Co to jest zapalenie spojówek?

Definicja

Infekcyjne zapalenie spojówek to stan zapalny spojówki, czyli śluzówki znajdującej się po wewnętrznej stronie powiek oraz na zewnętrznej powierzchni gałki ocznej. Nazwa łacińska spojówki to conjunctiva. Zapalenie jest najczęściej wywoływane przez wirusy, czasem też przez bakterie.

Objawy

Na początku pacjenci zgłaszają nieprzyjemne uczucie, „że mają coś w oku” (uczucie ciała obcego, piasku pod powiekami). Później chore oko swędzi lub piecze. Jest zaczerwienione i wydziela więcej filmu łzowego niż zwykle. Po przebudzeniu powieki często są sklejone od nadmiaru wydzieliny. Zazwyczaj zapalenie zaczyna się w jednym oku, a następnie rozprzestrzenia się na drugie. W przeciwieństwie do stanów zapalnych głębiej położonych warstw oka, zapalenie spojówek zwykle wywołuje tylko nieznaczny ból i w niewielkim stopniu zaburza ostrość widzenia.

Przyczyny

Zapalenie spojówek jest zwykle spowodowane przez wirusy lub bakterie. Najczęściej mamy do czynienia z zapaleniem wirusowym niż bakteryjnym. Adenowirusy, wywołujące w głównej mierze zakażenia, są bardzo zaraźliwe i mogą spowodować nawet niewielkie epidemie (zwiększone zachorowania na danym obszarze). Inne wirusy, na przykład wirusy opryszczki, również są czynnikiem wywołującym zapalenie spojówek.

Bakteryjne zapalenie spojówek może być spowodowane przez wiele rodzajów bakterii. Większość pacjentów zaraża się poprzez kontakt bezpośredni, a następnie roznoszenie bakterii poprzez swoje ręce. W zależności od obrazu klinicznego przyczyną są rożne patogeny. Bakterie niewrażliwe na typowe antybiotyki mogą pojawić się u osób noszących soczewki kontaktowe. Noworodki zaś mogą zostać zakażone w czasie porodu, jeśli u matki występowało zakażenie chlamydiami lub gonokokami.

Oprócz infekcyjnego zapalenia spojówek, które wywołują wirusy lub bakterie, istnieje również alergiczne zapalenie spojówek, spowodowane reakcją nadwrażliwości na alergeny. Występuje zwłaszcza w okresie pylenia roślin. Oprócz typowych objawów zapalenia spojówek, towarzyszą mu inne objawy alergii (wodnisty katar, swędzenie nosa, suchy kaszel). Rozróżnienie jest ważne, ponieważ terapia obu stanów jest zupełnie inna.

Częstość występowania

Zapalenie spojówek wywołane przez wirusy pojawia się bardzo często: jest to schorzenie okulistyczne, z którym wielokrotnie mają do czynienia lekarze rodzinni i pediatrzy. Jest wysoce zaraźliwe i powszechnie występuje wśród małych dzieci. Niewielkie epidemie w przedszkolach i żłobkach nie są rzadkością.

Badania

Objawy zapalenia spojówek są bardzo charakterystyczne. Większość lekarzy stawia więc rozpoznanie poprzez oglądanie zewnętrznej części oka. W badaniu stwierdza się zaczerwienienie spojówek, obrzęk powiek, łzawienie oczu, a czasem sklejone powieki od nadmiaru wydzieliny. Ropna lub śluzowo-ropna wydzielina może wskazywać na bakteryjną przyczynę zapalenia. Częste jest również pojawienie się stanu zapalnego po kilku dniach w drugim oku. Jednocześnie może występować infekcja przeziębieniowa.

W przypadku podejrzenia zakażenia bakteriami opornymi na standardowe antybiotyki konieczne może być wykonanie badania mikrobiologicznego w celu ich identyfikacji. W sytuacji pojawienia się wielu zakażen w jednym miejscu, np. w przedszkolach, może być wymagane pobranie wymazu pod kątem adenowirusów.

W moemencie wystąpienia silnego bólu, zaburzeń widzenia, zapalenia rogówki lub braku poprawy mimo leczenia przez 7–10 dni należy skierować pacjenta do gabinetu okulistycznego.

Leczenie

Nie istnieje przyczynowe leczenie zapalenia spojówek wywołanego przez adenowirusy. Należy przestrzegać zasad higieny osobistej w celu zapobiegania rozprzestrzeniania się choroby. 

Zapalenie spojówek wywołane przez wirusy opryszczki leczy się przeciwwirusowymi kroplami lub maściami do oczu.

Bakteryjne zapalenie spojówek jest stanem samoograniczającym się w ciągu 1–2 tygodni. Krople do oczu zawierające antybiotyki mogą przyspieszyć powrót do zdrowia i zmniejszyć ryzyko zakażenia innych osób. Preparaty z substancją bakteriobójczą powinny być przepisywane pacjentom z obniżoną odpornością, ropną wydzieliną z oczu, silnym bólem oraz osobom noszącym soczewki kontaktowe.

W przypadku zakażenia oka wywołanego przez bakterię Chlamydia trachomatis konieczne jest przyjmowanie tabletek doustnie. Bakteryjne zapalenie spojówek spowodowane gonokokami leczy się u dorosłych tabletkami z antybiotykiem, zaś u noworodków – zastrzykami dożylnymi lub domięśniowymi. 

Co można zrobić we własnym zakresie?

Aby uniknąć zarażenia innych, osoby chore powinny często myć ręce, w szczególności przed i po zakropieniu oczu preparatami z lekiem. Nie należy też dotykać dłońmi okolic oczu i używać tych samych ręczników. Do czasu ustąpienia stanu zapalnego trzeba również zrezygnować z noszenia soczewek kontaktowych. W przypadku pogorszenia się dolegliwości i/lub zaburzeń widzenia należy jak najszybciej zasięgnąć porady lekarza.

Profilaktyka

Zakażeniom u noworodków można zapobiec poprzez wykonywanie badań przesiewowych kobiet w ciąży pod kątem chorób przenoszonych drogą płciową i ich ewentualne leczenie w razie dodatniego wyniku. 

Czy moje dziecko może uczęszczać do żłobka/przedszkola/szkoły?

W przypadku zapalenia wywołanego przez adenowirusy, istnieje ryzyko zakażenia mimo stosowania leczenia. U dzieci trudno jest w pełni przestrzegać zasad higieny zapobiegając tym samym zarażaniu innych. Dlatego też, dzieci chore nie powinny uczęszczać do placówek opieki przez okres od 2 do 3 tygodni. W celu powrotu do przedszkola czy szkoły wymagane jest pisemne zaświadczenie lekarskie.

Jeśli występuje infekcja bakteryjna, ryzyko zakażenia znika już w ciągu kilku godzin od rozpoczęcia leczenia kroplami do oczu z antybiotykiem. Tak więc dzień po rozpoczęciu terapii dziecko może uczęszczać do placówki opieki zbiorowej, nawet jeśli oko nie wygląda jeszcze na zupełnie zdrowe.

Rokowanie

W zależności od przyczyny, infekcyjne zapalenie spojówek zwykle ustępuje samoistnie w ciągu 7 do 14 dni i nie pozostawia trwałych uszkodzeń. Zapalenie spojówek wywołane przez adenowirusy jest zwykle zakaźne przez 2 tygodnie. Przebieg choroby można skrócić, stosując odpowiednie leczenie, zwłaszcza w przypadku zakażenia bakteryjnego. Jeśli zapalenie rozprzestrzeni się na inne części oka, mogą pojawić się powikłania, jednak zdarza się to bardzo rzadko.

Dodatkowe informacje

• Zakażenia wywołane przez adenowirusy
• Opryszczka zwykła/opryszczka wargowa
• Antybiotykoterapia
• Alergiczne zapalenie spojówek
• Zakaźne zapalenie spojówek – Informacje dla lekarzy

Ilustracje

Zapalenie spojówek wywołane przez adenowirusy

Autorzy

• Marlies Karsch-Völk, dr n. med., specjalistka ds. medycyny ogólnej, Monachium
• Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden
• Jonas Klaus, lekarz, Fryburg Br.
• Aleksandra Kucharska-Janik, lekarz rezydent, Oddział Okulistyczny, Międzyleski Szpital Specjalistyczny w Warszawie (edytor)