Kość łódkowata

Kość łódkowata to kość stopy przylegająca do kości skokowej, znajdująca się w przyśrodkowej części stopy. Jej powierzchnie stawowe graniczą z jednej strony z kością skokową, z drugiej strony z trzema kośćmi klinowatymi oraz kością sześcienną w środkowej części stopy, tzn. że jest ona połączona stawami (o raczej niewielkim zakresie ruchomości) z kilkoma innymi kośćmi śródstopia. Złamania kości łódkowatej mogą być efektem urazu lub przeciążenia; w tym drugim przypadku noszą nazwę złamań przeciążeniowych/zmęczeniowych.

Złamania przeciążeniowe mogą przez kilka miesięcy pozostać niezauważone. Badania wykazały, że od wystąpienia objawów do sformułowania rozpoznania mija średnio od czterech do siedmiu miesięcy. Złamania przeciążeniowe dotyczą głównie młodych sportowców i osób uprawiających sport, które wystawiają stopy na znaczne obciążenia. Powtarzające się skurcze mięśni mających przyczepy na kości łódkowatej i obciążanie bez niezbędnego odpoczynku stanowi nadmierne obciążenie, które może skutkować złamaniami zmęczeniowymi.

Istnieją trzy różne rodzaje złamań kości łódkowatej — złamanie w obrębie tylnej krawędzi kości (złamanie grzbietowe), złamanie z poprzecznym pęknięciem kości (złamanie trzonu) oraz złamanie lub rozerwanie tzw. guzowatości łódkowatej. Guzowatość uwypukla się bocznie od kości łódkowatej do wewnątrz; tu znajduje się przyczep ważnego mięśnia podudzia. Złamania kości łódkowatej są stosunkowo rzadkie.

Rozpoznanie

Złamanie zmęczeniowe często pozostaje na początku niezauważone, jednak z czasem powoduje coraz większe dolegliwości. Ból jest często trudny do umiejscowienia. Ból jest odczuwalny szczególnie podczas biegania, skoków i sprintów, ustępuje zaś w spoczynku. Pacjent nie zauważa żadnych oznak krwiaków, obrzęków ani urazów. Jeśli rozpoznanie następuje z opóźnieniem, obciążanie stopy sprawia coraz większe problemy, a wykonywanie codziennych czynności jest utrudnione.

Wyniki badań lekarskich są z reguły niejednoznaczne, jeśli złamanie nie zostało spowodowane przez uraz. Często występuje łagodna bolesność uciskowa wzdłuż wewnętrznej strony sklepienia lub grzbietu stopy. Wraz z upływem czasu pacjent może wskazać ból w obrębie w kości łódkowatej.

Zdjęcia rentgenowskie są w przypadku złamań przeciążeniowych często mało miarodajne. Z tego samego powodu zdjęcia rentgenowskie nie nadają się do oceny przebiegu procesu gojenia. Sformułowanie rozpoznania może wymagać wykonania tomografii komputerowej, rezonansu magnetycznego lub badania izotopowego. Najbardziej miarodajne są badania izotopowe. TK może być pomocna w ocenie procesu gojenia się złamania.

Leczenie

Celem leczenia jest wygojenie urazu, tak aby mogły zostać przywrócone prawidłowe funkcje stopy.

• Złamanie przeciążeniowe bez przemieszczenia:
  • Zalecane jest leczenie zachowawcze. Inne rodzaje złamań oraz złamania, które nie goją się w ramach leczenia zachowawczego, są poddawane zabiegom chirurgicznym.
• Złamania awulsyjne guzowatości, złamania trzonu i złamania wieloodłamowe bez przemieszczenia leczy się zachowawczo.
• Złamania trzonu z przemieszczeniem większym niż dwa milimetry, niektóre złamania wieloodłamowe i złamania, które nie goją się w warunkach leczenia zachowawczego, poddaje się leczeniu chirurgicznemu.

Leczenie zachowawcze

• Złamanie przeciążeniowe:
  • Leczenie polega najczęściej na nieobciążaniu stopy i noszeniu opatrunku gipsowego przez 6–8 tygodni.
  • Jeśli stopa nie boli, wdrażana jest rehabilitacja, która trwa około 6 tygodni (zob. niżej), a w większości przypadków po około 6 tygodniach można z powrotem w pełni obciążać stopę (wznowić aktywność sportową).
• Złamanie guzowatości:
  • Leczenie polega na zagipsowaniu stopy i podudzia na 6 tygodni i obciążaniu do progu bólu. Kontrola odbywa się po zdjęciu gipsu. Konieczne może być późniejsze dłutowanie, jeśli guzowatość powoduje otarcia.
• Złamanie trzonu:
  • Złamania bez przemieszczenia leczy się opatrunkiem gipsowym na stopę i podudzie, który jest zakładany na 8 tygodni. Kontrole są przeprowadzane po dwóch tygodniach i po zdjęciu gipsu.
• Wieloodłamowe złamania trzonu:
  • W zależności od indywidualnej oceny leczy się chirurgicznie lub zachowawczo przy użyciu gipsu na stopę i podudzie przez 3–4 tygodnie, aby złagodzić ból, a następnie obciąża się stopę do progu bólu. Kontrole są przeprowadzane po zdjęciu gipsu, a później zależnie od przypadku.

Leczenie chirurgiczne

• Wieloodłamowe złamania trzonu:
  • W większości przypadków lekarz próbuje nastawić i ustabilizować złamanie; jeśli jest to konieczne, można wykonać chirurgiczną stabilizację (artrodezę) stawu, którego częścią jest kość łódkowata.
  • Chirurgiczna stabilizacja stawu (artrodeza) może być wskazana w późniejszym przebiegu, jeśli dojdzie do procesów zwyrodnieniowych powodujących ból.
• Złamania trzonu z przemieszczeniem:
  • Leczy się operacyjnie poprzez nastawienie odłamów kości i zespolenie ich ze sobą — może to również dotyczyć złamań przeciążeniowych.
  • Następnie stopa jest przez cztery tygodnie odciążana, ewentualnie w połączeniu z rehabilitacją ruchową.

Rehabilitacja po złamaniach przeciążeniowych

Gips jest zdejmowany z reguły po około sześciu tygodniach. Jeśli stopa nadal boli, okres noszenia gipsu wydłuża się o dwa tygodnie. Warunkiem kontynuowania rehabilitacji ruchowej jest brak bólu. Jeśli ból się pojawia, ćwiczenia należy ograniczyć.

W pierwszym i drugim tygodniu po zdjęciu gipsu możliwy jest powrót do normalnego, codziennego życia. W trzecim tygodniu można już biegać pięć minut po trawie, a w czwartym tygodniu można ten czas wydłużyć do dziesięciu minut. W piątym i szóstym tygodniu można biegać co drugi dzień z prędkością wynoszącą 50% prędkości maksymalnej, w pozostałe dni chodzić, a pod koniec szóstego tygodnia intensywność biegu można zwiększyć do 75%. Następnie, jeśli stopa nie sprawia problemów, należy wrócić do pełnowymiarowego treningu.

Rokowanie

W jednym z badań leczenie złamań przeciążeniowych poprzez unieruchomienie gipsem na okres od sześciu do ośmiu tygodni (takim gipsem, w którym nie wolno chodzić) doprowadziło do wyleczenia w prawie 90% przypadków. Powrót pacjenta do aktywnego uprawiania sportu trwał średnio od pięciu do sześciu miesięcy. Obciążanie w połączeniu z leczeniem zachowawczym zwiększało ryzyko niepowodzenia leczenia i uszkodzenia kości (martwicy jałowej kości).

W przypadku leczenia chirurgicznego jako podstawowej metody leczenia złamań przeciążeniowych efekty były niemal tak samo dobre. Powrót do aktywnego uprawiania sportu trwał średnio 3,8 miesiąca. Jeśli operacja została wykonana po leczeniu zachowawczym (leczeniu wtórnym), odsetek powodzenia leczenia spadał do 70%, a powrót pacjenta do aktywnego uprawiania sportu trwał średnio od czterech do pięciu miesięcy.

Złamanie kości łódkowatej spowodowane urazem zwykle goi się dobrze w warunkach unieruchomienia i obciążania do progu bólu.

Dodatkowe informacje

• Gipsowanie, możliwe powikłania
• Informacje ogólne na temat złamań
• Złamanie kości łódkowatej — informacje dla lekarzy