Co to są zaburzenia snu?

• Zaburzenia snu u dzieci zasadniczo nie różnią się zbytnio od tych, które występują u dorosłych.
• Znacznie częstszym problemem są natomiast problemy ze snem, czyli rytm snu, który nie jest satysfakcjonujący ani dla rodziców, ani dla dziecka.
• Tolerancja rodzin wobec nawyków związanych ze snem dziecka może być bardzo różna. To, co niektórzy uważają za problematyczne, innym wydaje się całkiem normalne.

Częstość występowania

• Budzenie się dzieci w nocy nie jest niczym niezwykłym w dzieciństwie.
• Średnio jedno na troje dzieci w wieku poniżej czterech lat nadal budzi się w nocy i wymaga opieki rodziców, aby ponownie zasnąć.

Co to jest normalny sen?

• Niemowlęta
  • Rytm snu niemowląt bardzo różni się od rytmu snu dorosłych.
  • Faza REM (sen płytki, aktywny) jest krótsza i podatna na zakłócenia skutkujące wybudzeniem.
• Dzieci powyżej szóstego miesiąca życia
  • Od szóstego miesiąca życia rytm snu dziecka przypomina rytm snu osoby dorosłej.
• Potrzeba snu
  • U noworodków zapotrzebowanie na sen rozkłada się stosunkowo równomiernie między dniem a nocą.
  • W ciągu pierwszych trzech lat życia sen nocny  stopniowo zyskuje przewagę, aż do osiągnięcia stałej, nieprzerwanej fazy, podczas gdy potrzeba snu w ciągu dnia zmniejsza się. 
  • W wieku czterech lat większość dzieci nie potrzebuje już drzemki w ciągu dnia.

Kiedy można oczekiwać, że dziecko prześpi całą noc?

• Nie ma na to jednoznacznej odpowiedzi.
• Wszystkie noworodki budzą się w nocy, podczas gdy w wieku sześciu miesięcy odsetek ten wynosi zaledwie 20–30%.
• Przesypianie całej nocy jest ważnym etapem rozwoju, który nie zawsze udaje się utrzymać.
• Dzieci, które już przesypiały całą noc, czasami zaczynają ponownie wybudzać się w nocy — zwykle w wyniku jakiegoś rodzaju niepokoju.

Jakie mogą być tego przyczyny?

Najczęstsze przyczyny

• Problemy z zasypianiem, ewentualnie z przespaniem całej nocy
  • częste zaburzenia snu u niemowląt i małych dzieci
  • najczęstsze problemy to
    • wybudzanie się w nocy
    • opór przed pójściem spać
  • Powodem może być zbytnie przywiązanie dziecka do rodziców lub fakt, że rodzice nie stawiają granic.
• Kolka niemowlęca
  • Kolka nie zaburza snu w ścisłym tego słowa znaczeniu, ale dzieci, u których występuje mogą wybudzać się częściej.
  • Problem ze snem często utrzymuje się nawet wtedy, gdy kolka już nie występuje, ponieważ dziecko przyzwyczaiło się do metod, które podejmowali rodzice, aby je uspokoić. Dziecko będzie nadal „domagać się” podobnego postępowania, aby zasnąć.
  • Typowe jest na przykład to, że dzieci powyżej czwartego miesiąca życia szybko się uspokajają, gdy są trzymane w ramionach.
• Lunatykowanie i mówienie przez sen
  • Przyczyną jest niedojrzałość mózgu.
  • Zaburzenia te mogą wystąpić w wieku szkolnym, częściej u chłopców, często też towarzyszy im moczenie nocne.
  • Dziecko siedzi w łóżku z otwartymi oczami, ale nie „widzi”. Aktywność ta może wahać się od bezcelowego leżenia w łóżku do wędrowania po domu. Mowa jest bełkotliwa, niewyraźna i zazwyczaj niezrozumiała.
  • Lunatykujące dzieci mogą zrobić sobie krzywdę, co może wymagać podjęcia środków zapewniających bezpieczeństwo. Nie należy na siłę wybudzać dziecka. Mozna towarzyszyć mu podczas wędrówki po domu, aby zabezpieczyć przed ew. urazami i w delikatny sposób próbować odprowadzić je do łóżka.
  • W ramach jednego z badań rodzice rejestrowali moment, kiedy ich dziecko zaczynało lunatykować. Następnie zaczęli budzić dziecko około 15 minut przed tym czasem i pilnowali, aby dziecko było w pełni obudzone przez co najmniej pięć minut. Lunatykowanie ustąpiło u ponad 80% dzieci w krótkim czasie.
• Moczenie nocne
  • Istnieje wiele możliwych przyczyn moczenia nocnego, ale zazwyczaj jest to zjawisko związane z rozwojem.
  • Jest to jedna z najczęstszych i najbardziej uporczywych dolegliwości zakłócających sen u dzieci.
• Chrapanie, trudności w oddychaniu podczas snu
  • Przyczyną jest najczęściej powiększenie migdałków.
  • Występuje u 1–3% wszystkich dzieci.
  • Główne objawy to chrapanie, trudności z oddychaniem podczas snu i oddychanie przez usta podczas snu. Pomimo, że senność w ciągu dnia (jako następstwo przyrywanego snu) u dzieci nie jest tak silna jak u dorosłych, to często występuje u nich moczenie nocne, zwiększona potliwość lub opóźnienie rozwoju.
  • Wskazane może być usunięcie migdałków.
• Zaburzenia snu u starszych dzieci
  • Przyczyną jest zazwyczaj niewłaściwa higiena snu. U niektórych nastolatków może rozwinąć się zespół opóźnionej fazy snu.
  • Najczęstsze problemy u nastolatków to późne zasypianie, niewystarczająca ilość snu i zwiększona senność w ciągu dnia.
  • Leczenie polega na przestrzeganiu stałej pory chodzenia spać.

Rzadsze przyczyny

• Lęki nocne
  • Wynikają z niedojrzałości mózgu.
  • Lęki nocne występują najczęściej między trzecim a ósmym rokiem życia.
  • Zazwyczaj pojawiają się około 90 minut po zaśnięciu. Dziecko nagle budzi się, płacze i nie można go uspokoić nawet przez 30 minut, po czym w końcu uspokaja się i ponownie zasypia.
  • Zaburzenie to zwykle ustępuje samoistnie.
• Narkolepsja
  • Przyczyna nie jest znana, ale podejrzewa się czynniki dziedziczne.
  • Zaburzenie to jest rzadkie u dzieci, ale czasami występuje u nastolatków.
  • Zazwyczaj w ciągu dnia występuje wyraźna senność, która wpływa również na wyniki w nauce. Dziecko może mieć trudności z obudzeniem się rano, wydawać się zdezorientowane, być agresywne lub używać obelżywych słów.
• Zespół opóźnionej fazy snu
  • Zespół ten rzadko występuje przed okresem nastoletnim, ale dość często ma miejsce u nastolatków.
  • Dziecko/nastolatek ma problemy z zasypianiem o normalnej porze i zasypia dopiero późno w nocy. Gdy dziecko zaśnie, śpi głęboko i bez zakłóceń. Jeśli nie zostanie wcześniej obudzone, czas trwania snu jest prawidłowy. Zaśnięcie następuje zwykle najwcześniej o 1 lub 2 w nocy.

Co można zrobić we własnym zakresie?

• Częste zaburzenia snu
  • Zwykle mają one charakter tymczasowy, ale mogą wywoływać niepokój u innych członków rodziny.
  • Około 95% niemowląt płacze po przebudzeniu w nocy i potrzebuje interwencji rodzica, aby ponownie zasnąć.
  • Około pierwszego roku życia 60–70% dzieci jest w stanie samodzielnie poradzić sobie i ponownie zasnąć bez pomocy opiekunów.
  • Dzieci, które nie chcą iść spać, powinny być kładzione do łóżka w przyjazny, ale stanowczy sposób. Protest dziecka powinien zostać zignorowany.
  • Dziecko, które jest kołysane do snu, zasypia w łóżku rodzica, lub z którym rodzic musi być, dopóki nie zaśnie, zwykle domaga się takiej samej uwagi, gdy budzi się w nocy. Takie rytuały powinny być zatem stopniowo ograniczane aż do całkowitej eliminacji.
  • O ile z dzieckiem nie dzieje się nic złego, rodzice powinni starać się nie interweniować, gdy dziecko budzi się i płacze, aby sprawdzić, czy samo się uspokoi. Można również stopniowo wydłużać czas do interwencji.
• Kolka niemowlęca
  • Kolka nie zaburza snu w ścisłym tego słowa znaczeniu, ale dzieci, u których występuje mogą wybudzać się częściej.
  • Problem ze snem często utrzymuje się nawet wtedy, gdy kolka już nie występuje, ponieważ dziecko przyzwyczaiło się do metod, które podejmowali rodzice, aby je uspokoić. Dziecko będzie nadal „domagać się” podobnego postępowania, aby zasnąć.
  • Należy starać się nie reagować na płacz dziecka i odczekać chwilę przed uspokojeniem go.
  • Pomocne może być budzenie dziecka w regularnych odstępach czasu, zanim zacznie płakać, a następnie zwiększanie tych odstępów.
• Lunatykowanie i mówienie przez sen
  • Lunatykujące dzieci mogą zrobić sobie krzywdę, co może wymagać podjęcia środków zapewniających bezpieczeństwo. Nie należy na siłę wybudzać dziecka. Można towarzyszyć mu podczas wędrówki po domu, aby zabezpieczyć przed ew. urazami i w delikatny sposób próbować odprowadzić je do łóżka.
  • Na zasadzie próby dziecko można obudzić około 15 minut przed czasem, w którym zwykle zaczyna lunatykować. Należy upewnić się, że dziecko jest w pełni rozbudzone przez co najmniej pięć minut. Po pewnym czasie zjawisko to zanika u większości dzieci.
• Moczenie nocne
  • W ostatniej godzinie przed pójściem spać dziecko nie powinno już pić dużych ilości płynów. Bezpośrednio przed pójściem spać dziecko powinno zawsze udać się do toalety.
  • Dziecko można ponowne zaprowadzić do toalety między godziną 23:00 a północą — lub gdy rodzice idą spać.
• Chrapanie, trudności w oddychaniu podczas snu
  • Dziecko należy położyć do snu na boku.
• Problemy ze snem u starszych dzieci
  • Często wynikają one z niekorzystnych nawyków związanych ze snem.
  • Dzieci powinny nabrać nawyku chodzenia spać o tej samej porze każdego dnia.
• Lęki nocne
  • Zaburzenie zwykle ustępuje samoistnie, ale może to zająć dużo czasu — czasami nawet kilka lat.
• Narkolepsja
  • Pomocne mogą być regularne, zaplanowane drzemki w ciągu dnia.
• Zespół opóźnionej fazy snu
  • Do skorygowania tego zaburzenia niezbędna jest prawidłowa higiena snu.
  • Zajęcia sportowe powinny być wykonywane wcześnie w ciągu dnia, a nie po południu lub wieczorem.
  • Należy unikać dużych wahań w porach kładzenia się spać i wstawania.

Kiedy warto skorzystać z pomocy lekarza?

• Jeśli u niemowląt lub małych dzieci występują problemy ze snem, można skorzystać z poradni dla rodziców. Można tam uzyskać pomocne zalecenia, w tym dotyczące tego, czy należy skonsultować się z lekarzem.
• Jeśli podjęte środki nie przynoszą efektu, należy skonsultować się z lekarzem.
• Jeśli problemy ze snem utrudniają funkcjonowanie dziecka, należy skonsultować się z lekarzem.
• Jeśli problemy ze snem dziecka obciążają innych członków rodziny, należy skonsultować się z lekarzem.

Co się dzieje u lekarza?

Historia choroby

Lekarz może zapytać o następujące kwestie:

Czynniki czasowe

• Kiedy dziecko jest kładzione spać?
• Ile razy w nocy dziecko się budzi?
• O której godzinie dziecko wstaje rano?
• Czy dziecko śpi w ciągu dnia? Jak często? Jak długo?

Codzienne aktywności i rytuały

• Jakie rytuały często mają miejsce między południem a czasem pójścia do łóżka?
• Jak wygląda aktywność dziecka w ostatnich 30–60 minutach przed snem?
  • Czy dziecko przed snem jest karmione piersią czy mieszanką w butelce?
• Czy dziecko jest karmione w nocy?
• Czy dziecko śpi w wózku czy w łóżeczku?
• Jakie warunki panują w sypialni? Czy jest ciemno? Czy panuje spokój?
• Czy zdarza się, że dziecko śpi z rodzicem w łóżku?
• Czy dziecko śpi razem z zabawką, lalką, przytulanką lub ulubionym kocykiem?

Reakcje i działania

• Co się dzieje po wyłączeniu światła?
• Jak reaguje opiekun, gdy dziecko płacze? Jak szybka jest ta reakcja?
• Po jakim czasie dziecko ponownie zasypia?
• Czy dziecko bawi się cicho w łóżku, jeśli się obudzi, zanim ktoś do niego przyjdzie?
• Jak opiekunowie reagują na problemy dziecka ze snem?

Badanie lekarskie

• Badanie przedmiotowe nie jest z reguły konieczne.

Inne badania

• W większości przypadków nie są konieczne dalsze badania.

Skierowanie do specjalisty

• Rzadko konieczne jest skierowanie do specjalisty.

Dodatkowe informacje

• Zaburzenia snu u niemowląt i małych dzieci.
• Lęki nocne u dzieci - informacje dla lekarzy.

Autorzy

• Lek. Joanna Dąbrowska-Juszczak, lekarz (redaktor)
• Philipp Ollenschläger, dziennikarz medyczny, (recenzent)