Co to jest słaby przyrost masy ciała u dzieci?

Dla niemowląt i małych dzieci określono wartości wzrostu i przyrostu masy ciała naniesione na krzywych centylowych wzrostu/rozwoju, które odpowiadają średniej dla wszystkich zdrowych dzieci. Wartości te obejmują dość szeroki zakres i ich porównanie z aktualnymi wynikami pomiarów u dziecka wskazuje, czy dziecko przybiera na wadze i rośnie normalnie, raczej wolno lub bardzo szybko w stosunku do większości dzieci.

Odchylenia są wykrywane lub potwierdzane poprzez regularne pomiary u pediatry i poprzez porównanie z siatkami centylowymi. Rozpoznanie następuje, gdy waga dziecka gwałtownie odchyla się w dół w stosunku do wzrostu ciała i wieku lub gdy waga i długość ciała są wyraźnie zbyt małe w stosunku do wieku. Jeśli dziecko jest wyraźnie niedożywione, jest to oczywiście natychmiast rozpoznawalne dla pielęgniarek i lekarzy bez konieczności odwoływania się do siatek centylowych.

Jakie skutki są możliwe?

Wiele dzieci tymczasowo wykazuje słaby przyrost masy ciała, ponieważ np. nie mają apetytu z powodu zakażenia, mają biegunkę z powodu choroby przewodu pokarmowego, nie chcą jeść w związku z bólem lub z innych powodów (także o podłożu psychicznym, społecznym), które ustąpią po zastosowaniu odpowiedniego leczenia lub odpowiednich działań opiekuńczych.

Niektóre dzieci, zwłaszcza wcześniaki od samego początku bardzo wolno przybierają na wadze. Jeśli przyrost nie jest dramatycznie powolny i pozostaje stały w czasie, zwykle nie należy oczekiwać żadnych negatywnych konsekwencji u zdrowego dziecka.

Dzieci z długo utrzymującym się niewielkim przyrostem masy ciała są jednak bardziej narażone na niskorosłość, problemy behawioralne i opóźnienia w rozwoju. Słaby przyrost masy ciała może wynikać z problemów z karmieniem, powodując deficyty rozwojowe. Brak przyrostu masy ciała może być jednak także oznaką podstawowej choroby somatycznej, która również prowadzi do niskorosłości i opóźnienia rozwojowego.

Jakie są przyczyny słabego przyrostu masy ciała u dzieci?

Niewystarczające spożycie kalorii

• Zaburzenia w przyjmowaniu pokarmu (np. zaburzenia połykania, wady rozwojowe języka, przełyku; urazy, zwężenia, guzy gardła)
• Spożywanie niewystarczającej ilości pokarmu (zbyt mało pokarmu lub niezbilansowana dieta, również z powodu alergii/nietolerancji)
• Regularne odbijanie/wymioty w chorobie refluksowej przełyku (refluks kwasu żołądkowego)
• Osłabienie czynności picia spowodowane poważnymi chorobami (np. wrodzonymi wadami serca, wcześniactwem, chorobami neurologicznymi, chorobami genetycznymi, takimi jak trisomia 21 i innymi)
• Zaburzenia zachowania lub upośledzenie fizyczne (uszkodzenie mózgu) mające wpływ na odżywianie
• Zespół dziecka maltretowanego i zaniedbanie dziecka
• Nieodpowiednie odżywianie lub problemy z karmieniem leżące po stronie rodziców, zaburzenia relacji rodzic — dziecko
• Zachowania buntownicze/problemy z jedzeniem u małego dziecka lub zaburzenia odżywiania u starszego dziecka 

Upośledzone wchłanianie pokarmu w przewodzie pokarmowym

• Celiakia
• Mukowiscydoza
• Nietolerancja mleka krowiego lub inne nietolerancje
• Niedokrwistość z niedoboru żelaza
• Wcześniejsze zabiegi chirurgiczne na jelitach, przewlekłe choroby/zakażenia jelit

Zwiększony metabolizm/zaburzenia trawienia

• Zwiększony metabolizm energetyczny u dzieci nadaktywnych ruchowo (niektóre choroby neurologiczne/psychiczne)
• Nadczynność tarczycy (hipertyreoza)
• Przewlekłe zakażenie, HIV, inne niedobory odporności, nowotwory, zaburzenia nerek, choroby wątroby
• Wrodzone wady serca, przewlekła choroba płuc

Wada serca/niewydolność serca

• Wrodzona wada serca
• U ok. 25% noworodków wada serca nie zostaje rozpoznana bezpośrednio po urodzeniu.
• Objawy mogą obejmować problemy z karmieniem piersią, słaby przyrost masy ciała i wymioty.
• U dzieci tych może wystąpić niewydolność serca z dusznością, niepokojem, zimnymi potami i ewentualnie sinicą (niebieskimi ustami).

Co można zrobić we własnym zakresie?

• W większości przypadków wystarczają porady żywieniowe udzielane przez pediatrę i/lub przeszkolonych specjalistów oraz zmiana diety dziecka.
• Rodzice powinni upewnić się, że atmosfera podczas posiłków jest swobodna i przyjemna, a posiłki są spożywane regularnie.
• Możliwe jest stopniowe zwiększanie porcji; rozłożenie kilku mniejszych posiłków w ciągu dnia.
• Należy dbać o różnorodność pokarmów, które dziecko lubi jeść, i unikać słodyczy. Należy również uważać na soki owocowe, ponieważ zawierają one stosunkowo dużą ilość fruktozy i zmniejszają apetyt dziecka na zdrowszą żywność.
• Należy dopilnować, aby dziecko było regularnie mierzone i ważone przez pediatrę przy użyciu siatki centylowej.

Kiedy należy zasięgnąć porady lekarskiej?

• W przypadku podejrzenia słabego przyrostu masy ciała i zaburzeń rozwojowych należy skonsultować się z lekarzem. Dziecko powinno zostać zważone i zmierzone z odniesieniem do siatki centylowej, aby można było stwierdzić, czy występuje opóźnienie wzrostu i przyrostu masy ciała.
• Jeśli podejrzenie słabego przyrostu masy ciała się potwierdzi, lekarz sprawdzi, czy jest to stan przejściowy, czy też istnieje choroba, którą należy leczyć. Być może trzeba będzie skonsultować się z innymi specjalistami, dietetykami, psychoterapeutami itp.

Jakie czynności wykona lekarz?

Historia choroby (wywiad lekarski)

Lekarz może zadać następujące pytania:

• Co dziecko dostaje do jedzenia i czy ilość składników odżywczych jest wystarczająca?
  • Można prowadzić dziennik żywieniowy, aby móc dokładnie odpowiedzieć na te pytania.
• Co dziecko pije?
• Kiedy dziecko je? Gdzie? Z kim?
  • Czy uwaga dziecko kieruje się na coś innego poza posiłkiem?
  • Czy nadzór podczas posiłków jest niewystarczający?
  • Czy podczas posiłku panuje przyjemna atmosfera czy raczej stresująca?
• Jak dziecko je?
  • Czy jest w stanie jeść w sposób odpowiedni do wieku i rozwoju?
• Czy dziecko odmawia jedzenia?
  • Czy trudno jest nakłonić dziecko do jedzenia?
  • Czy się buntuje, jest nadmiernie wybredne, rzuca jedzeniem?
• Czy je słodycze?
  • Co i jak często?
  • Czy spożycie pokarmów podczas posiłków jest zmniejszone z powodu jedzenia słodyczy?
• Czy ciąża i poród przebiegły prawidłowo?
• Czy dziecko cierpi na inne choroby/dolegliwości (przewlekłe lub niedawne ostre dolegliwości)?
• Czy dziecko było wcześniej w szpitalu? Czy miały miejsce jakieś obrażenia/wypadki?
• Jak wygląda stolec dziecka? Jaką ma konsystencję?
• Czy dziecku musi się często odbić/czy często wymiotuje?
• Czy w rodzinie występują jakieś szczególne choroby? Czy rodzice cierpią na choroby, które utrudniają opiekę nad dzieckiem?
• Jaki wygląda opieka nad dzieckiem w rodzinie? Czy rodzice otrzymują wystarczające wsparcie?

Badanie lekarskie

Lekarz zbada dziecko pod kątem objawów chorób wrodzonych, przeprowadzi ogólne badanie fizykalne i w szczególności poszuka możliwych przyczyn niedostatecznego spożycia pokarmu. 

Będzie również szukać nieprawidłowości neurologicznych, w zachowaniu dziecka i nieprawidłowości psychicznych. Określone zostaną nasilenie i oznaki niedożywienia.

Dalsze badania

W przypadku wykrycia nieprawidłowości lub podejrzenia choroby podstawowej zostaną przeprowadzone dalsze badania. W tym przypadku bierze się pod uwagę badania metaboliczne, procedury obrazowania (USG, gastroskopia, RM itp.), badania genetyczne, testy neurologiczne i wiele innych.

Często przeprowadza się badanie moczu i krwi.

Skierowanie do specjalisty lub do szpitala

Skierowanie jest wystawiane w przypadku podejrzenia choroby podstawowej. W zależności od podejrzewanej diagnozy przeprowadzane są specjalne badania, na przykład pod kątem nietolerancji, alergii, przewlekłych zakażeń, nieprawidłowości w jamie ustnej/zębach, chorób serca, płuc lub narządów trawiennych itp.

Dzieci, które początkowo nie mają choroby podstawowej, ale które nie przybierają na wadze po zastosowaniu ogólnie zalecanych środków i porad dotyczących zdrowej diety, są często kierowane do lekarzy specjalistów.

Jeśli w przypadku słabego przyrostu masy ciała na pierwszym planie stoją problemy między rodzicami a dzieckiem, sytuacja rodzinna i/lub problemy behawioralne lub zaburzenia odżywiania u dzieci, w celu uzyskania wsparcia korzysta się z usług doradczych dla rodziców, psychologów/psychoterapeutów.

Przeszkoleni dietetycy mogą udzielić konkretnych porad dotyczących odpowiedniego odżywiania w przypadku nietolerancji, chorób narządów trawiennych, chorób metabolicznych i alergii.

Hospitalizacja jest konieczna np. w razie wad rozwojowych wymagających operacji lub badań, które najlepiej przeprowadzić w warunkach szpitalnych.

W przypadku wyraźnego niedożywienia może być również konieczny pobyt w szpitalu, aby umożliwić wystarczające i zrównoważone odżywianie (w razie potrzeby przez sondę), a tym samym przyrost masy ciała.

Dodatkowe informacje

• Zaburzenia odżywiania u dzieci
• Dziennik żywieniowy
• Problemy z karmieniem u małych dzieci — informacje dla personelu medycznego
• Problemy rozwojowe i brak przyrostu masy ciała u dzieci — informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Susanne Meinrenken, dr n. med., Brema