Czym jest krztusiec?

Krztusiec jest chorobą zakaźną wywoływaną przez bakterię Bordetella pertussis. Bakteria najczęściej osiada na błonach śluzowych gardła i płuc. Powoduje uszkodzenie powierzchni błony śluzowej i wytwarza toksynę, która powoduje podrażnienie i uszkodzenia.

Definicja

• Zakażenie bakterią Bordatella pertussis.
• Typowy jest napadowy kaszel, który utrzymuje się do 6–10 tygodni.
  • Napady kaszlu są zwykle przerywane głębokim wdechem (świszczący oddech).
• Choroba dotyka zarówno dzieci, jak i dorosłych.
• Regularne szczepienia przypominające są konieczne dla zapewnienia wystarczającej ochrony szczepionkowej.

Objawy

Choroba ma zwykle typowy, bardzo przewlekły przebieg:

• Z początku objawy przeziębienia takie jak łagodny kaszel, katar i łagodna gorączka.
• Po 1–2 tygodniach pojawiają się napady kaszlu.
Typowy atak krztuśca charakteryzuje się spazmatycznym kaszlem staccato zakończonym silnym wdechem powodującym „świszczący” dźwięk. Napady kaszlu mogą być tak silne, że twarz dziecka robi się lekko niebieska.
• Krwotoki z nosa i pękające naczynka w gałce ocznej nie są rzadkością.
• U wielu chorych ataki kaszlu są najsilniejsze w nocy.
• Charakterystyczną cechą jest kaszel od 5 do 10 razy przy każdym wydechu. Ta faza choroby trwa zwykle 4–6 tygodni.
• Po tym czasie następuje faza 1–4 tygodni, w której choroba powoli ustępuje.
  • Kaszel słabnie, ale w niektórych przypadkach może utrzymywać się przez wiele miesięcy.
  • Izolowane napady kaszlu mogą występować długo po ustąpieniu choroby.
• U osób zaszczepionych choroba ma zwykle łagodniejszy przebieg, bez typowego „świszczącego oddechu”.
Obraz kliniczny jest bardzo zróżnicowany i zależy między innymi od wieku pacjenta. Im młodsza osoba dotknięta chorobą, tym cięższy przebieg choroby.
• U niemowląt krztusiec może objawiać się drgawkami, a nawet zatrzymaniem oddechu, bez widocznych ataków kaszlu.

Częstość występowania

• 60% chorujących ma ponad 18 lat.
• Najwięcej zakażeń jest jesienią i zimą.
• Na całym świecie co roku występuje blisko 20–40 mln przypadków krztuśca.
• Co roku z powodu tej choroby umiera 300 000 osób, z czego 90% mieszka w krajach rozwijających się.

Badania dodatkowe

• Patogen jest wykrywalny w pierwszych 2–3 tygodniach po wystąpieniu kaszlu.
  • Pobranie wymazu z nosa za pomocą wacika (wymaz z jamy nosowo-gardłowej).
  • Materiał uzyskiwany jest przez aspirację nosowo-gardłową. 
• Próbka jest wysyłana do laboratorium w celu bezpośredniego wykrycia bakterii i założenia kultury bakteryjnej.
• Jeśli choroba trwa dłużej niż 3–4 tygodnie, bakteria może nie być już bezpośrednio wykrywalna.
  • Pobranie próbek krwi i oznaczenie przeciwciał w celu potwierdzenia diagnozy.
• W celu oceny przebiegu choroby, zwłaszcza u niemowląt, oznacza się dalsze wartości krwi.
• W przypadku niemowląt często konieczna jest hospitalizacja.
  • Szczególnie jeśli wystąpią duszność lub trudności z piciem.

Leczenie

• Antybiotyki
  • W zależności od zastosowanego antybiotyku leczenie trwa od 5 do 14 dni.
  • Początek w ciągu pierwszych 1–2 tygodni od pojawienia się kaszlu.
• W przypadku powtarzających się bezdechów można spróbować terapii kofeiną.
• Transfuzja wymienna w przypadku zagrażających życiu zmian w morfologii krwi. 
• W ciężkich przebiegach z osłabieniem płuc można zastosować zewnętrzną maszynę do podtrzymywania funkcji płuc (zwaną ECMO).
• Korzyści płynące ze stosowania leków łagodzących kaszel, środków uspokajających, wykrztuśnych, glikokortykosteroidów i leków przeciwhistaminowych są wątpliwe i nie są dobrze udowodnione naukowo.

Co możesz zrobić sam?

• Wysoko ułożyć głowę.
• Pić wystarczająco dużo płynów.
• Jeść często i niewielkie posiłki.

Ryzyko zakażenia

• Największe ryzyko zakażenia występuje we wczesnych stadiach choroby.
• Dzieci/młodzież z krztuścem nie mogą uczęszczać do szkoły ani przedszkola.
• Ponowne przyjęcie do placówek społecznych może nastąpić w przypadku osób chorych zwykle po 5 dniach od rozpoczęcia skutecznej antybiotykoterapii lub, jeśli nie stosowano antybiotykoterapii, po 21 dniach od rozpoczęcia kaszlu.
• Wyłączenie osób z otoczenia, które miały kontakt z osobami chorymi na krztusiec, jest konieczne tylko w przypadku wystąpienia kaszlu.
• W przypadku nieszczepionych bliskich osób kontaktowych zaleca się profilaktyczne stosowanie antybiotyków.

Szczepienie

• Szczepienie przeciwko krztuścowi jest zalecane dla wszystkich niemowląt i małych dzieci.
• Szczepienia przypominające odbywają się w latach przedszkolnych (5–6 lat) i w wieku dorastania (9–17 lat).
• Jeśli w ciągu ostatnich 10 lat nie było szczepienia przeciwko krztuścowi, to jest ono zalecane dla następujących osób (szczepienie wskazujące):
  • pracownicy służby zdrowia i osoby pracujące w placówkach publicznych
  • kobiety w wieku rozrodczym
  • osoby pozostające w bliskim kontakcie z noworodkiem (rodzice, rodzeństwo) oraz opiekunowie (np. opiekunki do dzieci, ewent. dziadkowie) niemowląt najpóźniej 4 tygodnie od narodzin dziecka
  • Jeśli szczepienie przeciwko krztuścowi zalecane w czasie ciąży nie zostało wykonane, najlepiej zaszczepić matkę w pierwszych dniach po porodzie.
  • ewentualnie powtarzać co 10 lat.

Przebieg i rokowanie

• Większość przypadków krztuśca w Europie ma obecnie łagodny przebieg i ustępuje bez leczenia.
• Jednak kaszel może utrzymywać się przez długi czas.
• Nierzadko krztuścowi towarzyszą inne choroby, np. zapalenie ucha środkowego lub  zapalenie płuc.
• Krztusiec ma dobre rokowania.
  • Śmierć z powodu krztuśca zdarza się bardzo rzadko.
  • Wysoki odsetek hospitalizacji i prawie wszystkie zgony dotyczą nieszczepionych niemowląt poniżej 6 miesiąca życia.

Dodatkowe informacje

• Kaszel
• Duszność u dzieci
• Antybiotykoterapia
• Krztusiec — informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (recenzent)
• Hannah Brand, dr n. med., lekarka, Berlin