Co to jest zapalenie nerwu wzrokowego?

Zapalenie nerwu wzrokowego to stan zapalny nerwu, który prowadzi od siatkówki oka do mózgu. Nerw wzrokowy przekazuje informacje, tj. to, co widzi oko, do mózgu, gdzie są one przekształcane w obrazy. Zapalenie zwykle uszkadza osłonki mielinowe, tj. izolujące elektrycznie zewnętrzne warstwy włókien nerwowych. Dlatego mówi się również o zapaleniu demielinizacyjnym, które zaburza czynności nerwu.

W przebiegu tego stanu zapalnego wzrok chorego jest osłabiony, zwykle tylko w jednym oku. Zaburzenia widzenia mogą przybierać różne stopnie i wahać się od zaburzeń widzenia kolorów do utraty wzroku. Objawy zwykle rozwijają się w ciągu kilku godzin do kilku dni. Ponadto może występować umiarkowany ból za chorym okiem, który nasila się podczas ruchu gałki ocznej. Objawem może być również postrzeganie błysków. Ponieważ zapalenie nerwu wzrokowego może wystąpić w ramach stwardnienia rozsianego, możliwe są też inne objawy neurologiczne, np. zaburzenia czucia lub zawroty głowy. W 75% przypadków choroba występuje po jednej stronie, ale może również dotyczyć obu nerwów wzrokowych.

Zapalenie nerwu wzrokowego występuje stosunkowo rzadko i dotyczy w Europie Środkowej 5 na 100 000 osób rocznie. Kobiety chorują znacznie częściej niż mężczyźni, a choroba pojawia się zwykle między 20. a 49. rokiem życia.

Przyczyny

Objawy zapalenia nerwu wzrokowego pojawiają się przy zapalnym uszkodzeniu tego nerwu. W takim przypadku przyczyną zapalenia nie są bakterie ani wirusy, ale komórki obronne organizmu atakujące własną tkankę w ramach tak zwanej reakcji autoimmunologicznej. Rezultatem jest zapalenie nerwu wzrokowego. Jest on podrażniony, a aktywność elektryczna nie przebiega prawidłowo. Dochodzi do pogorszenia widzenia. Pierwotna przyczyna reakcji autoimmunologicznej nie jest jeszcze znana.

Zapalenie nerwu wzrokowego może również być związane ze stwardnieniem rozsianym (SM). Nierzadko jest to wręcz pierwszy objaw tej choroby. Uważa się, że u około 50% osób z zapaleniem nerwu wzrokowego w późniejszym okresie życia rozwija się stwardnienie rozsiane. W innych przypadkach choroba wydaje się być związana z niedawno przebytym zakażeniem wirusowym. Inne, rzadsze przyczyny to reakcje na różne toksyny, np. ołów, nadużywanie leków i choroby takie jak np. toczeń rumieniowaty układowy, sarkoidoza lub borelioza.

U dzieci choroba często pojawia się w związku czasowym z zakażeniem wirusowym i atakuje głównie obie strony. Wzrok zwykle całkowicie powraca do normy, a ryzyko rozwoju stwardnienia rozsianego jest u dzieci znacznie niższe.

Diagnostyka

Rozpoznanie to jest brane pod uwagę przy typowym opisie narastającego przez kilka godzin a nawet dni pogorszenia widzenia, percepcji kolorów i kontrastu. Badanie pacjenta zwykle wykazuje jedynie ograniczone widzenie bez żadnych innych nieprawidłowości. Badanie oka zwykle również nie wykazuje żadnych zmian, jedynie zaburzona reakcja źrenicy na światło może stanowić dodatkową wskazówkę, że zachodzi proces chorobowy. Pacjenci powinni zostać pilnie zbadani przez okulistę w celu wykluczenia innych chorób. W celu oceny ryzyka stwardnienia rozsianego prawie wszystkim chorym robi się w szpitalu badanie RM mózgu i rdzenia kręgowego. Określa się ich stan wyjściowy na wypadek wystąpienia dalszych objawów w przyszłości. Dodatkowo często ocenia się przewodnictwo nerwowe we włóknach wzrokowych w badaniu wzrokowych potencjałów wywołanych (VEP). Aby wykluczyć inną chorobę podstawową, konieczne może być wykonanie nakłucia lędźwiowego w celu analizy płynu mózgowo-rdzeniowego i wykonanie szeregu badań krwi.

Leczenie

Celem leczenia zapalenia nerwu wzrokowego jest przywrócenie widzenia. W wielu przypadkach leczenie farmakologiczne nie jest konieczne, a objawy ustępują samoistnie w ciągu kilku dni lub tygodni. Jeśli jednak ubytek wzroku jest poważny, należy rozważyć leczenie wysokimi dawkami kortykosteroidów. Wykazano, że skracają one czas odzyskiwania wzroku. Jeśli zapalenie nerwu wzrokowego występuje w ramach stwierdzonego stwardnienia rozsianego lub jeśli istnieją wyraźne oznaki choroby w RM, w stanie ostrym również podawane powinny być kortykosteroidy. Dzieci i młodzież można również leczyć farmakologicznie. Należy jednak uwzględnić ryzyko działań niepożądanych, ponieważ wskaźnik samoistnego wyleczenia jest znacznie wyższy.

Rokowanie

Ogólne rokowania są dobre. Wzrok prawie zawsze powraca po kilku dniach lub tygodniach. W niektórych przypadkach jednak mijają miesiące, zanim wszystkie objawy ustąpią. Około 95% pacjentów z czasem odzyskuje prawidłowe widzenie. W rzadkich przypadkach dochodzi do trwałego pogorszenia zdolności widzenia. Po pierwszym wystąpieniu zapalenia nerwu wzrokowego prawdopodobieństwo rozwoju SM w późniejszym okresie życia wynosi około 50%. Między zapaleniem nerwu wzrokowego a późniejszym rozwojem stwardnienia rozsianego może upłynąć wiele lat.

Rokowanie jest lepsze u dzieci niż u dorosłych. Ponadto ryzyko późniejszego zachorowania na stwardnienie rozsiane i nawrotu choroby jest wyraźnie niższe.

Dodatkowe informacje

• Choroby autoimmunologiczne
• Stwardnienie rozsiane, diagnostyka
• Stwardnienie rozsiane, przyczyny
• Toczeń rumieniowaty układowy
• Sarkoidoza
• Borelioza
• Zapalenie nerwu wzrokowego — informacje dla personelu medycznego
• Stwardnienie rozsiane — informacje dla personelu medycznego
• Utrata wzroku lub upośledzenie wzroku — informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Jonas Klaus, lekarz, Fryburg Bryzgowijski