Co to jest półpasiec twarzy?

Definicja

Półpasiec twarzy (zoster ophthalmicus) jest formą półpaśca (zoster), w której wirus ospy wietrznej (wirus ospy wietrznej i półpaśca, VZV) reaktywuje się w okolicy nerwu trójdzielnego w okolicy oczu i objawia się wysypką pęcherzykową.

Charakterystyczna wysypka w przypadku półpaśca pojawia się zazwyczaj po jednej stronie ciała, zgodnie z przebiegiem nerwów. Półpasiec zazwyczaj występuje w pasie (stąd nazwa), ale może pojawić się w każdej części ciała. Półpasiec oczny jest ciężką formą półpaśca, która może również dotknąć samo oko.

W przypadku podejrzenia półpaśca twarzy należy niezwłocznie skorzystać z pomocy lekarskiej!

Obszary zaopatrzenia gałęzi nerwu trójdzielnego

 

Objawy

Klasyczne wczesne objawy półpaśca twarzy obejmują piekący, swędzący ból w okolicy oka, czoła lub nosa. Po kilku dniach w danym rejonie można zaobserwować typową wysypkę skórną. Czasami ok. 1 tydzień wcześniej występuje zmęczenie, wyczerpanie i lekka gorączka.

Na początku wysypki tworzą się małe, czerwonawe plamki, które dość szybko przekształcają się w wypełnione płynem pęcherze. Wysypka pojawia się po jednej stronie czoła, nosa i oczu. Zazwyczaj istnieje wyraźna granica w kierunku środka twarzy. Typowe objawy oczne obejmują wysypkę pęcherzykową na powiece, ból, opuchliznę, zwiększone łzawienie, wrażliwość na światło i skurcze powiek.

Powikłania

Półpasiec oczny może prowadzić do istotnych powikłań chorego oka, ze ślepotą włącznie:

• zapalenie różnych części oka (np. zapalenie spojówek, zapalenie rogówki (keratitis), zapalenie tęczówki)
• jaskra
• zapalenie nerwu wzrokowego (Optic neuritis)
• paraliż mięśni oka
• zaburzenia odruchu rogówkowego (zmniejszone zamykanie powiek)
• uszkodzenie siatkówki (upośledzenie widzenia aż do ślepoty).

Półpasiec oczny

Ryzyko zakażenia

Istnieje ryzyko zakażenia dla osób, które nie chorowały na ospę wietrzną lub nie były przeciwko niej szczepione. Mogą one zarazić się półpaścem poprzez kontakt z wypełnionymi płynem pęcherzami i zachorować na ospę wietrzną.

Czynniki sprzyjające

• zaawansowany wiek
• niedożywienie lub nieprawidłowe odżywianie
• stany obniżonejodporności (np. wywołane zakażeniem HIV)
• stres, osłabienie ogólnego stanu fizycznego.

Przyczyny

Półpasiec i ospa wietrzna są wywoływane przez te same wirusy (wirus ospy wietrznej i półpaśca, znany również jako ludzki herpeswirus typu 3). Większość osób, które chorują na ospę wietrzną, przechodzi ją w dzieciństwie. Zakażeniu towarzyszy czerwona wysypka skórna i pęcherze na ciele i twarzy. Po zakażeniu ospą wietrzną wirus pozostaje przez całe życie w ciałach komórek nerwowych rdzenia kręgowego, gdzie przez większość czasu nie powoduje żadnych objawów (postać utajona).

W pewnych sytuacjach, takich jak podeszły wiek, obniżenie odporności czy stres, może dojść do reaktywacji wirusa. Zaczyna się on mnożyć i dociera do skóry drogami nerwowymi. Powstająca w ten sposób jednostronna wysypka skórna nosi nazwę półpaśca i występuje dokładnie w obszarze zaopatrywanym przez nerw, do którego dotarł reaktywowany wirus. W przypadku twarzy dotknięty jest nerw trójdzielny, dzielący się na 3 gałęzie, z których jedna zaopatruje okolice czoła, nosa i oka (nerw oczny). 

Jedynie osoby, które przeszły zakażenie ospą wietrzną, mogą zachorować na półpasiec twarzy lub jego inne postaci. Ryzyko rozwoju półpaśca wzrasta wraz z wiekiem.

Częstość występowania

• prawdopodobieństwo wystąpienia półpaśca głowy wzrasta wraz z wiekiem
• w około połowie przypadków choroba oprócz skóry dotyka też oko
• choroba rzadko dotyczy jedynie oka.

Badania

Rozpoznanie stawiane jest na podstawie wywiadu lekarskiego, typowej wysypki oraz bólu oczu występującego przy zaawansowanym przebiegu choroby.

Wizyta u lekarza okulisty jest wymagana niezwłocznie po pojawieniu się objawów, aby szybko rozpocząć leczenie i uniknąć powikłań oraz uszkodzeń wtórnych.

Leczenie

Leczenie półpaśca ocznego powinno być prowadzone przez lekarzy okulistów. Kluczowe dla powodzenia leczenia jest jak najwcześniejsze rozpoczęcie terapii przeciwwirusowej, najlepiej w ciągu 72 godzin od wystąpienia pierwszych objawów. Leczenie powinno być prowadzone w miarę możliwości w postaci wlewu dożylnego, z dodatkową terapią maścią w razie potrzeby. Zazwyczaj w fazie ostrej stosuje się substancję czynną acyklowir. Terapia ta może znacznie skrócić czas trwania choroby, objawy i ryzyko powikłań.

Jeśli istnieje zwiększone ryzyko wtórnego uszkodzenia siatkówki, można przez pewien czas kontynuować podawanie acyklowiru lub walacyklowiru w postaci tabletek.

W zależności od objawów konieczne są środki przeciwbólowe lub w przypadku dodatkowego zakażenia bakteryjnego także antybiotyki.

Profilaktyka

Dzieci od 11. miesiąca życia szczepi się przeciwko ospie wietrznej. Wymagane są 2 szczepienia. Dostępna jest również szczepionka przeciwko półpaścowi dla osób w wieku 50 lat i starszych. Zalecana jest wszystkim osobom po 60. roku życia, a także osobom przewlekle chorym ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na półpasiec już od 50. roku życia.

Rokowanie

Wczesne leczenie (w ciągu 72 godzin) lekami przeciwwirusowymi powoduje łagodzenie bólu, łagodniejszy przebieg i mniejszą liczbę powikłań.

Może wystąpić trwałe upośledzenie widzenia aż do ślepoty, zwłaszcza w przypadku nieodwracalnego bliznowacenia rogówki. Zwiększona tkliwość oka nie jest rzadkością.

Dodatkowe informacje

• Półpasiec
• Ospa wietrzna
• Półpasiec oczny – informacje dla lekarzy

Autorzy

• Kalina van der Bend, lekarz, Blachownia (recenzent)
• Susanna Allahwerde, specjalista medycyny rodzinnej, Berlin