Co to jest naderwanie mięśni łydki?

Tylna część podudzia, czyli łydka, obejmuje kilka grup mięśni zbiegających się w ścięgnie Achillesa, które łączy je z kością piętową: mięsień brzuchaty łydki, który składa się z dwóch głów mięśniowych po wewnętrznej (przyśrodkowej) i zewnętrznej (bocznej) stronie podudzia oraz mięsień płaszczkowaty. Naderwanie mięśni łydki niemal zawsze dotyczy przyśrodkowej głowy mięśnia brzuchatego łydki, która ulega wtedy uszkodzeniu.

Mięsień składa się z brzuśca mięśnia i ścięgna. Mięsień może się kurczyć, tj. napinać, podczas gdy ścięgno jest mniej elastyczne i tworzy połączenie między mięśniem a kością. Połączenie ścięgna i mięśnia jest najbardziej wrażliwym miejscem, w którym w większości przypadków dochodzi do urazu. Ponieważ duże mięśnie, takie jak mięsień brzuchaty łydki, składają się z wielu włókien mięśniowych i ścięgnistych, nie wszystkie z nich łączą się ze sobą w tym samym miejscu. Dlatego w razie naderwania mięśnia nie wszystkie połączenia włókien mięśniowych ze ścięgnem są uszkodzone, wiele z nich pozostaje nienaruszonych — dzięki czemu nie dochodzi do całkowitego rozerwania mięśnia. W takim przypadku mówimy zatem nie o całkowitym zerwaniu mięśnia, lecz o jego naciągnięciu bądź naderwaniu. 

Zerwanie włókna mięśniowo-ścięgnistego powoduje krwawienie. Mięśnie łydki są otoczone stosunkowo grubą błoną łącznotkankową (powięzią). Jeśli powięź jest nienaruszona, krew zbiera się w mięśniu (krwotok śródmięśniowy) i wygojenie się krwiaka trwa dość długo. Jeśli powięź zostanie przerwana, krew wycieka na zewnątrz między mięśniami (krwawienie międzymięśniowe) i rozprzestrzenia się na większy obszar, gdzie jest szybciej wchłaniana.

Jak dochodzi do naderwania mięśni łydki?

Uraz może powstać na różne sposoby. W większości przypadków naderwanie mięśni jest związane z dużym obciążeniem mięśni łydki. Zazwyczaj uraz jest związany z dyscypliną sportu, w której liczy się prędkość i szybkie uwalnianie siły, taką jak sprint, skok wzwyż, skok w dal, tenis, skoki narciarskie, piłka ręczna, piłka nożna, koszykówka i siatkówka. Uraz może się jednak zdarzyć w każdej dyscyplinie sportu.

Uraz może dotknąć każdego, ale słabo wytrenowani sportowcy, którzy zaniedbują rozgrzewkę i rozciąganie albo doznali wcześniej podobnej kontuzji, są szczególnie podatni na tego typu kontuzje.

Rozpoznanie

Rozpoznanie jest z reguły łatwe, ponieważ pacjent natychmiast zauważa uraz — wiele osób mówi o słyszalnym trzasku w dolnej części nogi, po którym następuje ból, obrzęk i sztywność. Ponieważ uszkodzone włókna mięśniowe krwawią, w ciągu pierwszych kilku dni po urazie podudzie puchnie i zmienia kolor, gdyż krew przemieszcza się pod skórą w dół, w kierunku kostki.

W badaniu lekarz stwierdza opuchliznę i zmianę zabarwienia skóry na podudziu. Jakiś czas po urazie u niektórych pacjentów w miejscu naderwania w podudziu występuje widoczne i wyczuwalne dotykiem wgłębienie. Bierne podnoszenie stopy do góry, tzn. unoszenie grzbietu stopy w taki sposób, by rozciągała się łydka, powoduje ból. To samo się dzieje, gdy pacjent zgina przytrzymywaną przez lekarza stopę w dół.

Pierwsza pomoc

Jeśli zaraz po wystąpieniu urazu zostaną wdrożone odpowiednie środki, czas leczenia może ulec znacznemu skróceniu. Należy natychmiast przerwać aktywność sportową. Noga powinna zostać schłodzona, owinięta bandażem elastycznym i umieszczona na podwyższeniu W ciągu następnych 24–72 godzin należy zachować daleko idącą ostrożność. Ważne jest jak najmniejsze obciążanie kończyny; można ewentualnie użyć kul wspomagająco podczas chodzenia. W pozycji siedzącej nie należy trzymać kontuzjowanej nogi zwieszonej w dół, ponieważ nasila to obrzęk.

Nie ma jednoznacznych danych co do stosowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) w ciągu pierwszych kilku dni po urazie. Te leki, tradycyjnie stosowane w przypadku urazów sportowych, mogą zwiększać ryzyko krwawienia w nodze, co może wydłużyć czas trwania urazu. Jednocześnie natomiast łagodzą stany zapalne, co skraca czas trwania urazu. Dobrze dopasowany opatrunek uciskowy powinien skutecznie zabezpieczyć przed bardziej intensywnym krwawieniem. Dokładny przebieg leczenia ustala lekarz w porozumieniu z pacjentem.

Rehabilitacja

Aby jak najszybciej powrócić do aktywnego uprawiania sportu i odzyskać prawidłowe funkcje kończyny dolnej, zaleca się wykonywanie ćwiczeń zgodnie z ustalonym programem. Potrzeba takiego programu zależy oczywiście od tego, jak rozległy jest uraz i czy był prawidłowo leczony w pierwszych godzinach i dniach. Główne zasady leczenia to:

W pierwszym okresie należy korzystać z kul, a także wkładek w obu butach (ok. 1–2 cm grubości, aby zminimalizować rozciąganie mięśni łydek). Nie obciążać dolnej części nogi powyżej progu bólu. Można wykonywać aktywne ruchy w stopie i stawie skokowym, jeżeli nie sprawiają one bólu.

Po około trzech dniach można rozpocząć ostrożne ćwiczenia siłowe i rozciągające. Ćwiczenia siłowe polegają na podnoszeniu grzbietu stopy z oporowaniem. W tej fazie wskazane może być chłodzenie podudzia podczas ćwiczeń okładami z lodu. Na tym etapie nie należy przesadzać z intensywnością ćwiczeń. Gdy tylko ból ustąpi, można rozpocząć lekkie ćwiczenia siłowe, zginając stopę w dół z oporem. Po pewnym czasie można już jeździć na rowerze, zwiększyć intensywność ćwiczeń siłowych i spróbować chodzenia na palcach oraz ćwiczeń równowagi na platformie. W niektórych przypadkach trening łączy się z terapią ultradźwiękową i masażami.

Sportowcy mogą wznowić aktywność sportową, gdy tylko rozciąganie na obie strony będzie całkowicie symetryczne i nie będzie powodowało bólu i gdy zostanie przywrócona prawidłowa siła mięśni. Jeśli doszło do powstania krwiaka międzymięśniowego, powrót do zdrowia następuje względnie szybko, a aktywność sportową można wznowić po upływie od dwóch do czterech tygodni. Jeśli krew zgromadziła się wewnątrz mięśnia, rehabilitacja trwa dłużej, nawet 8–12 tygodni.

Po uznaniu urazu za wyleczony należy kontynuować wykonywanie ćwiczeń siłowych i rozciągających chorej kończyny dolnej przez kilka miesięcy, aby zapobiec zwiększonemu ryzyku ponownego urazu.

Rokowanie

Przy odpowiednim leczeniu i pewnej dozie cierpliwości można powrócić do uprawiania sportu lub zwykłych czynności. Szczególnie ważne jest regularne rozciąganie mięśni podczas fazy rehabilitacji. Ryzyko ponownego naderwania jest wyższe, jeśli pacjent zaniedbuje wykonywanie ćwiczeń rozciągających. Ryzyko nowego urazu jest jednak niskie, jeśli w przyszłości będzie pilnował starannej rozgrzewki i rozciągania przed treningiem i zawodami.

W niektórych przypadkach ból podudzia utrzymuje się przez długi czas. W takich przypadkach lekarz może rozważyć domięśniowe podanie kortykosteroidów i zbadanie uszkodzonej tkanki w znieczuleniu miejscowym. W połączeniu z odpowiednim programem ćwiczeń rozciągających i siłowych często udaje się doprowadzić do ustąpienia objawów.

Dodatkowe informacje

• Uraz podudzia, naderwanie mięśnia brzuchatego łydki — informacje dla lekarzy

Autorzy

• Anna Zwierzchowska, lekarz, Kraków (recenzent)
• Philipp Ollenschläger, dziennikarz medyczny, Kolonia