Czym jest szkarlatyna?

Płonica (szkarlatyna) jest jedną z typowych chorób wieku dziecięcego. Przyczyną są bakterie (paciorkowce), które wywołują ostre zapalenie gardła z gorączką. W jej przebiegu na ciele rozwija się czerwona wysypka. Później skóra na dłoniach i stopach łuszczy się. Istnieją jednak łagodne postaci choroby, w których nie występują wszystkie objawy. Choroba może przebiegać bez gorączki, bez zapalenia migdałków, a nawet bez wysypki skórnej.

Epidemie zakażeń paciorkowcowych mogą wystąpić szczególnie w okresie zimowym. Najczęściej chorują dzieci w wieku od 5 do 15 lat.

Paciorkowce występują w gardle u około 7,5% wszystkich zdrowych ludzi, nie wywołując objawów chorobowych. 

Objawy

Choroba rozpoczyna się bólem gardła oraz gorączką (38–40°C). Może wystąpić pogorszenie ogólnego stanu fizycznego. Po pewnym czasie często pojawiają się ból brzucha oraz nudności i wymioty. Gardło jest bardzo zaczerwienione, mogą występować powiększone węzły chłonne na szyi. W niektórych przypadkach głównym objawem może być również ból uszu. Przebieg choroby może być łagodny bez bardzo nasilonych objawów.

Po 1–2 dniach pojawia się często wysypka z wyraźnym zaczerwienieniem twarzy i widoczną bladością wokół ust. Wysypka może rozprzestrzeniać się na szyję, górną część ciała, pachy i pachwiny, i zwykle utrzymuje się przez około tydzień. Następnie pojawia się typowe złuszczanie na dłoniach i podeszwach stóp. Często również zajęty jest język, określany jako „malinowy język" ze względu na charakterystyczny wygląd.

Język malinowy w płonicy 

Przyczyny

Płonica (szkarlatyna) powoduje odpowiedź immunologiczną w organizmie. Bakterie wydzielają toksynę, na którą organizm reaguje reakcją zapalną i zwiększonym przepływem krwi do skóry. Powoduje to typową wysypkę skórną.

Do zakażenia dochodzi tzw. drogą kropelkową. Podczas mówienia, kaszlu czy kichania patogeny dostają się do powietrza przez drobne kropelki śliny. Po kontakcie z bakteriami do rozwoju choroby potrzeba około 1–3 dni. Wraz z początkiem choroby, chory jest zakaźny dla osób z otoczenia. Bez antybiotykoterapii ryzyko zakażenia trwa ok. 3 tygodnie. Każda osoba przyjmująca antybiotyki przestaje być zakaźna po 24 godzinach od przyjęcia pierwszej dawki.

Diagnostyka

Typowy jest przebieg z zapaleniem migdałków, gorączką i czerwoną wysypką. Dzięki temu w większości przypadków można postawić jednoznaczne rozpoznanie bez konieczności przeprowadzania dalszych badań. W przypadkach niepewnych i o łagodnym lub nietypowym przebiegu, paciorkowce można wykryć szybkim testem badając wymaz z gardła.

Leczenie

Klasyczna płonica powinna być leczona w celu uniknięcia wtórnych powikłań i zmniejszenia ciężkości choroby. Stosowanie antybiotyku przez 5–7 dni zwalcza bakterie. Przy uczuleniu na włączony antybiotyk, można zastosować inne. W przypadku bardzo łagodnych objawów choroby antybiotykoterapia również może być rozważana.

W celu złagodzenia objawów można przyjmować leki przeciwbólowe lub tabletki do ssania łagodzące ból gardła.

Po 24 godzinach od rozpoczęcia leczenia antybiotykiem nie ma już ryzyka zakażenia innych osób. Wtedy dziecko może ponownie uczęszczać do placówki publicznej, jeśli stan ogólny na to pozwala i dziecko nie ma gorączki. Bez antybiotykoterapii istnieje ryzyko zakażania przez okres do 3 tygodni.

Rokowanie

Zapalenie gardła zwykle ustępuje po kilku dniach od rozpoczęcia leczenia, a po tygodniu całkowicie mija. Wysypka również ustępuje w ciągu tygodnia. Zazwyczaj po 1–2 tygodniach od początku choroby dochodzi do łuszczenia się skóry na dłoniach i stopach.

Ponieważ płonicę wywołują różne szczepy paciorkowców, dzieci mogą zachorować na nią więcej niż raz.

W wyjątkowych przypadkach w przebiegu zapalenia gardła może dojś do powikłania i wytworzenia ropnia migdałkowego. Jest to możliwe przez braku odpowiedzi bakterii na zastosowane antybiotyki. Pojawia się wówczas silny ból gardła oraz problem z otwieraniem ust, dziecko może odmawiać przyjmowania pokarmów i napojów. W przypadku pogorszenia się stanu ogólnego należy skonsultować się z lekarzem, który zintensyfikuje terapię. W razie potrzeby pacjent jest hospitalizowany i podaje mu się antybiotyki dożylnie. Ropień może wymagać interwencji chirurgicznej.

Uszkodzenie nerek po zakażeniu paciorkowcowym stało się obecnie bardzo rzadkie.

Dodatkowe informacje

• Paciorkowcowe zakażenie gardła.
• Zakażenie paciorkowcowe (paciorkowce grupy A).
• Ropień migdałka.
• Możliwe późne skutki zapalenia migdałków.
• Antybiotykoterapia.
• Płonica — informacje dla lekarzy.

Autorzy

• Joanna Dąbrowska-Juszczak, lekarz (redaktor)
• Magda Łabęcka, lekarz (recenzent)
• Martina Bujard, dziennikarz naukowy (recenzent/redaktor)
• Natalie Anasiewicz, lekarz (recenzent/redaktor)
• Thomas Fühner, lekarz (recenzent/redaktor)