Kości śródręcza

Kości śródręcza łączą nadgarstek z palcami dłoni. Są one ponumerowane od kciuka do małego palca — od jednego do pięciu. Kości śródręcza łączą się w stawach śródręczno-paliczkowych z paliczkami bliższymi palców, a na drugim końcu są połączone z kośćmi nadgarstka (stawami nadgarstkowo-śródręcznymi). Każda kość śródręcza składa się z dwóch głów i długiego trzonu.

Dwa typy urazów zasługują na szczególną uwagę:

• Złamanie powierzchni stawowej w podstawie pierwszej kości śródręcza z przemieszczeniem części trzonu ze względu na znajdujący się tam przyczep mocnego mięśnia, który za nią pociąga. Takie złamanie jest nazywane złamaniem Bennetta (bokserskim) i dotyczy trzonu kości śródręcza i/lub głowy kości śródręcza. 
• Przezstawowe złamanie podstawy piątej śródręcza jest nazywane odwrotnym złamaniem Bennetta.

Złamanie trzonu kości śródręcza zdarza się często, szczególnie w obrębie piątej kości śródręcza.

Mechanizmy urazu

Złamania kości śródręcza często są skutkiem bezpośrednich urazów w postaci uderzenia w płaszczyźnie poprzecznej do osi wzdłużnej kości. Do częstych przyczyn również należą uderzenia w osi wzdłużnej, takie jak uderzenia pięścią lub ciosy w ścianę. Złamania kości śródręcza mogą być spowodowane również silnym skręceniem.

Rozpoznanie

Po urazie pojawia się bolesny obrzęku dłoni lub palców. Kość może być nieprawidłowo ustawiona. W takim przypadku rozpoznanie jest oczywiste. Złamanie Bennetta jest często spowodowane uderzeniem dłonią z silnie odwiedzionym kciukiem (mocno wygiętym do tyłu w osi wzdłużnej). Odwrócone złamanie Bennetta powstaje w taki sam sposób — po uderzeniu w mały palec, który pod wpływem uderzenia mocno wygina się do tyłu.

W badaniu może być widoczny obrzęk. Uciśnięcie kości powoduje ból. Miejsce złamania jest ponadto wrażliwe na kompresję (np. podczas lekkiego opukiwania kości). W niektórych przypadkach dochodzi do nieprawidłowego ustawienia osi — zaciskanie pięści powoduje krzyżowanie palca z sąsiadującymi palcami. W przypadku złamania kości śródręcza często dochodzi do ograniczenia ruchomości sąsiedniego stawu śródręczno-paliczkowego.

W przypadku złamania Bennetta pierwsza kość śródręcza jest w okolicy nadgarstka opuchnięta i tkliwa. Ponadto występuje wyraźna deformacja. W przypadku odwróconego złamania Bennetta opuchnięta i tkliwa w okolicy nadgarstka jest piąta kość śródręcza.

Rozpoznanie potwierdzają zdjęcia rentgenowskie. Zdjęcia wykonuje się w dwóch projekcjach, przednio-tylnej i bocznej. Zdjęcia kontrolne wykonuje się z reguły po tygodniu lub dwóch, a potem po sześciu tygodniach.

Leczenie

Celem leczenia jest nastawienie złamania, ustabilizowanie go i zapobieganie późniejszym powikłaniom. Złamania z nieprawidłową rotacją, ale bez innych poważnych deformacji leczy się zachowawczo. Nieprawidłowe ustawienia kątowe w zakresie 10–20° są dopuszczalne w obrębie pierwszej, czwartej i piątej kości śródręcza. W obrębie piątej kości śródręcza akceptowalna jest deformacja do 45°. Natomiast w obrębie drugiej i trzeciej kości śródręcza dopuszczalne są mniejsze deformacje. Złamania połączone z poważnymi deformacjami wymagają interwencji chirurgicznej. To samo dotyczy złamań, których nie da się nastawić w zadowalającym zakresie. Złamanie Bennetta leczy się chirurgicznie.

Leczenie zachowawcze

Większość złamań jest leczona zachowawczo. Przed nastawieniem złamania przez lekarza pacjent otrzymuje znieczulenie miejscowe w postaci zastrzyku. Właściwe nastawienie złamania jest istotne, aby zapobiec pojawieniu się przyszłych dolegliwości. Ustabilizowanie złamania następuje za pomocą szyny w obrębie wnętrza dłoni lub opatrunku gipsowego. Dłoń jest unieruchamiana w lekkim przeproście nadgarstka, z palcami zgiętymi w stawach śródręczno-paliczkowych pod kątem 90 stopni. Aby ustabilizować złamanie, należy zagipsować co najmniej trzy palce. Przestrzenie między palcami muszą być dobrze zabezpieczone, aby uniknąć otarć. Kontrolę rentgenowską przeprowadza się z reguły po upływie okresu od 1 do 3 tygodni po urazie. Proste złamanie kości śródręcza wymaga unieruchomienia na około czterech tygodni.

Operacja

Operacja jest konieczna w przypadku złamań, które dotyczą stawu, poważnych urazów i deformacji oraz w przypadku nieprawidłowej rotacji. Z reguły złamania zaopatruje się przy użyciu gwoździ albo niewielkich blaszek i śrub.

Złamanie Bennetta wymaga operacji, ponieważ jest niestabilne ze względu na przyczepy ścięgien na końcach złamanej kości. Najczęściej stabilizuje się je za pomocą metalowych pręcików (drutu Kirschnera) i gipsu przez sześć tygodni. Po zdjęciu gipsu należy rozpocząć rehabilitację dłoni.

Odwrócone złamanie Bennetta również wymaga operacji, ponieważ jest niestabilne ze względu na przyczepy ścięgien. Zwykle wykonuje się zespolenie pręcikiem (drutem Kirschnera), a następnie unieruchomienie gipsem na sześć tygodni. Po zdjęciu gipsu należy rozpocząć rehabilitację dłoni.

Powikłania i rokowanie

Jeśli złamanie zagoi się w nieprawidłowej pozycji rotacyjnej, po zagojeniu podczas zginania palce będą się krzyżować z sąsiednimi palcami. Złamanie, które zagoi się w nieprawidłowej pozycji, powoduje ograniczenia ruchomości i siły dłoni.

Rokowanie po zwykłym złamaniu śródręcza jest dobre, jeśli złamanie zagoi się w odpowiedniej pozycji. Jeśli złamanie zagoi się w nieprawidłowej pozycji, może dojść do zniekształcenia dłoni i ewentualnie do utraty funkcji. Nawet w przypadku złamania Bennetta po trwającej odpowiednio długo rehabilitacji udaje się przywrócić dobrą funkcję dłoni.

Dodatkowe informacje

• Gipsowanie, możliwe powikłania
• RTG w przypadku urazów kości
• Ogólne informacje o złamaniach kości
• Złamanie kości śródręcza — informacje dla lekarzy

Autorzy

• Anna Zwierzchowska, lekarz, Kraków (recenzent)