Czym jest niedokrwistość?

Definicja

Pojęcie niedokrwistości (anemii) oznacza zbyt niskie stężenie hemoglobiny we krwi. Hemoglobina jest barwnikiem w czerwonych krwinkach. Barwnik ten ma zdolność wiązania tlenu i uwalniania go z powrotem do komórek organizmu. Oznacza to, że kluczowa funkcja transportu tlenu z płuc do komórek organizmu zależy od hemoglobiny. Ponieważ w przypadku anemii zmniejsza się ilość hemoglobiny, upośledzone jest również zaopatrzenie organizmu w tlen.

Ilość hemoglobiny w organizmie może być zmniejszona z jednej strony w skutek niewystarczającego udziału hemoglobiny w czerwonych krwinkach, a z drugiej strony w skutek niewystarczającej ilości samych czerwonych krwinek.

Głównym budulcem hemoglobiny jest żelazo. Jeśli w organizmie jest zbyt mało żelaza, dochodzi do obniżenia stężenia hemoglobiny, tzw. niedokrwistości z niedoboru żelaza.

Zależne od wieku normy dla hemoglobiny są następujące (niedokrwistość występuje, gdy wartości są znacznie poniżej normy):

Objawy

Powoli rozwijające się niedokrwienie może być bezobjawowe. Dziecko może np. stopniowo tracić zdolność do wytrzymywania obciążeń, tracić wydolność i szybko się męczyć; mogą pojawić się problemy z nauką i koncentracją. Typowymi objawami niskiego stężenia hemoglobiny we krwi i związanego z tym zmniejszonego dopływu tlenu do komórek organizmu są także bladość skóry, popękane kąciki ust, zmniejszona wydolność organizmu, duszność przy wysiłku, wyczerpanie, zmęczenie i zwiększona potrzeba snu. Jednak może być wiele innych wyjaśnień tych objawów.

Przyczyny

W zasadzie istnieją trzy przyczyny niskiej wartości hemoglobiny lub zbyt małej liczby czerwonych krwinek:

1. Zmniejszone tworzenie czerwonych krwinek w szpiku kostnym.
2. Utrata krwi lub czerwonych krwinek.
3. Zwiększony rozpad czerwonych krwinek.

Czerwone krwinki nie mogą powstawać w wystarczającym stopniu, jeśli potrzebnych do tego substancji (np. żelaza, kwasu foliowego, witaminy B12) nie ma w wystarczającej ilości lub szpik kostny jest uszkodzony. Jednorazowe silne krwawienie (uraz, wypadek) lub częste drobne krwawienia (np. miesiączka) powodują utratę krwi. Jeśli ktoś cierpi na infekcję lub chorobę przewlekła lub chorobę nowotworową, często towarzyszy temu niedokrwistość.

Niedobór żelaza

Najczęstsze formy niedokrwistości (anemii) to niedokrwistość z niedoboru żelaza oraz niedokrwistość spowodowana chorobą zakaźną z udziałem bakterii, wirusów lub innych patogenów. Ta forma niedokrwistości ustępuje po wyleczeniu infekcji.

Z powodu zwiększonego zapotrzebowania na żelazo lub utraty żelaza u dzieci krótko przed dojrzewaniem lub w trakcie dojrzewania, jak również u dziewcząt miesiączkujących częściej występuje niedokrwistość z niedoboru żelaza.

Przyczyną niedoboru żelaza u dzieci i dorosłych może być również dieta uboga w ten pierwiastek. W przypadku niemowląt karmionych w pełni piersią dieta matki ma kluczowe znaczenie: jeśli jej zapasy żelaza są wyczerpane z powodu niezrównoważonej diety, dziecko nie będzie w stanie uzyskać wystarczającej ilości żelaza, witaminy B12 i kwasu foliowego, które są również ważne dla hematopoezy.

Inne choroby

Przewlekłe choroby jelit takie jak wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna lub celiakia mogą prowadzić do złego wchłaniania niezbędnych składników odżywczych, w tym żelaza. Choroby te mogą powodować krwawienie z jelit, co zwiększa niedobór tego mikroelementu.

Nowotwory i wiele innych chorób (zaburzenia czynności wątroby, choroby krwi, choroby reumatyczne, niewydolność nerek) również mogą być przyczyną niedokrwistości u dzieci. Takie przyczyny są bardzo rzadkie, ale należy je wykluczyć na podstawie badania, jeśli nie można znaleźć innej oczywistej przyczyny niedokrwistości.

Dziedziczne formy niedokrwistości

Istnieją również dziedziczne formy niedokrwistości. Zwłaszcza dzieci, których rodzice lub dziadkowie pochodzą z krajów śródziemnomorskich, afrykańskich i azjatyckich, mogą mieć schorzenie genetyczne powodujące niedokrwistość, tak zwaną talasemię. Przyczyną mogą być także inne dziedziczne choroby krwi.

Częstość występowania

Dzieci z niedokrwistością najczęściej cierpią na niedokrwistość z niedoboru żelaza lub anemię w wyniku infekcji. Dokładne dane dotyczące częstości występowania są trudne do uzyskania, ponieważ łagodniejsze postacie niedokrwistości są często bezobjawowe i dlatego rozpoznawane są późno lub wcale.

Badanie

Lekarz zapyta dokładnie o dolegliwości, dietę, przyjmowane leki, znane wcześniej istniejące choroby itp. Ważne jest, aby kontrolować wzrost i masę ciała oraz ogólny rozwój fizyczny i psychiczny.

Podczas dokładnego badania lekarskiego osłuchuje się serce i płuca oraz palpacyjnie bada się brzuch. Szuka się również typowych oznak niedokrwistości na skórze, oczach, paznokciach i wargach oraz sprawdza, czy nie ma śladów krwawienia. Oprócz badań krwi mogą być konieczne dodatkowe badania.

Niedokrwistość może być również oznaką innej choroby. Jeśli istnieje podejrzenie choroby podstawowej innego narządu, konieczne są dalsze badania i odpowiednia terapia.

Leczenie

Po pierwsze, należy dokładnie wyjaśnić przyczynę niedokrwistości.

Niedobór żelaza jako przyczyna

Jeśli przyczyną niedokrwistości jest niedobór żelaza, zwykle leczy się ją dietą, a w następnej kolejności suplementami żelaza. Ważne jest takie dostosowanie diety, aby zapobiec niedoborowi żelaza w przyszłości. Jeśli niedobór żelaza jest poważny, odpowiednia dieta nie jest w stanie go odpowiednio szybko wyrównać. Wtedy lekarz może zalecić przyjmowanie tabletek z żelazem.

Przy niedokrwistości z niedoboru żelaza po przyjęciu żelaza szpik kostny bardzo szybko zareaguje tworzeniem nowych czerwonych krwinek (retikulocytów). Można to łatwo sprawdzić na podstawie próbki krwi. Wzrost liczby retikulocytów uważa się za potwierdzenie rozpoznania niedokrwistości z niedoboru żelaza. Jeśli natomiast nie ulegają ona zwiększeniu, należy zbadać dalsze przyczyny niedokrwistości. Suplementację żelaza należy kontynuować do czasu uzupełnienia zapasów żelaza, zwykle przez co najmniej 3 miesiące.

Infekcje jako przyczyna

Częsta jest również niedokrwistość spowodowana infekcjami. W większości przypadków stężenie hemoglobiny we krwi wraca do normy po zwalczeniu infekcji przez układ odpornościowy.

Inne przyczyny

Jeśli istnieją inne przyczyny niedokrwistości, może być konieczne swoiste leczenie choroby podstawowej.

Co możesz zrobić sam?

Przy podejrzeniu, że dziecko ma anemię, należy skonsultować się z lekarzem, aby sprawdzić to za pomocą badania krwi.

Dodatkowe informacje

• Anemia (niedokrwistość)
• Niedokrwistość z niedoboru żelaza
• Niedobór witaminy B12
• Niedokrwistość u dorosłych — informacje dla personelu medycznego
• Niedokrwistość u dzieci — informacje dla personelu medycznego

Autorka

• Susanna Allahwerde, lekarz rodzinny, Berlin
• Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (edytor)