Jaką funkcję pełni więzadło krzyżowe tylne?

Kolano z więzadłem krzyżowymi, łąkotką i więzadłem pobocznym kolana

Więzadła krzyżowe są więzadłami wewnątrz stawu kolanowego. W kolanie rozróżniamy dwa więzadła krzyżowe: przednie i tylne. Więzadła krzyżowe łączą się z kością udową i kością podudzia, utrzymując połączenie w całości. Krzyżują się one, biegnąc ukośnie między powierzchniami stawowymi obu kości. Ich głównym zadaniem jest podparcie i stabilizacja stawu kolanowego. Więzadło krzyżowe tylne jest dwa razy mocniejsze od przedniego i zapobiega zbytniemu cofaniu się podudzia w stosunku do kości udowej. Z kolei więzadło krzyżowe przednie zapobiega przesuwaniu się podudzia do przodu w stosunku do kości udowej. Więzadła krzyżowe utrzymują powierzchnie stawowe w prawidłowym położeniu względem siebie.

Spośród wszystkich urazów więzadła krzyżowego około 10% dotyczy tylnego (znacznie silniejszego, bardziej stabilnego) więzadła krzyżowego, zaś 90% dotyczy więzadła krzyżowego przedniego. Uraz dotyka przede wszystkim osoby w wieku około 30 lat.

Przyczyny

Urazy więzadła krzyżowego tylnego często występują wskutek wypadków komunikacyjnych, gdy w chwili zderzenia podudzie uderza w deskę rozdzielczą. Ten rodzaj urazu jest również powszechny w sportach takich jak piłka nożna, koszykówka, piłka ręczna czy podczas jazdy na nartach, kiedy podudzie zostaje odepchnięte z dużą siłą przy ugiętym kolanie. Do uszkodzenia więzadła krzyżowego dochodzi również często przy urazach kości piszczelowej, w momencie obrotu dolnej części nogi przy nieruchomej stopie. Aby doszło do zerwania więzadła krzyżowego tylnego, potrzeba stosunkowo dużej siły, dlatego często z tym uszkodzeniem wiążą się też inne urazy.

Uszkodzenie więzadła krzyżowego tylnego może być całkowite lub częściowe.

Objawy

Ostre zerwanie opiera się na typowym mechanizmie urazu, jakim jest uderzenie w przednią część podudzia przy zgiętym kolanie. Do objawów urazu należą natychmiastowy silny ból w kolanie (głównie w tylnej części kolana), często obrzęk stawu kolanowego i jego niestabilność. W niektórych przypadkach dolegliwości nie są tak dotkliwe, wskutek czego wiele osób może chodzić z takim urazem przez jakiś czas, niczego nie zauważając.

Do przewlekłego uszkodzenia więzadła krzyżowego tylnego może też dojść bez poważnego wypadku – wskutek przewlekłego przeciążania więzadła. Odczuwana jest wtedy niestabilność stawu kolanowego i pojawia się często ból podczas wstawania z pozycji siedzącej lub podnoszenia ciężaru. Ból w tylnej części kolana, obrzęk oraz sztywność stawu kolanowego mogą również wskazywać na stan przewlekły.

Diagnostyka

Lekarz stawia diagnozę na podstawie wywiadu z pytaniami o dokładny przebieg wypadku oraz dokładnego badania przedmiotowego. W trakcie badania kolana sprawdzana jest stabilność i ruchomość stawu kolanowego. W ostrej fazie badanie może być utrudnione ze względu na silny ból, dlatego często po 3–4 dniach przeprowadza się badanie powtórnie.

Jeśli lekarz podstawowej opieki zdrowotnej podejrzewa tego typu uraz, zwykle poszkodowany zostaje skierowany do specjalisty (ortopedy) na dalsze badania. Podczas takich badań wykonywane są specjalne testy stawu kolanowego, a także zdjęcia rentgenowskie lub rezonans magnetyczny (RM). Dzięki obrazowaniu metodą rezonansu magnetycznego widoczne są potencjalne urazy wielu struktur w stawie kolanowym. Jeśli lekarz podejrzewa dodatkowe złamanie, wówczas wykonuje zdjęcia rentgenowskie lub tomografię komputerową.

Leczenie

Natychmiast po doznaniu urazu ważne są środki pierwszej pomocy według następującego schematu: RICE – Rest (odpoczynek), Ice (lód), Compression (ucisk) oraz Elevation (uniesienie). Oznacza to, że pacjent musi leżeć, umieścić nogę wyżej, a kolano schłodzić lodem. Często pomocne jest zastosowanie leku z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) w celu złagodzenia bólu.

Uszkodzone kolano należy unieruchomić ortezą. Można ją indywidualnie dostosować i regulować, tak aby zgięcie kolana było możliwe tylko do pewnego stopnia. Przez pierwsze sześć tygodni ruch pacjenta jest w dużym stopniu ograniczony, ale w miarę upływu czasu jego zakres jest powoli zwiększany. Możliwe jest chodzenie o kulach przy niewielkim obciążeniu; które jest powoli zwiększane. Z reguły ortezę należy nosić przez około 12 tygodni. Z uwagi na fakt, że noga musi być przez pewien czas praktycznie unieruchomiona, ważne jest również podawanie pacjentowi heparyny lub innych leków przeciwzakrzepowych, aby zapobiec zakrzepowi krwi w nodze (profilaktyka zakrzepicy).

Ponadto osoby poszkodowane powinny rozpoczynać stopniowe ćwiczenia, najlepiej pod okiem fizjoterapeuty, w celu wzmocnienia mięśni wokół stawu.

Leczenie zachowawcze z odciążeniem i ograniczoną aktywnością zwykle stanowi leczenie pierwszego rzutu. W trakcie takiego leczenia urazy więzadła krzyżowego tylnego zwykle goją się samoistnie. Rehabilitacja po urazie więzadła krzyżowego tylnego zwykle trwa dłużej niż po urazie więzadła krzyżowego przedniego.

Leczenie chirurgiczne kolana jest najczęściej wybieraną metodą w szczególności wśród sportowców wyczynowych i osób pracujących fizycznie. Jednym z powodów jest fakt, że z uwagi na czasochłonność treningów, ta grupa pacjentów potrzebuje w pełni stabilnego kolana znacznie szybciej niż inne osoby. W takich przypadkach bezpośrednio po wypadku lub krótko po nim (po ustąpieniu silnego obrzęku) zerwane więzadło zastępuje się ścięgnem pobranym z innej części ciała (przeszczep). Zwykle za materiał do przeszczepu służy ścięgno małego mięśnia uda.

Urazy, w których uszkodzonych jest kilka struktur stawu kolanowego, należy natychmiast operować. Dotyczy to także osób, które pomimo odpowiedniego leczenia zachowawczego odczuwają uporczywy ból kolana. Jednak wyraźnie mniej osób z uszkodzeniem więzadła krzyżowego tylnego niż z uszkodzeniem więzadła krzyżowego przedniego wymaga zabiegu chirurgicznego.

Po operacji, aby więzadło mogło się prawidłowo zrosnąć, staw kolanowy zostaje unieruchomiony ortezą. Można ją indywidualnie dopasować i ustawić tak, aby ruchy odbywały się tylko w określonym zakresie. Ponadto zaleca się prowadzenie profilaktyki zakrzepicy (patrz wyżej). Po zabiegu pacjent może względnie szybko zacząć poruszać się o kulach; po upływie sześciu tygodni zaleca się także rozpoczęcie treningu siłowego.

Rokowanie

Po leczeniu większość pacjentów wraca do zdrowia. Jednak długoterminowe rokowania są niepewne, ponieważ stosowane techniki chirurgiczne są stosunkowo nowe. Aby móc ocenić wyniki w dłuższej perspektywie, wymagany jest pewien okres obserwacji. Niezależnie od tego ważne jest, aby po leczeniu rozpocząć powoli stopniowy program treningowy. Najważniejsze jest wzmocnienie układu mięśniowego ud (mięsień czworogłowy uda), aby mógł on wspierać i chronić staw kolanowy.

Dodatkowe informacje

• Trening siłowy po urazach
• Ćwiczenia rozciągające po urazach
• Uraz przedniego więzadła krzyżowego
• Uraz tylnego więzadła krzyżowego – informacje dla lekarzy

Autorzy

• Susanne Meinrenken, dr n. med., Brema
• Marie-Christine Fritzsche, lekarka, Fryburg