Czym są omdlenia?

W przypadku omdlenia dochodzi do chwilowej utraty przytomności, w wyniku czego dana osoba zazwyczaj upada lub przewraca się. Omdlenia występują nagle i zwykle mają krótki czas trwania od 30–60 sekund do maksymalnie 5 minut. Czasami utracie przytomności towarzyszą drgawki. Przyczyną jest chwilowe zmniejszenie dopływu krwi do mózgu. Niedostateczna podaż może mieć różne źródła. Po tym czasie świadomość wraca sama.

Omdlenia występują często u dzieci i młodych dorosłych. 15% wszystkich dzieci poniżej 18. roku życia doświadcza co najmniej jednego omdlenia. Typowo chorują dzieci i młodzież w wieku 10–21 lat i dziewczynki chorują częściej niż chłopcy.

Co może być przyczyną omdleń u dzieci i młodzieży?

Przyczyn omdlenia może być wiele. Jest to spowodowane chwilowym niedostatecznym dopływem krwi do mózgu. W tym przypadku omdlenie to rodzaj mechanizmu ochronnego. Jeśli osoba dotknięta chorobą mdleje i upada na podłogę, mózg jest lepiej zaopatrywany w krew ponownie w pozycji poziomej niż podczas stania.

Najczęstsze przyczyny

Omdlenia wazowagalne

Częstym rodzajem omdleń u dzieci są omdlenia wazowagalne. Występują u małych dzieci jako tzw. "drgawki afektywne", w których czynnikiem wyzwalającym może być krzyk lub obciążenie emocjonalne. Drgawki afektywne można podzielić na trzy podtypy. W jednej z postaci drgawek afektywnych gwałtowny płacz powoduje u dziecka sinicę z chwilowym zatrzymaniem oddechu, a następnie utratą przytomności. W innej formie krzyk jest zwykle nieobecny lub ogranicza się do krótkiego okrzyku. Dziecko staje się blade, następnie mdleje i może mieć drgawki. Dodatkowo występują również formy mieszane.

U starszych dzieci i młodzieży (zwykle 10–21 lat) występują omdlenia wazowagalne, np. wywołane przez ból, widok krwi lub nieznośny zapach. W większości przypadków omdlenia te występują po długotrwałym przebywaniu w pozycji stojącej. Zwykle zapowiadają je zawroty głowy, mroczki przed oczami, niewyraźne widzenie, uczucie gorąca lub zimna, pocenie się lub nudności. Dotknięte chorobą dzieci i młodzież zwykle wtedy osuwają się w dół. Utrata świadomości trwa tylko przez krótki czas. Po przebudzeniu dzieci i młodzież wiedzą gdzie się znajdują i zazwyczaj pamiętają początek upadku. Jednak osoby dotknięte tym problemem mogą jeszcze przez kilka godzin odczuwać senność i złe samopoczucie. Omdlenia sytuacyjne, które zaliczane są również do omdleń odruchowych występują np. podczas oddawania moczu, kaszlu, kichania lub śmiechu.

Omdlenia ortostatyczne

Inną częstą przyczyną omdleń jest gwałtowna zmiana pozycji z leżącej lub siedzącej na stojącą. Jeśli mięsień sercowy nie przeciwdziała temu natychmiast i pompuje więcej krwi, ciśnienie krwi może nagle spaść (niedociśnienie ortostatyczne, tzn. spadek ciśnienia tętniczego w wyniku zmiany pozycji). Krew „gromadzi się” w dolnej połowie ciała. Oznacza to, że do mózgu przez kilka sekund jest dostarczana zbyt mała ilość krwi. Niedostateczna ilość spożywanych płynow może sprzyjać wystąpieniu omdleń ortostatycznych.

Rzadkie przyczyny

Omdlenia kardiogenne

Choroby serca, np.: zaburzenia rytmu serca lub wrodzone wady serca, może być również przyczyną omdleń. Jeśli omdlenia występują w wyniku wysiłku fizycznego lub w pozycji leżącej, może to wskazywać na przyczynę kardiologiczną.

Inne przyczyny utraty przytomności u dzieci

Omdlenia należy odróżnić od innych chorób, które prowadzą do utraty przytomności. Należą do nich choroby neurologiczne, np. padaczka. W przypadku chorób metabolicznych niskie stężenie glukozy we krwi (hipoglikemia) lub zaburzenia elektrolitowe mogą doprowadzić do utraty przytomności. Chorobom psychicznym, takim jak zespół lęku napadowego może towarzyszyć hiperwentylacja, która prowadzi o omdlenia.

Kiedy należy zasięgnąć porady lekarskiej?

Po pierwszym omdleniu, omdleniu z niewyjaśnionych przyczyn, omdleniu po wysiłku fizycznym, kołataniu serca lub nawracających omdleniach powinno się szukać szybkiej pomocy medycznej w celu ustalenia przyczyny dolegliwości. W przypadku wystąpienia gorączki, duszności, przedłużającej się utraty przytomności lub innych objawów, dzieci powinny być zbadane bezpośrednio przez służby ratunkowe, pediatrę lub też trafić do szpitala.

Badania dodatkowe

Przyczyna omdlenia może być zawężona za pomocą historii choroby (wywiadu) i badania lekarskiego. W niektórych przypadkach to wystarczy do postawienia diagnozy, gdyż niektóre omdlenia wykazują charakterystyczne cechy.

Historia choroby (wywiad lekarski)

Szczególnie ważna dla wyjaśnienia omdlenia jest historia choroby. Może pomóc w odróżnieniu omdlenia od napadu padaczkowego lub innych przyczyn utraty przytomności.

Badanie fizykalne

• Zostanie przeprowadzane ogólne badanie fizykalne. W szczególności mierzone jest tętno i ciśnienie tętnicze oraz osłuchiwane jest serce.
• Poprzez pomiar ciśnienia tętniczego podczas zmiany pozycji można zbadać jego regulację.
• Z reguły zostaje przeprowadzone EKG. W wielu przypadkach EKG i wymienione powyżej działania są wystarczające do wyjaśnienia omdleń.
• W niektórych przypadkach wymagane jest badanie krwi.
• Jeśli istnieje podejrzenie np. choroby serca lub choroby neurologicznej, przeprowadzane są dalsze specjalistyczne badania.

Leczenie

• Rokowanie w przypadku omdleń wazowagalnych i ortostatycznych jest bardzo dobre. W większości przypadków omdlenia ustępują z czasem samoistnie, ale mogą również nawracać.
• Rzadko jest niezbędne leczenie (np. farmakologiczne). Jeśli występują omdlenia z przyczyn kardiogennych, terapia opiera się na leczeniu choroby serca.
• W przypadku zbliżających się omdleń odruchowych lub ortostatycznych pomocna może być zmiana pozycji, np. położenie się lub zmiana pozycji na siedzącą. Pomocne może być napinanie mięśni kończyn dolnych i pośladków.
• Odpowiednie spożycie płynów i pokarmów, wystarczająca ilość snu i sporty wytrzymałościowe mogą mieć działanie zapobiegawcze.
• Aby poznać możliwe czynniki wyzwalające i uniknąć ich w przyszłości, można prowadzić dzienniczek omdleń.

Co możesz zrobić sam?

• Jeśli zauważysz, że dziecko jest zagrożone omdleniem, w miarę możliwości unikaj upadku i połóż dziecko płasko na plecach.
• Podczas utraty przytomności sprawdzaj oddech poprzez przyłożenie ucha nad ustami dziecka, patrząc w kierunku klatki piersiowej. W ten sposób można usłyszeć i poczuć przepływ powietrza, a także zobaczyć wznoszenie się i opadanie klatki piersiowej. W przypadku zatrzymania akcji oddechowej należy natychmiast rozpocząć reanimację i wezwać służby ratownicze.
• Jeśli dziecko oddycha, spróbuj poprawić ukrwienie mózgu poprzez uniesienie wyprostowanych nóg.
• Poluzuj ciasną odzież i zapewnij świeże powietrze. Dziecko zazwyczaj szybko ponownie odzyskuje przytomność.

Dodatkowe informacje

• Omdlenie
• Nieprzytomność
• Omdlenie u dzieci i młodych dorosłych – informacje dla personelu lekarskiego
• Omdlenie – informacje dla personelu lekarskiego

Autorzy

• Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (recenzent)
• Markus Plank, MSc BSc, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń
• Marleen Mayer, lekarka, Mannheim