O czym może świadczyć ból i dolegliwości oczu?

• W przypadku oczu mogą wystąpić następujące dolegliwości: ból, podrażnienie/zaczerwienienie, uczucie ciała obcego, swędzenie, opuchlizna, wrażliwość na światło, ograniczenie widzenia i inne.
• Dolegliwości te mogą występować w jednym lub obu oczach
• Najczęstszą przyczyną dolegliwości oczu jest zakażenie spojówek bakteriami lub wirusami (zapalenie spojówek).

Informacje o oku

• W oku znajduje się kilka błon, które odgrywają rolę w odczuwaniu bólu:
  • Najbardziej zewnętrzna błona — spojówka — otacza powieki od wewnątrz i pokrywa część gałki ocznej.
  • Twardówka (sclera) tworzy „białko” oka.
  • Rogówka (cornea) to pokrywająca tęczówkę (iris) i źrenicę, przezroczysta błona, przez którą patrzymy.

Sygnały alarmowe związane z oczami

• Silny albo głęboki ból
• Upośledzenie widzenia, utrata wzroku
• Nadwrażliwość na światło

Jakie są możliwe przyczyny?

Najczęstsze przyczyny, które mogą wymagać leczenia

• Ostre (zakaźne) zapalenie spojówek
  • Najczęściej występuje u dzieci.
  • Objawy początkowo często jednostronne, ale zwykle w miarę rozwoju choroba rozprzestrzenia się także na drugie oko. Typowe objawy to uczucie ciała obcego, lekkie pieczenie i sklejone powieki po przebudzeniu. 
  • Objawy obejmują przekrwienie spojówek oraz powieki sklejone ropną wydzieliną.
  • Może być pochodzenia bakteryjnego lub wirusowego i często wiąże się z obrzękiem węzłów chłonnych przedusznych, jeśli ma charakter wirusowy.
• Alergiczne zapalenie spojówek
  • Występuje zarówno u dzieci, jak i u dorosłych i ma zwykle charakter sezonowy.
  • Swędzenie, zaczerwienienie oczu, łzawienie, ewentualnie objawy alergiczne w obrębie innych narządów (zwykle związane z objawami alergicznego nieżytu nosa).
  • Możliwe objawy kliniczne to przekrwienie spojówek, obecność lepkiej wydzieliny, zwiększona wrażliwość na światło, ewent. obrzęk w oku i wokół niego oraz często brukowate obrzęki (brodawki) na dolnej powiece.
• Zapalenie brzegu powieki, jęczmień 
  • Mały ropień, który tworzy się w gruczołach w obszarze mieszków włosowych na krawędzi powieki.
  • Występuje ból, zaczerwienienie i obrzęk na krawędzi powieki.
• Suchość oczu
  • Suchość oczu jest spowodowana zmniejszoną produkcją łez.Czasami ma ona związek z chorobą reumatyczną.
• Otarcia lub urazy rogówki (nadżerka rogówki)
  • Zadrapania lub otarcia rogówki po działaniu zewnętrznym (np. kontakcie ze złamaną gałęzią) lub urazy spowodowane przez soczewki kontaktowe.
  • Mogą one powodować ból, nadwrażliwość na światło, uczucie ciała obcego, łzawienie i zaczerwienienie oczu.
• Ciało obce w oku
  • Zdarza się to często, zazwyczaj wiadomo, skąd wziął się uraz.
  • Może powodować ból, nadwrażliwość na światło, uczucie ciała obcego, łzawienie i zaczerwienienie oczu.
• Zapalenie gruczołu łzowego lub woreczka łzowego
  • Zapalenie gruczołu łzowego (od zewnętrznej strony oka) lub woreczka łzowego (od wewnętrznej strony oka). Często występuje jednocześnie z infekcjami wirusowymi.
  • Oko zaczerwienia się i staje bolesne. Powieki puchną, oko łzawi.
  • Po naciśnięciu gruczołu łzowego lub woreczka łzowego dochodzi czasami do wypływu wydzieliny.
• Zapalenie nadtwardówki
  • Występuje częściej u kobiet i nieproporcjonalnie często u pacjentów z chorobami reumatycznymi.
  • Występuje zaczerwienienie oka, które prowadzi do nieprzyjemnego uczucia (lub nawet uczucia ciała obcego) i łzawienia, ale nie powoduje żadnych zaburzeń widzenia. Często chorzy doświadczyli już podobnej zmiany w przeszłości. Sektorowe zaczerwienienie występuje na poziomie szpary powiekowej i nadaje oku różowy lub fioletowy kolor.
• Zapalenie tęczówki (lub tęczówki i ciała rzęskowego)
  • Jest to poważna i nierzadka przyczyna zaczerwienienia oczu. Wynika z ostrego zapalenia tęczówki i ciała rzęskowego, i może wielokrotnie nawracać. Często przyczyny rozwoju zapalenia nie da się wyjaśnić, ale w niektórych przypadkach choroba ma związek z chorobami reumatycznymi lub przewlekłym zapaleniem jelit.
  • We wczesnym stadium objawy mogą być umiarkowane: głównie ból po jednej stronie (w fazie początkowej czasami nie występuje), zaczerwienienie oczu, nadwrażliwość na światło, łzawienie, ewentualnie niewyraźne widzenie.
  • Wymaga natychmiastowego leczenia przez okulistę.
• Zapalenie rogówki (keratitis)
  • Jest to ostre zapalenie rogówki, zazwyczaj spowodowane zakażeniem wirusami opryszczki. Choroba może nawracać.
  • Jest zwykle jednostronna i bardzo bolesna, towarzyszy jej nadwrażliwość na światło, łzawienie i ewentualnie zaburzenia widzenia.
  • Wymaga natychmiastowego leczenia przez specjalistę.

Najczęstsze przyczyny, które zwykle nie wymagają leczenia

• Migrena
  • Niektóre zaburzenia widzenia są zwiastunami ataku migreny (głównie jednostronne bóle głowy, światłowstręt, nudności itp.).
  • Jeżeli przyczyna jest znana, niekonieczne jest leczenie okulistyczne.
• Ból oczu spowodowany nadmiernym wysiłkiem
  • Kto czyta lub pracuje przed ekranem komputera przez długi czas w sposób skoncentrowany, czasami odczuwa ból oczu z powodu wysiłku, ewentualnie z lekko niewyraźnym widzeniem.
  • Dolegliwości te występują częściej, gdy krótkowzroczność nie jest skorygowana, i powinny dość szybko ustąpić po rozluźnieniu oczu.

Rzadkie przyczyny, które wymagają pilnego leczenia:

• Ostre wysokie ciśnienie wewnątrzgałkowe (ostra jaskra)
  • Choroba występuje rzadko, zwykle między 40. a 50. rokiem życia, i często jest spowodowana zwężeniem kąta przesączania w oku, co uszkadza nerw wzrokowy.
  • Jest ograniczona do jednego oka. Wczesne sygnały ostrzegawcze obejmują widzenie tęczowych pierścieni wokół źródeł światła (zjawisko halo) i zamglenie obrazu, zaczerwienienie i ostry ból oka, pogorszenie ostrości widzenia i nudności.
  • Konieczne jest szybkie rozpoczęcie leczenia!
• Zapalenie tętnicy skroniowej (olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic)
  • Choroba naczyniowa występująca zwykle w starszym wieku, dotyczy tętnic czaszkowych, w której dochodzi do wytworzenia ziarniniaków olbrzymiokomórkowych
  • Objawy to nagłe i narastające przez kilka godzin zmniejszenie widzenia z różnym obrazem chorobowym z bólem głowy i tkliwością w okolicy skroni oraz skóry głowy. U niektórych osób występują objawy odpowiadające reumatyzmowi mięśniowemu (polimialgia reumatyczna).
  • Konieczne szybkie leczenie.
• Urazy oczu
  • Perforujący uraz oka
  • Powoduje zaburzenia widzenia, ból i zaczerwienienie oczu.
  • Ważna jest natychmiastowa pomoc medyczna.
Zapalenie tkanki łącznej oczodołu
• Spowodowane rozprzestrzenianiem się zakażenia bakteryjnego w innym miejscu twarzy lub zatok.
• Charakteryzuje się wyraźnym obrzękiem powiek, zaczerwienieniem wokół oczu, często towarzyszy temu pogorszenie stanu ogólnego.
• Ponieważ zakażenie może szybko się nasilić, konieczne jest pilne leczenie.

Rzadkie przyczyny, które mogą wymagać leczenia, obejmują

• Zapalenie twardówki
  • Rzadka choroba, częściej występująca u kobiet i pacjentów z uogólnioną chorobą zapalną lub autoimmunologiczną.
  • Występuje jednostronne lub obustronne sektorowe zaczerwienienie twardówki. Choroba powoduje ciągły, wiercący, silny ból, ból przy ruchach gałek ocznych i łagodne zaburzenia widzenia.
• Zapalenie nerwu wzrokowego
  • Trzy z czterech osób dotkniętych tą chorobą to kobiety, a wiek wystąpienia objawów to zwykle ok. 30 lat.
  • Zwykle występują zaburzenia widzenia w jednym oku, które rozwijają się w ciągu kilku godzin do dni, ból lub dyskomfort podczas poruszania oczami, zanik zdolności widzenia kolorów (różnice między stronami). Prawidłowe widzenie prawie zawsze powraca w ciągu kilku dni, tygodni lub miesięcy.
• Klasterowy ból głowy
  • Okresowe bóle głowy występujące podczas rzutu w codziennych napadach. Występuje 5–6 razy częściej u mężczyzn niż u kobiet.
  • Powoduje silny ból, zwykle zlokalizowany za jednym z oczu, prawie zawsze po tej samej stronie w nowych atakach. Jednocześnie może wystąpić łzawienie, przekrwienie błony śluzowej nosa i/lub pocenie się twarzy po stronie bólu głowy.

Kiedy jest konieczna wizyta u lekarza?

• W większości przypadków bólu i dyskomfortu oczu pacjenci szybko zgłaszają się do lekarza.

Co się dzieje u lekarza?

Historia choroby

Lekarz może zadać następujące pytania:

• Kiedy zaczęły się dolegliwości?
• Czy podejrzewa pan/pani, co może być przyczyną?
• Czy może pan/pani opisać ten ból?
• Czy widzenie jest pogorszone?
• Czy mogło coś wpaść do oka?

Badanie lekarskie

• Lekarz bada oczy, ogląda tylną część oka, sprawdza widzenie i mierzy ciśnienie wewnątrzgałkowe.
• Badanie oczu

Badania uzupełniające

• Rzadko są konieczne.
• Jeśli objawy ze strony oczu występują w kontekście innej choroby, konieczne są dalsze badania innych narządów w przebiegu choroby.

Skierowanie do specjalisty lub szpitala

• W przypadku podejrzenia poważnej choroby oczu pacjent zostanie natychmiast skierowany do okulisty lub przyjęty do szpitala.

Autorzy

• Marcin Major, lekarz, Kraków (recenzent)
• Susanne Meinrenken, dr n. med., Brema