Co to są problemy ze snem?

• Zaburzenia snu u dzieci zasadniczo nie różnią się zbytnio od tych, które występują u dorosłych.
• Znacznie częstszym problemem są natomiast problemy ze snem, czyli rytm snu, który nie jest satysfakcjonujący ani dla rodziców, ani dla dziecka.
• Tolerancja rodzin wobec nawyków związanych ze snem dziecka może być bardzo różna. To, co niektórzy uważają za problematyczne, innym wydaje się całkiem normalne.

Częstotliwość występowania

• Budzenie się dzieci w nocy nie jest niczym niezwykłym w dzieciństwie.
• Średnio jedno na troje dzieci w wieku poniżej czterech lat nadal budzi się w nocy i wymaga opieki rodziców, aby ponownie zasnąć.

Co to jest normalny sen?

• Niemowlęta
  • Rytm snu niemowląt bardzo różni się od rytmu snu dorosłych.
  • Śpią one krócej niż starsze dzieci i dorośli.
• Dzieci powyżej szóstego miesiąca życia
  • Od szóstego miesiąca życia rytm snu dziecka przypomina rytm snu osoby dorosłej.
• Potrzeba snu
  • U noworodków ilość snu rozkłada się stosunkowo równomiernie między dniem a nocą.
  • Stopniowo sen nocny zyskuje przewagę, aż w końcu osiąga się ciągłą, nieprzerwaną fazę snu w nocy, podczas gdy potrzeba snu w ciągu dnia zmniejsza się w pierwszych trzech latach życia.
  • W wieku czterech lat większość dzieci nie potrzebuje już drzemki.

Kiedy można oczekiwać, że dziecko prześpi całą noc?

• Nie ma na to jednoznacznej odpowiedzi.
• Wszystkie noworodki budzą się w nocy. W wieku sześciu miesięcy odsetek ten wynosi zaledwie 20–30%.
• Przesypianie całej nocy jest ważnym krokiem w rozwoju, którego nie zawsze udaje się utrzymać po osiągnięciu.
• Dzieci, które już przesypiały całą noc, czasami zaczynają ponownie budzić się w nocy — zwykle w wyniku jakiegoś rodzaju niepokoju.

Jakie mogą być tego przyczyny?

Najczęstsze przyczyny

• Problemy z zasypianiem, ewentualnie z przespaniem całej nocy
  • częste zaburzenia snu u niemowląt i małych dzieci
  • najczęstsze problemy to
    • wybudzanie się w nocy
    • opór przed pójściem spać
  • Powodem może być zbytnie przywiązanie dziecka do rodziców lub fakt, że rodzice nie stawiają granic.
• Kolka niemowlęca
  • Kolka nie jest problemem ze snem w ścisłym tego słowa znaczeniu, ale dotknięte nią dzieci mogą spać mniej.
  • Problem ze snem często utrzymuje się nawet wtedy, gdy kolka już nie występuje, ponieważ dziecko przyzwyczaiło się do środków, które podejmowali rodzice, aby je uspokoić. Dziecko będzie nadal „domagać się” tych środków, aby zasnąć.
  • Typowe jest na przykład to, że dzieci powyżej czwartego miesiąca życia szybko się uspokajają, gdy są trzymane w ramionach.
• Lunatykowanie i mówienie przez sen
  • Powodem tego jest niedojrzały mózg.
  • Zaburzenia te mogą wystąpić w wieku szkolnym, częściej dotykając chłopców niż dziewczęta, i często towarzyszy im moczenie nocne.
  • Dziecko siedzi w łóżku z otwartymi oczami, ale nie „widzi”. Aktywność ta może wahać się od bezcelowego leżenia w łóżku do wędrowania po domu. Mowa jest bełkotliwa, niewyraźna i zazwyczaj niezrozumiała.
  • Lunatykujące dzieci mogą zrobić sobie krzywdę. Ewentualnie konieczne może być podjęcie środków zapobiegawczych. Jeśli dziecko lunatykuje, rodzice powinni jak najmniej mu przeszkadzać.
  • W ramach jednego z badań rodzice rejestrowali moment, kiedy ich dziecko zaczynało lunatykować. Następnie zaczęli budzić dziecko około 15 minut przed tym czasem i pilnowali, aby dziecko było w pełni obudzone przez co najmniej pięć minut. Lunatykowanie ustąpiło u ponad 80% dzieci w krótkim czasie.
• Moczenie nocne
  • Istnieje wiele możliwych przyczyn moczenia nocnego, ale zazwyczaj jest to zjawisko związane z rozwojem.
  • Jest to jeden z najczęstszych i najbardziej uporczywych problemów ze snem u dzieci.
• Chrapanie, trudności w oddychaniu podczas snu
  • Powodem są zazwyczaj powiększone migdałki.
  • Problem dotyczy 1–3% wszystkich dzieci.
  • Objawy obejmują chrapanie, trudności z oddychaniem podczas snu i oddychanie przez usta podczas snu. U dzieci zapotrzebowanie na sen w ciągu dnia nie jest tak silnie zwiększone jak u dorosłych, ale często występuje moczenie nocne, zwiększona potliwość lub opóźniony rozwój.
  • Wskazane może być usunięcie migdałków.
• Problemy ze snem u starszych dzieci
  • Przyczyną jest zazwyczaj niewłaściwa higiena snu. U niektórych nastolatków może rozwinąć się zespół opóźnionej fazy snu.
  • Najczęstsze problemy u nastolatków to późne zasypianie, niewystarczająca ilość snu i zwiększona senność w ciągu dnia.
  • Leczenie polega na przestrzeganiu stałej pory chodzenia spać.

Rzadsze przyczyny

• Lęki nocne
  • Powodem tego jest niedojrzały mózg.
  • Lęk w nocy występuje najczęściej między trzecim a ósmym rokiem życia.
  • Występuje około 90 minut po zaśnięciu. Dziecko nagle budzi się, płacze i nie można go uspokoić nawet przez 30 minut, po czym w końcu uspokaja się i ponownie zasypia.
  • Zaburzenie to zwykle ustępuje samoistnie.
• Narkolepsja
  • Przyczyna nie jest znana, ale podejrzewa się element dziedziczności.
  • Zaburzenie to jest rzadkie u dzieci, ale czasami występuje u nastolatków.
  • Zazwyczaj w ciągu dnia występuje wyraźna senność, która wpływa również na wyniki w nauce. Dziecko może mieć trudności z obudzeniem się rano, wydawać się zdezorientowane, być agresywne lub używać obelżywych słów.
• Zespół opóźnionej fazy snu
  • Zespół ten rzadko występuje przed okresem nastoletnim, ale, jak już wspomniano, nie jest rzadkością u nastolatków.
  • Dziecko/nastolatek ma problemy z zasypianiem o normalnej porze i zasypia dopiero późno w nocy. Gdy dziecko zaśnie, śpi dobrze i bez zakłóceń. Jeśli nie zostanie wcześniej obudzone, czas trwania snu jest normalny. Zaśnięcie następuje zwykle najwcześniej o 1 lub 2 w nocy.

Co można zrobić we własnym zakresie?

• Częste zaburzenia snu
  • Często mają one charakter tymczasowy, ale nadal mogą powodować wiele niepokoju w rodzinie.
  • Około 95% niemowląt płacze po przebudzeniu w nocy i potrzebuje interwencji rodzica, aby ponownie zasnąć.
  • Około pierwszego roku życia 60–70% dzieci jest w stanie samodzielnie „pocieszyć się”, gdy ma taką możliwość.
  • Dzieci, które nie chcą iść spać, powinny być kładzione do łóżka w przyjazny, ale stanowczy sposób. Protest dziecka powinien zostać zignorowany.
  • Dziecko, które jest kołysane lub bujane do snu, zasypia w łóżku rodzica, lub z którym rodzic musi być, dopóki nie zaśnie, zwykle domaga się takiej samej uwagi, gdy budzi się w nocy. Takie rytuały powinny być zatem stopniowo ograniczane i kończone.
  • O ile z dzieckiem nie dzieje się nic złego, rodzice powinni starać się nie interweniować, gdy dziecko budzi się i płacze, aby sprawdzić, czy samo się uspokoi. Można również stopniowo wydłużać czas do interwencji.
• Kolka niemowlęca
  • Kolka nie jest problemem ze snem w ścisłym tego słowa znaczeniu, ale dotknięte nią dzieci mogą spać mniej.
  • Problem ze snem utrzymuje się prawdopodobnie nawet wtedy, gdy kolka już nie występuje, ponieważ dziecko przyzwyczaiło się do środków, które podejmowali rodzice, aby je uspokoić. Dziecko będzie nadal „domagać się” tych środków, aby zasnąć.
  • Należy starać się nie reagować na płacz dziecka i odczekać chwilę przed uspokojeniem go.
  • Pomocne może być budzenie dziecka w regularnych odstępach czasu, zanim zacznie płakać, a następnie zwiększanie tych odstępów.
• Lunatykowanie i mówienie przez sen
  • Lunatycy mogą zrobić sobie krzywdę. Należy podjąć środki zapobiegające takim obrażeniom.
  • Jeśli dziecko lunatykuje, należy jak najmniej interweniować i po prostu zaprowadzić je z powrotem do łóżka.
  • Na zasadzie próby dziecko można obudzić około 15 minut przed czasem, w którym zwykle zaczyna lunatykować. Należy upewnić się, że dziecko jest w pełni rozbudzone przez co najmniej pięć minut. Po pewnym czasie zjawisko to zanika u większości dzieci.
• Moczenie nocne
  • W ostatniej godzinie przed pójściem spać dziecko nie powinno już pić dużych ilości płynów. Bezpośrednio przed pójściem spać dziecko powinno zawsze udać się do toalety.
  • Dziecko można ponowne zaprowadzić do toalety między godziną 23:00 a północą — lub gdy rodzice idą spać.
• Chrapanie, trudności w oddychaniu podczas snu
  • Dziecko należy położyć do snu na boku.
• Problemy ze snem u starszych dzieci
  • Często wynikają one z niekorzystnych nawyków związanych ze snem.
  • Dzieci powinny nabrać nawyku chodzenia spać o tej samej porze każdego dnia.
• Lęki nocne
  • Zaburzenie zwykle ustępuje samoistnie, ale może to zająć dużo czasu — czasami nawet kilka lat.
• Narkolepsja
  • Pomocne mogą być regularne, zaplanowane drzemki.
• Zespół opóźnionej fazy snu
  • Do skorygowania tego zaburzenia niezbędna jest prawidłowa higiena snu.
  • Zajęcia sportowe powinny być wykonywane wcześnie w ciągu dnia, a nie po południu lub wieczorem.
  • Należy unikać dużych wahań w porach kładzenia się spać i wstawania.

Kiedy warto skorzystać z pomocy lekarza?

• Jeśli u niemowląt lub małych dzieci występują problemy ze snem, można skorzystać z usług doradczych dla rodziców. Można tam uzyskać pomocne zalecenia, w tym dotyczące tego, czy należy skonsultować się z lekarzem.
• Jeśli poszczególne środki nie przynoszą efektu, należy skonsultować się z lekarzem.
• Jeśli problemy ze snem obciążają dziecko, należy skonsultować się z lekarzem.
• Jeśli problemy ze snem dziecka obciążają innych członków rodziny, należy skonsultować się z lekarzem.

Co się dzieje u lekarza?

Historia choroby

Lekarz może zapytać o następujące kwestie:

Czynniki czasowe

• Kiedy dziecko jest kładzione spać?
• Ile razy w nocy dziecko się budzi?
• O której godzinie dziecko wstaje rano?
• Czy dziecko śpi w ciągu dnia? Jak często? Jak długo?

Codzienny tok zajęć i rytuały

• Jakie rytuały często mają miejsce między południem a czasem pójścia do łóżka?
• Jaki jest tok zajęć w ostatnich 30–60 minutach przed snem?
  • Czy dziecko dostaje butelkę przed snem albo jest karmione piersią?
• Czy dziecko dostaje butelkę w nocy albo jest karmione piersią?
• Czy dziecko śpi w wózku czy w łóżeczku?
• Jakie warunki panują w sypialni? Czy jest ciemno? Czy panuje spokój?
• Czy zdarza się, że dziecko śpi z Tobą w łóżku?
• Czy dziecko śpi razem z zabawką, lalką, przytulanką lub ulubionym kocykiem?

Reakcje i działania

• Co się dzieje po wyłączeniu światła?
• Jak reagujesz, gdy dziecko płacze? Jak szybko reagujesz?
• Po jakim czasie dziecko ponownie zasypia?
• Czy dziecko bawi się cicho w łóżku, jeśli się obudzi, zanim ktoś do niego przyjdzie?
• Jak Ty i Twój partner reagujecie na problemy dziecka ze snem?

Badanie lekarskie

• Badanie przedmiotowe nie jest z reguły konieczne.

Inne badania

• W większości przypadków nie są konieczne dalsze badania.

Skierowanie do specjalisty?

• Rzadko konieczne jest skierowanie do specjalisty.

Informacje dla pacjentów

• Problemy ze snem u dzieci

Autorzy

• Philipp Ollenschläger, dziennikarz medyczny, Kolonia