Co to jest jaskra otwartego kąta?

Definicja

Jaskra to nazwa nadana różnym chorobom oka, które są przyczyną specyficznego uszkodzenia nerwu wzrokowego. Prowadzą one do tego, że osoby chore nie widzą już niektórych obszarów pola widzenia (tj. obrazu, który normalnie ma się przed oczami jako całość bez żadnych przerw).

Istnieją różne rodzaje jaskry: jaskra z otwartym kątem i jaskra z zamkniętym kątem (jaskra zamkniętego kąta). Jaskra otwartego kąta występuje ok. 7 razy częściej niż jaskra zamkniętego kąta. Ten artykuł dotyczy jaskry otwartego kąta.

Objawy

Jaskra otwartego kąta rozwija się powoli przez długi okres czasu i zazwyczaj nie powoduje bólu ani objawów. Z tego powodu zwykle jest ona zauważana przez osoby chore dopiero w późnym stadium.

Ubytki w polu widzenia są zauważalne dopiero w zaawansowanej jaskrze. Na krawędziach pola widzenia pojawiają się „ślepe” plamy. Widzenie centralne zwykle nie jest zaburzone, ale osoby lub rzeczy, które normalnie byłyby postrzegane na prawych i lewych zewnętrznych obszarach, coraz częściej przestają być rozpoznawalne.

Przyczyny

Nie jest znana dokładna przyczyna jaskry otwartego kąta. Przez długi czas jaskra była definiowana przez uszkodzenie nerwów spowodowane podwyższonym ciśnieniem wewnątrzgałkowym. Jednak takie uszkodzenie nerwu (neuropatia nerwu wzrokowego) może wystąpić również w warunkach normalnego ciśnienia. Obecnie jaskra otwartego kąta jest uważana za zaburzenie neurodegeneracyjne, w którym dochodzi do zmian w ośrodkowym układzie nerwowym ze stopniową utratą komórek nerwowych.

Ciśnienie wewnątrzgałkowe

Ciśnienie wewnątrzgałkowe w dużej mierze zależy od ilości cieczy wodnistej. W tylnej i przedniej części oka znajduje się przezroczysty płyn, tak zwana ciecz wodnista. Odpowiada ona za odżywianie soczewki i rogówki, utrzymuje kulisty kształt oka oraz pełni funkcje detoksykacyjne. W normalnych warunkach istnieje równowaga pomiędzy ilością produkowanej i wypływającej cieczy wodnistej. Ciśnienie jest wtedy stabilne i w normie. Gdy odpływ jest zaburzony, wzrasta ciśnienie wewnątrz oka, może to zwiększyć nacisk na nerw wzrokowy, uszkadzając go. Nerw wzrokowy przechodzi przez siatkówkę (tarczę nerwu wzrokowego) w tylnej części oka; jego włókna nerwowe są szczególnie wrażliwe na zwiększone ciśnienie.

Czynniki ryzyka

Rozwojowi jaskry może sprzyjać wiele czynników. Do takich czynników ryzyka należą:

• Zwiększone ciśnienie wewnątrzgałkowe
• Dziedziczna predyspozycja do jaskry
• Zaawansowany wiek, płeć męska
• Krótkowzroczność od -4 dioptrii
• Długotrwała terapia glikokortykosteroidami

Osoby o ciemnym zabarwieniu skóry są 3-krotnie bardziej narażone na zachorowanie na jaskrę.

Częstość występowania

• Jaskra jest jedną z głównych przyczyn upośledzenia wzroku i ślepoty w krajach uprzemysłowionych.
• Jaskra otwartego kąta jest 7 razy częstsza niż jaskra zamkniętego kąta.
• 2,5% osób w wieku 40–80 lat w Europie ma jaskrę.
• Częstość występowania wzrasta z wiekiem. Jaskra rozwija się u prawie 10% osób powyżej 75. roku życia.
• Mężczyźni chorują 1,3 razy częściej.

Badania

Pacjenci zgłaszający ubytki w polu widzenia są zwykle kierowani do okulisty. Można tam przeprowadzić różne badania specjalistyczne. Pełne badanie okulistyczne obejmuje następujące czynności:

• Pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego (tonometria)
• Ocena nerwu wzrokowego (oftalmoskopia)
• Badanie pola widzenia (perymetria)
• Badanie ostrości widzenia (visus)
• Badanie kąta przesączania (gonioskopia)
• Optyczna koherentna tomografia (OCT, wizualizacja i pomiar siatkówki)

Leczenie

Celem leczenia jest zapobieganie chorobie lub spowolnienie jej postępu. Nie jest jednak możliwe wyleczenie jaskry otwartego kąta i przywrócenie ubytków w polu widzenia.

Aby zatrzymać utratę wzroku, może pomóc obniżenie podwyższonego ciśnienia wewnątrzgałkowego, osiąga się to zwykle za pomocą kropli do oczu. Jeśli leki nie są (lub już nie są) wystarczające lub są źle tolerowane, można rozważyć operację.

Nowe podejścia terapeutyczne koncentrują się na aspekcie uszkodzenia nerwu z niszczeniem komórek nerwowych i dlatego zalecają środki, które mają pozytywny wpływ na zdrową funkcję nerwu. Należą do nich: niepalenie papierosów i niespożywanie alkoholu, urozmaicona dieta oraz zajęcia sportowe.

Farmakoterapia

Krople do oczu albo zmniejszają produkcję cieczy wodniste, albo poprawiają jej odpływ. Krople muszą być stosowane regularnie, zwykle raz lub dwa razy dziennie. Stosuje się:

• Beta-blokery
• Prostaglandyny
• Agonistów receptora alfa-adrenergicznego 
• Inhibitory anhydrazy węglanowej
• Cholinolityki

Leczenie chirurgiczne

Zabieg laserowy może poprawić odpływ cieczy wodnistej i obniżyć ciśnienie wewnątrzgałkowe. Istnieją również zabiegi laserowe, które zapewniają wytwarzanie mniejszej ilości cieczy wodnistej. Zabiegi laserowe mogą w krótkim czasie powodować zaczerwienienie, suchość oka i niewyraźne widzenie.

Trabekulektomia polega na wycięciu niewielkiego fragmentu twardówki i tęczówki w celu poprawy odpływu cieczy wodnistej, a tym samym obniżenia ciśnienia w oku. Do możliwych niepożądanych konsekwencji operacji należą początkowe zaburzenia widzenia, blizny, a w dalszej perspektywie rozwój zaćmy.

W operacjach małoinwazyjnych do kanału odpływowego można wprowadzić małe implanty (stenty), które odprowadzają ciecz wodnistą.

Rokowanie

Wyleczenie nie jest obecnie możliwe. Po 2 latach choroba postępuje u 49 na 100 pacjentów bez leczenia, a z leczeniem u 30 na 100 pacjentów.

Terapia jaskry będzie zazwyczaj konieczna przez całe życie, aby jak najdłużej zachować funkcję nerwu wzrokowego, a tym samym widzenie. Regularne wizyty kontrolne w gabinecie okulistycznym są ważne dla zapewnienia jak najlepszego wyniku terapeutycznego.

Dodatkowe informacje

• Jaskra prosta – informacje dla lekarzy

Autorzy

• Susanna Allahwerde, lekarz, spec. medycyny rodzinnej, Berlin
• Aleksandra Kucharska-Janik, lekarz rezydent, Oddział Okulistyczny MSSW (edytor)