaburzenia czynnościowe w wielu przypadkach mają charakter przewlekły. Poprawę funkcji neurologicznych obserwuje się zwykle w ciągu 6 miesięcy od urazu, w niektórych przypadkach nawet do 5 lat później.
• Z powodu braku lub zmniejszenia wrażliwości funkcja orgazmu jest często osłabiona, zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Jednak sama płodność zazwyczaj nie pogarsza się.
• Wielu pacjentów wymaga długotrwałego przyjmowania leków przeciwko bólowi i skurczom.
• Możliwość ponownego chodzenia zależy od przyczyny porażenia i stopnia uszkodzenia. W najcięższych przypadkach szacowane prawdopodobieństwo zdolności chodzenia po 1 roku wynosi <5%. wskaźnik ten jest wyższy w przypadku niepełnego urazu oraz połączenia fizjoterapii z terapią zajęciową.
• Opieka następcza po wypisie ze szpitala musi trwać całe życie.
• Należy regularnie monitorować przebieg funkcji neurologicznych i objawów fizycznych.

Dodatkowe informacje

• Złamanie kręgosłupa
• Wrzód odleżynowy (odleżyna)
• Osteoporoza
• Urazy rdzenia kręgowego — informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Anna Zwierzchowska, lekarz, Kraków (recenzent)
• Markus Plank, MSc BSc, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń