W trakcie choroby apetyt zwykle jest zmniejszony. Jeśli choroba trwa tylko kilka dni, nie jest to problem, jeśli jednak trwa dłuższy czas, organizm potrzebuje składników odżywczych, aby układ immunologiczny nie ulegał osłabieniu, a osoba chora zachowała siłę do codziennego funkcjonowania. Niedożywienie zwiększa ryzyko powikłań zdrowotnych. Terapia żywieniowa może pozytywnie wpływać na stan odżywienia, sprawność fizyczną i mobilność, metabolizm, tolerancję leczenia (np. chemoterapii), przebieg choroby i jakość życia.

W tym artykule znajdują się informacje na temat wysokokalorycznych produktów i posiłków. Wielu pacjentów niepotrzebnie traci na wadze, ponieważ nie wie, jak przygotować wysokokaloryczne posiłki. Łatwiej jest zapobiec utracie masy ciała, niż ją odzyskać. Pacjenci powinni być zatem informowani na wczesnym etapie o wskazówkach, jak zaspokoić zapotrzebowanie na kalorie, nawet w przypadku braku apetytu.

Ogólne wskazówki

• Należy spożywać wysokokaloryczne pokarmy. Dzięki temu można też jeść mniejsze porcje.
• Należy jeść kilka małych posiłków. Należy jeść pięć lub sześć posiłków dziennie.
• Można to sobie ułatwić! W dzisiejszych czasach istnieje wiele gotowych posiłków lub lokali gastronomicznych, które dostarczają posiłki również do domu.
• Posiłki powinny mieć właściwą konsystencję. Wielu osobom łatwiej jest jeść miękkie pokarmy (np. zapiekanki, kaszki, purée ziemniaczane z sosem/ roztopionym masłem/ dressingiem).
• Należy pić dużo płynów, od sześciu do ośmiu dużych szklanek dziennie. Najlepiej wybierać napoje wysokokaloryczne, takie jak sok, nektar, sok świeżo wyciskany, zupa, mleko, kakao czy piwo bezalkoholowe. Nie należy sięgać po produkty light. W przypadku szybkiego osiągania sytości lepiej pić po jedzeniu, a nie przed posiłkiem lub w jego trakcie.
• Jeśli spożycie pokarmu jest szczególnie niskie, można również sięgać po gotowe pokarmy w płynie, np. jako przekąski.
• Należy starać się codziennie zjeść porcję owoców lub wypić szklankę soku owocowego.
• Niektórym pacjentom zaleca się przyjmowanie dodatkowych suplementów witaminowych. Należy zapytać o to swojego lekarza.
• Należy wychodzić na świeże powietrze, myć ręce, a w razie potrzeby myć zęby po jedzeniu.
• Należy zadbać o przytulną atmosferę podczas posiłków.
• Stół można przykryć obrusem, postawić na nim kwiaty i zapalić świecę.
• Można czytać gazetę, słuchać muzyki lub oglądać telewizję.
• Można jeść wspólnie z innymi osobami.
• Posiłki należy przyrządzać w apetyczny sposób.

Wysokokaloryczne produkty spożywcze

• Śmietana
  • np. do sosów, zasmażek, deserów, kaszek, zup, kakao, omletów, ciasta na naleśniki i gofry
• Kwaśna śmietana
  • np. w sosach, dressingach i kaszkach
• Ser
  • jako dodatek do zapiekanek, pizzy, masła ziołowego, makaronu, warzyw, białego sosu
• Olej
  • np. do dressingów, kaszek, sosów, jako dodatek do potraw
• Margaryna/masło
  • np. do ziemniaków/ purée ziemniaczanego, gotowanych warzyw, kaszek, chleba i makaronu
• Wzbogacone mleko
  • Rozpuścić 8 łyżek mleka w proszku w jednym litrze mleka. Używać tego mleka jak zwykłego mleka do zup, sosów, puddingów, kaszek i musli.
• Żółtko jaja
  • np. do sosów, purée ziemniaczanego, kaszki

Wskazówki dotyczące zwiększenia ilości spożywanych kalorii

Posiłek na bazie chleba

Posiłek na bazie chleba może składać się z chleba, kaszki, zupy mlecznej lub musli. Chleb, krakersy, chrupkie pieczywo, suchary lub podpłomyki posmarować masłem lub margaryną (nie należy używać margaryny niskotłuszczowej).

Należy wybrać do tego wysokokaloryczny dodatek:

• Sałatka z majonezem (np. z krewetkami, mozzarellą, buraczkami)
• Majonez i kawior, kiełbasa, salami, wędliny, jajko, pomidor/ogórek
• Ser (np. ser śmietankowy, brie/camembert, niebieski/biały ser pleśniowy)
• Masło orzechowe
• Quiche (bez produktów light)
• Śledź, makrela w sosie pomidorowym, sardynki, anchois, łosoś
• Jajko
• Krem czekoladowy/orzechowy

Wskazówka: Udekoruj posiłek na bazie chleba, bo, jak wiadomo, je się również oczami.

Jeśli dana osoba woli jeść kaszkę zamiast chleba, do jej przygotowania należy użyć wzbogaconego mleka. Są też gotowe kaszki (np. pudding ryżowy). Cukier i kawałek masła do kaszki zapewniają dodatkowe kalorie. Można przed podaniem wymieszać masło/margarynę z kaszką. Zamiast cukru można wybrać dżem.

Do musli można dodać:

• Mleko lub mleko wzbogacone
• Jogurt (o wysokiej zawartości tłuszczu)
• Cukier, miód, syrop
• Świeże owoce lub owoce suszone, takie jak rodzynki
• Orzechy

Główny posiłek

Istnieje kilka wariantów gotowych posiłków. W dzisiejszych czasach istnieje szeroki wybór dań instant i gotowych. Główny posiłek nie musi być gorący, można też zjeść np. sałatkę ziemniaczaną z kiełbaskami lub sałatkę z obfitym dressingiem.

Poniżej znajduje się lista prostych posiłków/dodatków:

• Kaszka
• Zupa (np. zupa pomidorowa z jajkiem i makaronem)
  • Do zupy można dodać odrobinę śmietany!
• Dania gotowe z lodówki (różne rodzaje podzielone na porcje, które można podgrzać w mikrofalówce)
• Gotowe dania z zamrażarki (np. smażone ziemniaki, lazania, zapiekanka rybna, pizza, ryba faszerowana)
• Konserwy (np. solone mięso, spaghetti, zupa mięsna)
• Dania błyskawiczne (np. makaron, zapiekanka ziemniaczana, purée ziemniaczane, gulasz warzywny)
• Purée ziemniaczane do wymieszania (z masłem/margaryną) z tartym serem i mięsem, np. jagnięciną, udźcem jagnięcym lub kiełbaskami
• Omlet z serem
• Sałatka z obfitym dressingiem (z olejem, majonezem lub kwaśną śmietaną)
  • Do sałatki nadają się również jajka, krewetki, szynka, ser, drób, awokado, oliwki czy ser feta.
• Sałatka ziemniaczana z kiełbasą
• Mieszanka warzywna: mrożone warzywa podgrzać we wrzącej wodzie. Dodać trochę masła, oleju, startego sera, podsmażonej cebuli lub boczku.

Deser

Po posiłku należy zjeść deser! Deser można zjeść także do popołudniowej kawy. Istnieje szeroki wybór gotowych deserów, wiele także w opakowaniach porcjowanych.

Do przygotowania puddingów i deserów można użyć:

• Śmietany
• Sosu/kremu waniliowego
• Lodów

Wskazówka: Jeśli nie chcemy ubijać śmietany, można kupić gotową śmietanę w sprayu. W porównaniu do świeżej śmietany ma ona również dłuższy termin przydatności do spożycia.

Wskazówka: Jeśli nie chcemy nic słodkiego na deser, można zjeść ser lub krakersy.

Przekąska

Przekąski między posiłkami również nie muszą być „prawdziwymi” posiłkami, ale mogą składać się z przegryzek, itp.

Produkty pikantne

• Orzechy, solone/niesolone (np. orzechy laskowe, migdały, orzeszki ziemne, nerkowce, pistacje, orzechy włoskie)
• Kulki serowe, chipsy kukurydziane, krakersy, precle, paluszki warzywne z dipem śmietanowym
• Ser i krakersy lub kostki sera z oliwkami
• Chlebek pita z masłem/ kwaśną śmietaną i kiełbasą
• Chleb z serem
• Awokado np. z krewetkami

Produkty słodkie

• Gofry (ze śmietaną i dżemem)
• Ciasto ze śmietaną/ sosem waniliowym
• Bułeczka waniliowa lub cynamonowa
• Jogurt (różne odmiany, także z musli)
• Suszone owoce (śliwki, rodzynki, morele, jabłka)
• Kostki serowe z owocami
• Owoce w puszce, z lodami/śmietanką
• Serek twarogowy ze świeżymi owocami/dżemem
• Kompot owocowy (śliwki, wiśnie, morele) ze śmietaną, bitą śmietaną lub lodami
• Lody
• Zsiadłe mleko
• Budyń (czekoladowy, migdałowy, karmelowy)
• Galaretka z czerwonych owoców z sosem waniliowym
• Legumina, mus
• Pudding ryżowy

Wskazówka: Można kupić gotowe puddingi, desery owocowe, leguminy i różne sosy (także w opakowaniach porcjowanych).

Napoje

Przekąska nie musi składać się z jedzenia — można też coś wypić.

Napoje mleczne

• Mleko (zwykłe, zsiadłe, kefir), ewentualnie wzbogacone o mleko w proszku
• Kakao (wymieszać kakao w proszku z mlekiem wzbogaconym), ewentualnie z lodami
• Gorąca czekolada ze śmietanką (wymieszać kakao w proszku ze wzbogaconym ciepłym mlekiem)
• Kawa po irlandzku
• Sok z czarnej porzeczki z mlekiem

Napoje klarowne

• Sok (np. z czarnej porzeczki, multiwitamina, pomarańczowy)
• Sok świeżo wyciskany (np. pomarańczowy, ananasowy, grejpfrutowy, winogronowy lub pomidorowy)
• Nektar (np. multiwitamina lub jabłkowy)
• Gorący bulion z zupy
• Lemoniada (cola, lemoniada cytrynowa, napoje gazowane, piwo imbirowe) — należy unikać napojów typu light!
• Piwo słodowe/bezalkoholowe

Uwaga: W przypadku niektórych chorób lub przyjmowania niektórych leków nie wolno spożywać alkoholu. Należy skonsultować się z lekarzem prowadzącym!

Zbyt niskie spożycie składników odżywczych

Jeśli mimo spożywania wysokokalorycznych pokarmów i częstych przekąsek nadal widoczna jest utrata wagi, można zastosować suplementy diety. Są one dostępne w aptekach. Niektóre produkty mogą całkowicie zastąpić posiłki przez pewien czas. Przyjmowanie takich suplementów należy skonsultowac z lekarzem.

Produkty te dostarczają organizmowi potrzebnych kalorii i składników odżywczych.

• Suplementy energetyczne w formie proszku (do wymieszania z mlekiem lub dodania do napojów, zup, sosów, jogurtu lub kaszki).
  • spożycie kalorii
  • białko serwatkowe w proszku
  • zupa wysokokaloryczna
• Pokarmy w płynie (napoje energetyczne, zwykle z witaminami i minerałami)
• Pożywne desery

Porady na temat żywienia można uzyskać od lekarza prowadzącego lub od dietetyka.

Inne wskazówki

Dla właściwego przyjmowania pokarmu przez organizm ważne jest funkcjonowanie jelit oraz nienaruszona błona śluzowa w jamie ustnej i gardle. W razie wątpliwości należy skonsultować się z lekarzem prowadzącym.

Jeśli nie ma apetytu, lekarz może przepisać leki pobudzające apetyt.

Jeśli problemy nie ustępują, należy zasięgną porady dietetyka.

Dodatkowe informacje

• Zalecenia żywieniowe dla pacjentów dotkniętych chorobą nowotworową

Autorzy

• Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden
• Synnøve Strandenæs, Sentralsykehuset, Rogaland, fizjolog żywienia
• Lene Thoresen, Regionsykehuset, Trondheim, Norwegia, fizjolog żywienia
• Anna Zwierzchowska, lekarz, Kraków (edytor/recenzent)