Jak objawia się uszkodzenie oczu spowodowane nadciśnieniem?

Uszkodzenie oka przy nadciśnieniu wymagającym leczenia (nadciśnienie) objawia się w postaci zmian w małych naczyniach krwionośnych, tzw. tętniczkach w siatkówce oka. Stan ten jest w języku medycznym nazywany retinopatią nadciśnieniową.

Zwykle mija wiele lat, zanim nadciśnienie tętnicze spowoduje rozwój zmian w siatkówce i zanim będą mogły zostać wykryte. Jeśli jednak ciśnienie tętnicze w krótkim czasie znacznie wzrośnie z powodu innej choroby (np. uszkodzenia nerek), zmiany w tętnicach siatkówki mogą również postępować bardzo szybko. W zależności od stopnia uszkodzenia siatkówki występuje coraz większe ograniczenie zdolności widzenia, aż do utraty wzroku.

Przyczyna

Wysokie ciśnienie tętnicze oznacza, że małe naczynia krwionośne w siatkówce są poddawane niezwykle wysokiemu ciśnieniu, a zatem są bardziej obciążone niż u zdrowych osób. Początkowo małe naczynia krwionośne reagują zwężeniem. Zwapnienie tętnic (miażdżyca tętnic) rozwija się szybciej u pacjentów z wysokim ciśnieniem tętniczym niż u osób z prawidłowym ciśnieniem tętniczym. Tętniczki w siatkówce również mogą zostać uszkodzone; dalsze uszkodzenie polega na pogrubieniu ściany tętnicy z jednoczesną utratą wytrzymałości. Ze względu na zwiększony nacisk na naczynia, przez ścianę naczynia do otaczającej tkanki może przedostać się płyn (wysięk). Podobnie jak naczynia krwionośne w innych częściach ciała, mogą one pękać, powodując krwawienie w siatkówce. Naczynia krwionośne mogą również zostać zatkane przez zakrzepy krwi. Obszary siatkówki dotknięte krwotokiem lub zaopatrywane przez naczynia krwionośne zablokowane przez zakrzep krwi zostają trwale uszkodzone. W obszarze zmniejszonego dopływu krwi, a tym samym zmniejszonego dopływu tlenu, dochodzi również widocznego uszkodzenia nerwów (tzw. ogniska „kłębków waty”). Część siatkówki, z której nerw wzrokowy biegnie w kierunku mózgu (tarcza nerwu wzrokowego), może również ulec uszkodzeniu z powodu braku dopływu krwi i opuchnąć (obrzęk tarczy nerwu wzrokowego).

Im bardziej rozległe jest to uszkodzenie, tym bardziej pogarsza się widzenie.

Ryzyko rozwoju miażdżycy tętnic wzrasta w przypadku palenia tytoniu, wysokiego poziomu tłuszczów we krwi, cukrzycy cukrzycy typu 1 lub cukrzycy typu 2 lub dziedzicznej predyspozycji do takich schorzeń.

Diagnostyka

Ponieważ uszkodzenie oka może występować zanim chory zacznie odczuwać jakiekolwiek dolegliwości, bywa ono wychwytywane dopiero podczas wykonywanej rutynowo przez okulistę oftalmoskopii. Zmiany te mogą też zostać wykryte podczas badania okulistycznego, gdy pacjent zgłosi się tam z powodu narastającego pogorszenia wzroku.

Osobom od dłuższego czasu cierpiącym na wysokie ciśnienie tętnicze zaleca się również zbadanie tylnej części oka (dna oka) przez okulistę (fundoskopię). Za pomocą oftalmoskopu okulista może zajrzeć do oka i zbadać tylną część oka wraz z siatkówką. W ten sposób można wykryć nawet niewielkie uszkodzenie oka, które nie powodowałoby dolegliwości jeszcze przez długi czas. Ponieważ takie wyniki są sygnałem ostrzegawczym przed dalszymi uszkodzeniami, ważna jest lepsza kontrola ciśnienia tętniczego.

Jednak dla specjalistów staje się coraz bardziej jasne, że wysokie ciśnienie tętnicze i zmiany naczyniowe w oku nie są ze sobą szczególnie ściśle powiązane. Oznacza to, że wiele osób z wysokim ciśnieniem tętniczym ma całkiem zdrowe oczy i odwrotnie, u niektórych osób z dobrze kontrolowanym ciśnieniem tętniczym dochodzi do znacznego uszkodzenia siatkówki. Dlatego zbyt częste badanie okulistyczne przy braku dolegliwości prawdopodobnie nie jest dobrym pomysłem dla pacjentów z nadciśnieniem. Jeśli występują tylko niewielkie zmiany w siatkówce, zwykle zaleca się coroczną kontrolę u okulisty. Badanie dna oka jest jednak zalecane częściej, gdy zmiany są bardziej zaawansowane. W przypadku długotrwałego lub źle kontrolowanego nadciśnienia tętniczego, lub występowania również innych czynników ryzyka zmian naczyniowych, przydatne może być częstsze badanie przez okulistę. Lekarz prowadzący będzie w stanie udzielić indywidualnej porady w tym zakresie. 

Jeśli pacjent ma już problemy ze wzrokiem i w związku z tym zostanie poddany badaniu okulistycznemu, powinien poinformować lekarza o tym, że jest leczony z powodu wysokiego ciśnienia tętniczego. Czasami zdarza się to dopiero po wielu latach chorowania na nadciśnienie tętnicze. W innych przypadkach przyczyną może być krótki okres szczególnie wysokiego ciśnienia tętniczego.

W przypadku stwierdzenia opisanych zmian naczyniowych w oku należy je leczyć i poddać dalszej obserwacji przez okulistę. W niektórych przypadkach konieczna może być hospitalizacja, m. in. w celu przeprowadzenia badań i leczenia ciśnienia tętniczego.

Leczenie

Celem leczenia jest zapobieganie dalszym uszkodzeniom wynikającym z wysokiego ciśnienia tętniczego. Priorytetem jest konsekwentne leczenie ciśnienia tętniczego. Zwykle oznacza to wyższe dawki już stosowanych leków przeciwnadciśnieniowych i ewentualnie stosowanie dodatkowych środków w celu trwałego obniżenia ciśnienia tętniczego do prawidłowego zakresu.

Ważne środki profilaktyczne obejmują rzucenie palenia, ruch, zdrowe odżywianie się i redukcja masy ciała. Środki te pomagają utrzymać niższe ciśnienie tętnicze.

Rokowanie

Uszkodzenia oczu spowodowane wysokim ciśnieniem tętniczym powinny być traktowane poważnie, ponieważ mogą prowadzić do ślepoty. Takie zmiany siatkówki są również oznaką zwiększonego ryzyka innych powikłań nadciśnienia tętniczego, np. udaru mózgu, uszkodzenia nerek, zawału serca itp.

Wczesne wykrycie zmian w siatkówce i bardziej intensywne leczenie wysokiego ciśnienia tętniczego zmniejszają ryzyko uszkodzenia oczu. Jednocześnie zmniejsza się ryzyko dalszych powikłań spowodowanych zwapnieniem naczyń krwionośnych.

Dodatkowe informacje

• Wysokie stężenie lipidów we krwi (hiperlipidemia)
• Wysokie ciśnienie tętnicze (nadciśnienie tętnicze)
• Leczenie nadciśnienia
• Farmakologiczne leczenie nadciśnienia
• Miażdżyca
• Cukrzyca typu 1
• Cukrzyca typu 2
• Udar
• Zawał serca 
• Dlaczego warto rzucić palenie i jak to zrobić?
• Aktywność fizyczna: lekarstwo dla ducha i ciała
• Pełnowartościowa dieta
• Zaburzenie widzenia lub utrata wzroku — informacje dla personelu medycznego
• Wtórne nadciśnienie tętnicze — informacje dla personelu medycznego
• Nadciśnienie tętnicze — informacje dla personelu medycznego