Czym jest porażenie nerwu twarzowego?

Definicja

Porażenie nerwu twarzowego to porażenie lub niedowład mięśni twarzy, zwykle po jednej stronie, spowodowane uszkodzeniem nerwu twarzowego (nervus facialis). W zależności od miejsca, w którym nerw uległ uszkodzeniu, objawy mogą mieć różne nasilenie i dotyczyć mniejszych lub większych grup mięśni. Porażenia nerwu twarzowego dzieli się na:

• Obwodowe - do uszkodzenia nerwu dochodzi na jego przebiegu w drodze z pnia mózgu do mięśni twarzy. Cała jedna strona twarzy jest sparaliżowana.
• Centralne - do uszkodzenia doszło na przebiegu drogi nerwowej wewnątrz mózgu, dlatego zaburzone są ośrodkowe połączenia nerwu. Mięśnie czoła w tej formie porażenia pozostają ruchome, ponieważ czoło jest w pewnej części unerwione przez fragmenty nerwu zaopatrującego drugą połowę twarzy. Twarz jest sparaliżowana tylko od poziomu mięśni wokół oka do wysokości brody po jednej stronie.

Objawy

Paraliż lub osłabienie mięśni mimicznych występuje zwykle tylko po jednej stronie twarzy. Mogą wystąpić trudności z mówieniem i jedzeniem, , opadający kącik ust, a także trudności z zamknięciem powiek. Zaburzenia mogą również dotyczyć słuchu i smaku. Mięśnie odpowiadające za żucie nie są sparaliżowane. Obwodowe porażenie nerwu twarzowego zaburza również pracę mięśni czoła – jego zmarszczenie staje się niemożliwe.

Przyczyny

Obwodowe porażenie nerwu twarzowego (z niemożnością marszczenia czoła)

• W ponad 60% przypadków nie da się ustalić przyczyny.
• Rzadkie przyczyny:
  • infekcja wirusowa (np. wirusy opryszczki, takie jak wirus ospy wietrznej).
  • infekcja bakteryjna (głównie Borrelia)
  • choroby autoimmunologiczne
  • cukrzyca
  • ciąża

Ośrodkowe porażenie mięśnia twarzowego (marszczenie czoła jest możliwe)

• Najczęstsza przyczyna: zawał mózgu (udar niedokrwienny)
• Rzadkie przyczyny:
  • udar krwotoczny
  • guz mózgu
  • inne choroby neurologiczne, np. stwardnienie rozsiane (SM)

Częstotliwość występowania

Porażenie nerwu twarzowego dotyka około 7–40 na 100 000 osób rocznie.

Badania

Obwodowe porażenie nerwu twarzowego może być zazwyczaj badane i leczone w warunkach ambulatoryjnych. Aby wykluczyć półpasiec nerwu słuchowego wywołany przez wirusa ospy wietrznej, zostanie zbadany przewód słuchowy. Może być konieczne skierowanie do laryngologa. Krew zostanie zbadana pod kątem boreliozy.
W pojedynczych przypadkach zostanie zbadany płyn mózgowo-rdzeniowy, w wyjątkowych przypadkach konieczne będzie wykonanie MRI lub TK mózgu, zwłaszcza jeśli istnieją przesłanki, że uszkodzony jest nie tylko pojedynczy nerw.
Ośrodkowe porażenie nerwu twarzowego jest zwykle badane i leczone w warunkach szpitalnych.

Leczenie

Obwodowe porażenie nerwu twarzowego leczy się przez kilka dni preparaty glikokortykosteroidów w postaci tabletek; terapię należy rozpocząć jak najszybciej. Terapia przeciwwirusowa lub antybiotykowa jest przydatna tylko wtedy, gdy przyczyna została określona i jest nią zakażenie wirusowe (np. półpasiec w okolicy twarzy) lub bakteryjne (np. borelioza). Jeśli przyczyną jest półpasiec, należy przyjmować środki przeciwbólowe, aby ból nie przeistoczył się w przewlekły. 
Aby zapobiec suchości oka i związanymi z tym dolegliwościami, stosuje się preparaty zastępujące łzy lub maść do oczu z D-panthenolem. Jeśli to nie wystarczy, może być konieczne zasłanianie oka przez pewien okres czasu.
Ośrodkowe porażenie nerwu twarzowego musi być potraktowane jak stan nagły i leczone w szpitalu.

Co można zrobić we własnym zakresie?

Mięśnie twarzy można ćwiczyć poprzez robienie grymasów. Jeśli oko nie zamyka się całkowicie, należy dbać o regularną pielęgnację oczu i osłonę ochronną.

Rokowanie

Obwodowe porażenie nerwu twarzowego najczęściej ustępuje całkowicie w ciągu 6 miesięcy; w około 20% przypadków dolegliwości mogą utrzymywać się dłużej.

Jeżeli po 6 miesiącach nadal występują oznaki paraliżu, zaleca się badania w specjalistycznym ośrodku.

Dodatkowe informacje

• Udar
• Półpasiec
• Borelioza po ukąszeniu kleszcza
• Porażenie nerwu twarzowego – informacje dla personelu medycznego

Autorka

• Sabine Kilian, lekarka podstawowej opieki zdrowotnej, Kolonia
• Anna Zwierzchowska, lekarz rezydent, Kraków (edytor/recenzent)