Co to jest odłączenie ciała szklistego?

Definicja

Ciało szkliste to miękka, bezbarwna i przezroczysta substancja, która wypełnia oko. Wypełnia przestrzeń od soczewki i tęczówki z przodu i z tyłu do siatkówki, do której jest luźno przymocowana. Pomaga zachować okrągły kształt gałki ocznej. Światło przechodzi przez ciało szkliste, nie ulegając załamaniu. Nie można ani widzieć, ani czuć własnego ciała szklistego.

Z wiekiem ciało szkliste stopniowo się kurczy. Jest to normalny proces i u większości osób nie powoduje problemów. W niektórych przypadkach jednak ciało szkliste może jednak skurczyć się tak bardzo, że zerwaniu ulega połączenie z siatkówką. Może to prowadzić do urazów, a nawet do odwarstwienia siatkówki. W takich przypadkach konieczne jest  wdrożenie odpowiedniego leczenia.

Ciało szkliste nazywane jest po łacinie corpus vitreum, a oddzielenie ciała szklistego – po angielsku vitreous detachment lub posterior vitreous detachment (odłączenie tylne).

Objawy

Odłączenie ciała szklistego powoduje zwykle tylko niewielkie objawy lub nie powoduje ich wcale. Zazwyczaj w polu widzenia pojawiają się plamy. Plamy te są najlepiej widoczne na jasnym tle i często ruszają  się w przód i w tył lub przemieszczają, gdy zmienia się kierunek patrzenia. Niektórym osobom te plamy przypominają muszki. Dlatego po francusku nazywa się je mouches volantes, czyli muszki latające.

Mogą również wystąpić nagłe błyski światła. Wskazują one na napięcie na siatkówce lub na jej uszkodzenie.

Przyczyny

Ciało szkliste składa się w dużej mierze z płynnego kwasu hialuronowego i cienkich włókien tkanki łącznej. Z wiekiem ulega ono – podobnie jak reszta organizmu – zmianom strukturalnym, które mogą prowadzić do obkurczenia jednorodnego ciała szklistego. Może to spowodować powstanie obszarów o nieco większej gęstości i ewentualnie niewielkich pustych przestrzeni wypełnionych płynem. To z kolei może powodować załamanie padającego światła, które postrzegamy jako plamy w polu widzenia. Jeśli podczas oddzielania ciała szklistego od siatkówki dojdzie do naprężenia na siatkówce lub nawet jej pęknięcia, możemy zobaczyć błyski światła. W najgorszym przypadku mogą wystąpić ubytki w polu widzenia.

Częstość występowania

Odłączenie się ciała szklistego przed 40.–50. rokiem życia jest rzadkie. Natomiast u 70-letnich pacjentów pojawia się poziomie ok. 40%, zaś u 90-latków na poziomie ok. 85%.

Badania

Opisany powyżej typowy wywiad lekarski jest zwykle wystarczający do postawienia rozpoznania. W badaniu zewnętrznym oczu nie stwierdza się oddzielenia ciała szklistego. Można je jednak wykryć dzięki specjalnym badaniom okulistycznym.

Leczenie

• Niepowikłane oddzielenie ciała szklistego, które nie wpływa na widzenie, nie wymaga leczenia.
• W przypadku zaburzeń widzenia należy szybko udać się na wizytę do gabinetu lekarskiego. Zaburzone widzenie w jednym oku może wskazywać, że siatkówka oddziela się od gałki ocznej w tylnej części. Zazwyczaj w tym przypadku część pola widzenia, zwykle widzenie obwodowe, zostaje nagle upośledzone – jakby opuszczono zasłonę. Mogą też wystąpić błyski światła lub niezwykle duża liczba muszek latających. Wtedy konieczne jest szybkie leczenie okulistyczne i ewentualnie zabieg operacyjny.

Rokowanie

• Wraz ze starzeniem się organizmu u większości ludzi dochodzi do mniej lub bardziej nasilonego odłączenia ciała szklistego. Jest to zazwyczaj odczuwalne w postaci unoszących się w polu widzenia plam i nie jest niebezpieczne.
• Nagły i ostry przyrost tych plam w polu widzenia lub częste i nasilające się błyski światła mogą świadczyć o uszkodzeniu siatkówki. Wtedy wskazane jest sprawdzenie ostrości wzroku. Jeśli wzrok nagle się pogorszy, należy to natychmiast zbadać u okulisty.

Dodatkowe informacje

• Zaburzenie widzenia lub utrata wzroku
• Oddzielenie ciała szklistego – informacje dla lekarzy

Autorzy

• Markus Plank, MSc BSc, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń
• Aleksandra Kucharska-Janik, lekarz rezydent, Oddział Okulistyczny MSSW (edytor)