Co to jest stenoza kanału kręgowego?

Stenoza kanału kręgowego to zwężenie określonego odcinka kanału kręgowego, zwykle w jego dolnej części. Zwężenie zwiększa nacisk na wiązki nerwów tworzące rdzeń kręgowy: są to pęczki nerwowe biegnące od mózgu przez otwory we wszystkich kręgach (kanał kręgowy) do dolnej części kręgosłupa. Od szyi w dół odpowiednie nerwy rdzeniowe odchodzą kolejno od rdzenia, aby skierować się do obszarów docelowych, np. określonych grup mięśni ramion, tułowia lub nóg.

Kanał kręgowy jest ograniczony przez kształt trzonów kręgów. Jeśli dojdzie do zwężenia, nerwy w rdzeniu kręgowym w tym miejscu są uszkadzane przez zwiększony ucisk, a ich funkcja zostaje upośledzona. Może to skutkować bólem pleców rozprzestrzeniającym się na pośladki, uda i podudzia. U chorych mogą również wystąpić zaburzenia czucia i siły mięśni ramion, tułowia lub nóg, a także problemy z chodzeniem.

Stenoza kanału kręgosłupa często występuje u osób starszych — po raz pierwszy pojawia się średnio w wieku 65 lat. Ze względu na rosnącą liczbę osób starszych w krajach zachodnich choroba ta stanie się bardziej powszechna w przyszłości. Mężczyźni chorują częściej niż kobiety. Istnieją jednak również osoby, które nie odczuwają żadnych dolegliwości, mimo że w RTG stwierdza się nasiloną stenozę kanału kręgowego.

Przyczyny

Szczególnie często to schorzenie występuje u osób starszych z wyraźnymi zmianami zwyrodnieniowymi w dolnej części kręgosłupa (kręgosłupie lędźwiowym). W wyjątkowych przypadkach choroba może rozwinąć się u młodszych osób w wyniku wrodzonego zwężenia kanału kręgowego.

Stenoza występuje głównie w odcinku lędźwiowym kręgosłupa, w jego dolnej części. Związane z wiekiem zmiany zwyrodnieniowe prowadzą do wapnienia kręgów i zapadania się krążków międzykręgowych. Kanał kręgowy zwęża się (jego średnica maleje). Zwiększa to ryzyko uciśnięcia którejś z wiązek nerwów biegnących w rdzeniu kręgowym przez kanał kręgowy. Na wysokości kręgosłupa lędźwiowego poszczególne wiązki nerwowe, które wcześniej były połączone w rdzeń kręgowy, rozdzielają się (jak sploty liny, która wcześniej była mocno skręcona), tworząc tzw. ogon koński. Każdy z tych nerwów może zatem zarówno nieco ominąć zwężenie, jak i zostać przez nie uszkodzony.

Ponadto często zwężone są otwory kostne trzonów kręgów, przez które nerwy wychodzą z rdzenia kręgowego, co również prowadzi do ucisku i pogorszenia ich działania. Nerwy uciskane na wyjściu z kanału kręgowego w odcinku lędźwiowym kręgosłupa powodują objawy podobne do objawów rwy kulszowej, zwanej także radikulopatią.

Dodatkowymi przyczynami mogą być: kręgozmyk, przebyte złamanie lub zakażenia kręgosłupa lub przebyta operacja kręgosłupa. Także pogrubienie więzadeł w obszarze kanału kręgowego może prowadzić do jego zwężenia. Rzadko mogą to również być guzy, które zwężają rdzeń kręgowy w jednym punkcie.

Objawy

Stenoza kanału kręgosłupa zwykle rozwija się powoli przez wiele lat. Objawy są początkowo niespoecyficzne i zwykle przybierają postać bólu w dolnej części pleców, ponieważ choroba obejmuje najczęściej kręgosłup lędźwiowy. Stopniowo problemy stają się coraz bardziej wyraźne, a ból promieniuje w dół aż do nóg. Niektórzy pacjenci odczuwają również drętwienie, mrowienie skóry i spadek siły w nogach. Dolegliwości te mogą czasami być bardzo wyraźne, a następnie prawie całkowicie zanikać. Typową cechą dolegliwości jest to, że pojawiają się one lub nasilają podczas chodzenia lub stania (tzw. chromanie przestankowe rdzeniowe), a słabną podczas siedzenia. Ponadto ból można często znacznie złagodzić przez pochylenie się do przodu. Wielu pacjentów przyjmuje podczas chodzenia postawę pochyloną do przodu, ponieważ powoduje to mniejsze dolegliwości pleców. Sam wzorzec chodu może również stać się niepewny z powodu bólu i zaburzeń funkcjonowania nerwów.

Objawy mogą być wyraźniejsze po jednej stronie, a strona z większym nasileniem objawów może się także zmieniać.

Rozpoznanie

Rozpoznanie opiera się na historii choroby, przy zbieraniu której stwierdza się typowe dolegliwości, i na wynikach badań lekarskich. Podczas konwencjonalnego badania przedmiotowego lekarze rzadko stwierdzają wyraźne zmiany w kręgosłupie lub kończynach. Objawy uszkodzenia nerwów mogą być jednak wykryte u niektórych pacjentów podczas specjalnego badania neurologicznego — przez stwierdzenie zauważalnego osłabienia niektórych mięśni lub zaburzenia czucia w niektórych obszarach skóry (w zależności od dotkniętego nerwu). Podczas badania może się także okazać, że odruchy są mniej wyraźne niż normalnie. Ból może być często wyzwalany, gdy osoba chora, leżąc na plecach, podnosi wyprostowaną w kolanie nogę. Prowadzi to do rozciągnięcia uszkodzonego nerwu.

Tętno w stopach jest zwykle dobrze wyczuwalne, a dopływ krwi do nóg prawidłowy. Jest to zjawisko przeciwne niż w chorobach naczyń krwionośnych nóg z odpowiednimi zaburzeniami krążenia (choroba okluzyjna tętnic obwodowych), która również powoduje ból nóg podczas chodzenia.

Aby dokładniej ocenić, czy występuje zwężenie kanału kręgowego i jakie są możliwe przyczyny, najpierw wykonuje się badanie rentgenowskie, a następnie zwykle także rezonans magnetyczny (RM) lub tomografię komputerową (TK). Tutaj można ocenić warunki przestrzenne w kanale kręgowym i wokół korzeni nerwów, które wychodzą z rdzenia kręgowego. Rzadko stosowane są również bardziej specjalistyczne badania funkcji nerwów.  

Leczenie

W większości przypadków leczenie polega na łagodzeniu bólu za pomocą leków, jeśli to konieczne, i nauce odpowiednich ćwiczeń pod kierunkiem fizjoterapeuty, aby móc ponownie poruszać się bez bólu. W fazach silnych dolegliwości zaleca się tymczasowe odciążenie pleców. Podczas zginania, prostowania lub skręcania pleców należy zachować ostrożność. Przydatna jest jednak aktywność fizyczna przyjazna dla pleców; szczególnie odpowiednia może być jazda na rowerze. Dla niektórych pacjentów bardzo przydatne są specjalne pomoce, np. dostosowany gorset stabilizujący dolną część pleców lub chodzik do pomocy w chodzeniu.

Istnieje również możliwość wstrzyknięcia środków znieczulających lub przeciwzapalnych bezpośrednio w obszar zwężonego kanału kręgowego lub bolesnych nerwów; jest to jednak ryzykowne i niekoniecznie skuteczne we wszystkich przypadkach.

Operacja może być konieczna, jeśli problemy z chodzeniem są bardzo poważne, jeśli ból utrzymuje się pomimo leczenia zachowawczego oraz jeśli (w rzadkich przypadkach) nagle pojawią się problemy z kontrolą układu moczowego i odbytu (inkontynencja). Zabieg polega na usunięciu zwapnień kostnych lub części krążków międzykręgowych lub struktur więzadłowych, które uwypuklają się do kanału kręgowego lub uciskają nerwy. Operacja u większości pacjentów początkowo prowadzi do złagodzenia bólu, ale czasami wiąże się z powikłaniami.

Rokowanie

Większość pacjentów dobrze kontroluje objawy za pomocą ćwiczeń i leków, jednak u około 30% pacjentów objawy utrzymują się lub nasilają z czasem. Jeśli uszkodzenie nerwu będzie postępować aż do obumarcia korzenia nerwowego, ból co prawda się zmniejszy, ale wystąpią objawy porażenia mięśni i zmniejszenia czucia. Grozi to zwiększonym ryzykiem upadku i znacznie ograniczoną mobilnością.

U pacjentów, którzy przeszli operację, ból, zwłaszcza w nogach (w mniejszym stopniu w plecach), często początkowo ustępuje, jednak ta przewaga nad leczeniem zachowawczym zostaje zniwelowana po 4–8 latach.

Dodatkowe informacje

• Kręgozmyk
• Wypadnięcie krążka międzykręgowego
• Ból pleców (kręgosłup lędźwiowy)
• Stenoza kanału kręgowego — informacje dla lekarzy

Autorzy

• Susanne Meinrenken, dr n. med., Brema
• Anna Zwierzchowska, lekarz rezydent, Kraków (edytor/recenzent)