Gorączka

Gorączka oznacza temperaturę ciała >38°C mierzoną w odbycie. Pomiar termometrem można wykonać również pod językiem, pod pachą, w uchu lub na czole. Najdokładniejsze są pomiary w odbytnicy. Jednak pomiary temperatury pod pachą lub w uchu są dla większości dzieci wygodniejsze. Dzieci z gorączką mogą źle się czuć już z powodu samej gorączki lub  w związku z chorobą podstawową. Jednak niektóre dzieci mimo gorączki są zdolne do normalnej aktywności fizycznej. Często występują jednocześnie zmęczone, szkliste oczy i blade zabarwienie skóry z jednoczesnym zaczerwienieniem na twarzy.

Gorączka sama w sobie nie jest chorobą, a objawem, ale należy ustalić jej przyczynę i ewentualnie leczyć. Wysokość i czas trwania gorączki nie stanowią podstaw do wyciągania wniosków o ciężkości choroby.

Wskazówki do pomiaru gorączki

Kieruj się preferencjami dziecka co do miejsca pomiaru. Dla małych dzieci zwykle pomocna jest szybka i nieskomplikowana metoda pomiaru, aby nie musiały za długo się nie ruszać.

Przy mierzeniu temperatury w odbycie zalecane jest wcześniejsze posmarowanie termometru kremem. Wystarczy włożyć tylko końcówkę. Niemowlęta i mniejsze dzieci można położyć na plecach i podnieść nogi do pomiaru. Po zakończeniu pomiaru należy wyczyścić termometr. Dziecko nie powinno wcześniej pić zimnych lub ciepłych napojów przy pomiarze pod językiem, gdyż może to zafałszować pomiar. Jeśli pomiar dokonywany jest w uchu, pomocne może być lekkie odciągnięcie małżowiny usznej do tyłu i do góry. Temperatura mierzona pod pachą, pod językiem i w uchu jest ogólnie o około 0,3–0,5°C niższa od temperatury mierzonej w odbycie. U starszych dzieci lub małych dzieci wartość mierzona pod pachą może różnić się nawet o 2°C.

W dzisiejszych czasach powszechnie stosowane są termometry cyfrowe. Termometry rtęciowe są zakazane w Unii Europejskiej od 2009 roku, ponieważ toksyczna rtęć może wydostać się na zewnątrz w przypadku pęknięcia termometru.

Częstość występowania

Gorączka jest częstym powodem wizyty lekarskiej. U około 1 na 5 dzieci z gorączką nie można jednak ustalić jej jednoznacznej przyczyny. Większość z tych dzieci ma chorobę wirusową, która mija samoistnie. Jednak przyczyną może być również infekcja bakteryjna. Gorączka, która nie jest spowodowana infekcją, występuje u dzieci znacznie rzadziej.

Przyczyny

Gorączka jest oznaką reakcji zapalnej organizmu i może się rozwinąć np. przy infekcjach bakteryjnych lub wirusowych. Umiarkowane wzrosty temperatury do <40°C wydają się sprzyjać odpowiedzi immunologicznej. Niezakaźnym reakcjom zapalnym również towarzyszy gorączka, np. w chorobach reumatycznych, takich jak młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów, przewlekłe choroby zapalne jelit (choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego) lub choroba Kawasakiego.

Jeśli gorączka występuje przez krótki czas, zwykle krócej niż 3 dni, to często jej przyczyną jest wirusowa infekcja górnych dróg oddechowych, potocznie często zwana przeziębieniem. Szczególnie często chorują dzieci w wieku od 6 miesięcy do 3 lat. Typowymi objawami są katar i zatkany nos, ból gardła i suchy kaszel. Dzieci w pierwszym roku życia często rozwijają wysoką gorączkę podczas przeziębienia, mało jedzą, są płaczliwe i mogą mieć niespokojny sen z powodu utrudnionego oddychania przez nos. Poza tym u dzieci zapalenia ucha środkowego są również stosunkowo częste i mogą przebiegać z gorączką. Często występują one w trakcie przeziębienia. Zapalenie migdałków może również wystąpić w wyniku przeziębienia lub niezależnie od niego. Choroba charakteryzuje się bólem gardła lub trudnościami w przełykaniu. Często w tym samym czasie występuje ból uszu. Przyczyną może być np. szkarlatyna. Zwykle zapalenie migdałków jest spowodowane przez wirusy, dlatego antybiotyki nie działają. U małych dzieci i niemowląt gorączka może być również spowodowana zapaleniem oskrzeli. Objawy zapalenia oskrzeli mogą obejmować silny kaszel oraz świszczący i gwiżdżący oddech.

Zakażenie dróg moczowych może również powodować gorączkę. Jednym z głównych objawów jest częste i bolesne oddawanie moczu. Wiele małych dzieci nie potrafi komunikować tych dolegliwości lub wykazuje jedynie niespecyficzne dolegliwości brzuszne. Gorączka często może być jedynym objawem choroby.

Za gorączką utrzymującą się przez 4–14 dni może stać grypa. Zazwyczaj jednocześnie występują dolegliwości z dróg oddechowych lub brzuszne (zwłaszcza u dzieci). Gorączka jest również zwykle obecna przez dłuższy czas w przypadku infekcji jelitowych. U dzieci są one zwykle wywoływane przez wirusy i są bardzo zaraźliwe. Objawy zakażeń jelitowych to nudności, wymioty i biegunka.

Zapaleniu wyrostka robaczkowego (potocznie zapalenie wyrostka) u dzieci i młodzieży może towarzyszyć gorączka i klasycznie bóle w prawym podbrzuszu. Dolegliwości mogą być czasami niecharakterystyczne u młodszych dzieci, np. bóle brzucha mogą być rozlane na cały brzuch.

Rzadszą, ale bardzo poważną chorobą, która przebiega z gorączką, jest zapalenie opon mózgowych. Początkowe objawy mogą obejmować bóle głowy, gorączkę, nudności, wymioty, wrażliwość na światło i ewentualnie niewielkie punktowe krwotoki skórne. Dziecko zwykle w krótkim czasie zaczyna się czuć bardzo źle, a jego stan ogólny stopniowo pogarsza się.

Zapalenie nagłośni stało się rzadką chorobą od czasu wprowadzenia szczepień przeciwko Haemophilus influenzae typu B. W przebiegu choroby u dzieci mogą wystąpić trudności w oddychaniu, trudności w połykaniu i w mówieniu.

Zapalenie szpiku kostnego (zapalenie kości i szpiku) jest dość rzadkie, ale występuje częściej u dzieci niż u dorosłych. Oprócz gorączki i dreszczy, dotknięte chorobą dzieci mogą cierpieć również na bóle kostne. U małych dzieci występujące dolegliwości są często niespecyficzne.

Co możesz zrobić sam?

Noworodki lub dzieci poniżej 3. miesiąca życia powinny w przypadku gorączki szybko trafić do pediatry. Jeśli dziecko ma poważne dolegliwości związane z gorączką, towarzyszącymi jej objawami lub chorobą podstawową, w każdym przypadku należy również skonsultować się z lekarzem. To samo dotyczy sytuacji, gdy gorączka utrzymuje się dłużej niż jeden dzień, nie można jej obniżyć lekami przeciwgorączkowymi, występują drgawki gorączkowe lub inne objawy choroby, takie jak biegunka, wymioty, ból brzucha itp. Szybka konsultacja w celu wyjaśnienia przyczyny powinna nastąpić również w przypadku znacznej utraty płynów.

Jeśli dziecko ma wysoką gorączkę, należy je zawsze obserwować. Objawy ostrzegawcze ciężkiej choroby mogą obejmować szybkie pogorszenie stanu zdrowia lub inne nieprawidłowości, takie jak wysypki skórne, napady padaczkowe, obniżony poziom świadomości, utratę przytomności, silne pobudzenie, zaczerwienienie, obrzęki, trudności z oddychaniem względnie duszność lub silne bóle. W takich przypadkach należy natychmiast skonsultować się z lekarzem lub ewentualnie zgłosić się do szpitala.

Choć gorączka sama w sobie nie jest chorobą, ale może być bardzo nieprzyjemna dla dziecka. Zalecany jest odpoczynek w łóżku. Nie powinno się jednak zmuszać dziecka do przebywania w łóżku, jeśli jest ono zdolne do zabawy i chce to robić. W przypadku wysokiej gorączki, nie należy zbyt ciepło otulać dziecka, gdyż może to powodować∂ dodatkowo przegrzanie. Zalecana jest regularna zmiana pościeli. Domowymi sposobami leczenia mogą być np. wilgotne, letnie okłady na łydki lub okłady na czoło pomagające obniżyć temperaturę i polepszyć samopoczucie dziecka. W przypadku dreszczy lepiej jednak zapewnić dziecku ciepło. Ponadto należy zwrócić uwagę, aby dziecko wypijało odpowiednią ilość płynów, zwłaszcza w przypadku dodatkowej utraty płynów w wyniku wymiotów lub biegunki (woda, herbata co 30 min). Dodatkowo należy oferować lekkostrawne pokarmy. Można rozważyć zastosowanie leków przeciwgorączkowych. Omów ze swoim pediatrą, które leki są odpowiednie i w jakich dawkach. U większości dzieci gorączka jest spowodowana chorobą wirusową. Antybiotyki są nieskuteczne wobec wirusów. Dlatego są z reguły przepisywane tylko, gdy istnieje podejrzenie zakażenia bakteryjnego.

Jak postępuje lekarz?

Po pierwsze ważna jest możliwość sklasyfikowania gorączki, aby w razie potrzeby móc wyciągnąć wnioski na temat choroby podstawowej. Z tego powodu państwa lekarz zada między innymi następujące pytania:

• Jak długo trwa gorączka? Jak wysoka jest gorączka?
• W przypadku utrzymującej się gorączki: Czy występują (codzienne) wahania?
• Czy dziecko było regularnie szczepione?
• Jaki jest stan ogólny dziecka?
• Czy dziecko bawi się, czy może jest osłabione i pokłada się? Czy dziecko wykazuje problemy behawioralne?
• Czy Państwa dziecko wystarczająco dużo pije i je?
• Czy dziecko oddaje prawidłowe ilości moczu? Jak często była zmieniana pielucha?
• Czy świadomość jest ograniczona?
• Do wyjaśnienia w przypadku usztywnienia karku: Czy dziecko może położyć brodę na klatce piersiowej?
• Czy są cechy infekcji? Czy państwa dziecko ma katar, kaszel, ból uszu lub gardła, ból głowy, ból brzucha, dolegliwości przy oddawaniu moczu lub inne nieprawidłowości?
• Czy podawałeś leki przeciwgorączkowe? Czy one pomogły?
• Czy występują wcześniej przebyte choroby? Operacje?

Badanie lekarskie

W zależności od historii choroby dziecka, lekarz przeprowadza ograniczone lub kompleksowe badanie fizykalne. Obejmuje to m.in. pomiar gorączki, tętna i ciśnienia tętniczego, badanie głowy i szyi, skóry, serca, płuc i brzucha, a w razie potrzeby badanie neurologiczne.

Badania dodatkowe

W poradni pediatrycznej w razie potrzeby wykonywane jest badanie krwi (np. leukocytów, CRP) oraz wykonuje się badanie moczu. W zależności od obrazu klinicznego dalsza diagnostyka może ewentualnie odbywać się w szpitalu.

Dodatkowe informacje

• Gorączka u niemowląt i małych dzieci – informacje dla personelu lekarskiego

Objawy, które mogą wystąpić razem z gorączką (wybrane)

• Nudności i wymioty
• Biegunka
• Trudności z oddychaniem u dzieci
• Ostry ból brzucha u dzieci

Choroby, którym może towarzyszyć gorączka (wybór)

• Zapalenie ucha środkowego
• Zapalenia migdałków
• Zapalenie oskrzelików
• Zakażenie dróg moczowych
• Grypa