Co to są przerzuty do kości?

Definicja

Nowotwór jest spowodowany przez komórki, które mnożą się w sposób niekontrolowany. Z czasem guz może rozprzestrzeniać się na otaczające go tkanki lub poprzez krwiobieg do odległych narządów, takich jak kości. Rozsiew komórek nowotworowych nazywany jest przerzutami.

Przerzuty do kości są poważnym powikłaniem choroby nowotworowej. Są one oznaką, że nowotwór się rozprzestrzenił i w wielu przypadkach wyleczenie nie jest już możliwe. Większość przerzutów tworzy się w kręgosłupie, miednicy, żebrach, kości ramiennej lub kości udowej. Przerzuty do kości podudzia lub przedramienia są stosunkowo rzadkie, ponieważ szpik kostny poniżej łokcia i kolana zawiera stosunkowo mało naczyń. 2/3 przerzutów do kości lokalizuje się w kręgosłupie, z czego 10% może prowadzić do problemów związanych z uciskiem na rdzeń kręgowy.

Objawy

Przerzuty do kości często prowadzą do bólu, opuchlizny otaczających tkanek miękkich lub złamań kości bez poprzedzającego je upadku. Ból jest początkowo tępy, nawracający i wyraźnie się nasila. Zazwyczaj dolegliwości występują w nocy i w spoczynku. Ból, który nasila się podczas czynności związanych z dźwiganiem, może być zapowiedzią ewentualnego złamania.

Jeśli dojdzie również do uszkodzenia rdzenia kręgowego, mogą wystąpić zaburzenia czynności układu nerwowego takie jak paraliż, skurcze i zaburzenia kontroli pęcherza/odbytnicy. Reasumując, przerzuty do kości mogą znacząco obniżyć jakość i oczekiwaną długość życia pacjentów.

Przyczyny

Przerzuty do kości mogą powstać w wyniku bezpośredniego wrastania lub poprzez krwiobieg. W zależności od stadium, przerzuty do kości występują nawet w 80% przypadków, zwłaszcza w rakach płuc, piersi, tarczycy, nerkowokomórkowych i prostaty. Komórki nowotworowe aktywują tworzenie albo resorpcję kości. W przypadku przerzutów degradujących kość dochodzi do zmniejszenia gęstości tkanki kostnej z możliwością powstawania złamań jako konsekwencji. Związany z guzem ucisk struktur nerwowych może prowadzić do uszkodzeń neurologicznych.

Częstotliwość występowania

Przerzuty raka z innych narządów są najczęściej spotykanymi nowotworami złośliwymi kości. Przerzuty do kości występują obecnie częściej ze względu na lepsze terapie przeciwnowotworowe, które wydłużają życie pacjentów onkologicznych. W Niemczech przerzuty do kości odnotowuje się co roku u około 40 000 nowych pacjentów.

Najczęstsze nowotwory u mężczyzn, które rozprzestrzeniają się do kości, to rak prostaty, płuc, pęcherza moczowego, żołądka, jelita grubego i odbytnicy, natomiast u kobiet największe ryzyko stanowią rak piersi, płuc, tarczycy i macicy. Guzem występującym poniżej 5. roku życia, który często prowadzi do przerzutów do kości, jest nerwiak zarodkowy.

Badania dodatkowe

• Jeśli guz został już wykryty, przerzuty do kości są stwierdzane lub wykluczane podczas badań kontrolnych, ponieważ mają one wpływ na jakość życia pacjentów, a także na decyzje dotyczące terapii, przebieg i rokowanie choroby.
• Przerzuty do kości często objawiają się jako miejscowy ból kości, obrzęk tkanek miękkich lub złamania kości w wyniku niewielkiego urazu. W rzadszych przypadkach najpierw pojawiają się objawy neurologiczne, takie jak porażenia, skurcze lub zaburzenia pracy pęcherza i odbytnicy.
• Nawet niektóre parametry w badaniach krwi mogą wskazywać na zajęcie kości.
• W celu potwierdzenia rozpoznania stosuje się scyntygrafię, która pozwala stwierdzić, czy guz rozprzestrzenił się do kości. Do krwi wstrzykiwana jest substancja znakowana radioaktywnie. W ciągu kilku godzin gromadzi się ona w chorej tkance kostnej, co jest widoczne w badaniach obrazowych. Badanie jest nieszkodliwe. W przypadku stwierdzenia podejrzanych zmian komórkowych, warunki anatomiczne można uwidocznić za pomocą konwencjonalnego zdjęcia rentgenowskiego.
• Jeśli konieczne są dalsze badania, można zlecić tomografię komputerową (TK) lub obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego (RM) albo wykonać badanie PET (pozytonowa tomografia emisyjna).

Leczenie

• Celem terapii jest poprawa jakości życia poprzez złagodzenie lub wyeliminowanie bólu oraz utrzymanie czynności organizmu.
• Podczas planowania terapii ważną rolę odgrywa ogólny stan fizyczny pacjenta oraz cechy znanego już guza (guza pierwotnego).
• Zwykle podaje się środki przeciwbólowe.
• Tzw. bisfosfoniany zmniejszają degradację kości i potencjalnie przyczyniają się do ich regeneracji.
• W celu zapobiegania powikłaniom związanym z układem kostnym u dorosłych z przerzutami do kości z powodu guzów litych może być stosowana terapia denosumabem (rodzaj leku będący celowanymi przeciwciałami).
• Aby zapobiec uszkodzeniom szczęki, przed podaniem bisfosfonianów lub denosumabu należy przeprowadzić dokładny przegląd stomatologiczny oraz rozmowę na temat niezbędnej poszerzonej higieny jamy ustnej.
• Razem z terapią bisfosfonianami lub przeciwciałami może być stosowana terapia radiacyjna.
  • Terapia radiacyjna powinna być stosowana do leczenia miejscowego w objawowych lub grożących złamaniami przerzutach do kości. Około 80% pacjentów odczuwa złagodzenie bólu, a u ponad połowy ból zostaje wyeliminowany.
• Oprócz terapii radiacyjnej zewnętrznej można zastosować dożylne leczenie substancjami radioaktywnymi (terapia radionuklidami).
• Operacja może poprawić jakość życia poprzez wyeliminowanie lub zmniejszenie bólu, a także poprzez utrzymanie lub poprawę funkcjonowania. Zabiegi chirurgiczne mogą być również niezbędne do leczenia złamań lub zapobiegania uciskowi rdzenia kręgowego.

Rokowanie

• Przerzuty do kości są oznaką bardzo zaawansowanego nowotworu. Szanse na przeżycie zależą od choroby podstawowej, lokalizacji i liczby przerzutów do kości, rozsiewu do innych tkanek oraz skuteczności terapii.
• Na przykład w przypadku raka prostaty średni czas przeżycia ze stwierdzonymi przerzutami do kości wynosi około 3 lat.
• Kumulująca się ekspozycja na promieniowanie u pacjentów może być związana ze zwiększonym ryzykiem powstawania nowych nowotworów.

Dodatkowe informacje

• Przerzuty do kośćca — informacje dla lekarzy

Autor

• Markus Plank, MSC BSc, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń
• Anna Zwierzchowska, lekarz, Kraków (edytor/recenzent)