Co to jest spondyloliza/spondylolisteza?

Kręgosłup to kolumna kości, która tworzy szkielet osiowy. Szkielet ten służy jako silna, ale elastyczna podpora dla górnej części ciała, a także jako ochrona dla łatwo podatnego na uszkodzenia rdzenia kręgowego w kanale kręgowym.

Kręgosłup składa się z 33 kręgów ułożonych pionowo jeden nad drugim. Każdy kręg składa się z trzonu kręgu i łuku kręgowego. Kręgi połączone są ze sobą stawami łuków kręgowych (tzw. stawami międzywyrostkowymi) w tylnej części kręgosłupa. Połączenia te umożliwiają ruch pomiędzy kośćmi kręgosłupa. Kręgi są stabilizowane przez więzadła i oddzielone od siebie krążkami międzykręgowymi, które leżą między wszystkimi kręgami i działają jak amortyzatory. Ponadto są one otoczone tkanką łączną i mięśniową.

Spondyloliza

Spondyloliza to uszkodzenie zwartej kości łuku kręgowego, w jednym łuku lub w obu łukach. Wada łuku kręgowego występuje zwykle w jednym lub kilku kręgach kręgosłupa lędźwiowego. U dzieci wada ta jest często wrodzona i powoduje osłabienie kości w okolicy łuku. Ten słaby punkt jest podatny na złamania pod wpływem obciążenia. Takie złamanie zachowuje się jak sztuczny staw w łuku kręgowym, umożliwiając ruch przedniej części kręgu w stosunku do części tylnej.

Spondylolizę podejrzewa się nawet u 11,5% populacji. Ponad połowa dotkniętych nią osób nie zgłasza żadnych dolegliwości. Diagnoza jest często stawiana w okresie dojrzewania średnio w wieku 15 lat.

Spondylolisteza (kręgozmyk)

Spondylolisteza (kręgozmyk) występuje, gdy trzon kręgu przesuwa się do przodu w stosunku do kręgów znajdujących się pod nim. Kręgozmyk ma najczęściej miejsce w dolnym odcinku kręgosłupa lędźwiowego i jest powikłaniem spondylolizy.

Spondylolisteza dzieli się na dwa główne typy: W najczęstszym typie kręgozmyku, po obu stronach łuku kręgu powstaje pęknięcie zmęczeniowe. W rzadszym typie kręg wyłania się z chrząstek stawów tylnych łuków kręgowych. Występuje głównie u osób starszych, u których dochodzi do zużycia krążków międzykręgowych.

Nawet u 15% pacjentów ze spondylozą dochodzi do kręgozmyku, zwykle w fazie wzrostu w okresie dojrzewania.

Objawy

Spondyloliza jest początkowo bezobjawowa, ale jeśli stanie się przyczyną kręgozmyku, to zsunięcie się kręgu może powodować objawy. Objawy mogą pojawić się nagle lub stopniowo. Często pojawiają się po raz pierwszy w fazie wzrostu w okresie dojrzewania. Dzieci z umiarkowanie nasilonym kręgozmykiem często nie odczuwają żadnych dolegliwości. Ból jest często zlokalizowany w dolnej części kręgosłupa lędźwiowego, a w niektórych przypadkach może promieniować do tylnej części ud i do podudzi. Sporadycznie może wystąpić uczucie drętwienia nóg. Ból jest często spowodowany przeprostem pleców. W niektórych przypadkach intensywność bólu zwiększa się podczas chodzenia i stania, natomiast zmniejsza się w pozycji siedzącej. W przypadkach wyraźnego kręgozmyku można zauważyć zmiany w naturalnej krzywiźnie kręgosłupa.

Przyczyny

Jak już wspomniano, spondyloliza jest zwykle spowodowana wrodzonym osłabieniem łuku kręgowego. Choroba ta częściej występuje rodzinnie. Wada łuku kręgowego może powstać również w wyniku złamania zmęczeniowego spowodowanego powtarzającym się obciążeniem mechanicznym. Taka wada łuku kręgowego jest z kolei najczęstszą przyczyną ześlizgnięcia się jednego kręgu względem drugiego, co nazywane jest spondylolistezą (kręgozmykiem). 

U większości pacjentów spondyloliza rozwija się w wieku dziecięcym i młodzieńczym, a objawy często pojawiają się w okresie dojrzewania. Poluzowanie kręgów z powodu zużycia może wystąpić u osób po 60. roku życia.

Sportowcy wydają się częściej cierpieć z powodu kręgozmyku. Można to wytłumaczyć faktem, że plecy są poddawane stałym i stosunkowo dużym obciążeniom podczas takich aktywności, co może przyczynić się do rozwoju spondylolizy. Sporty ryzykowne to sporty rzutowe, piłka nożna, piłka ręczna, gimnastyka, wioślarstwo, pływanie, nurkowanie, zapasy, podnoszenie ciężarów, siatkówka, tenis i balet.

Diagnostyka

Lekarz zada Ci pytania dotyczące objawów i zbada Twoje plecy. W przypadku podejrzenia spondylolizy pacjent zostanie skierowany do specjalisty w dziedzinie ortopedii.

Diagnozę stawia się na podstawie zdjęć rentgenowskich kręgosłupa lędźwiowego. Jeśli leczenie zachowawcze nie jest wystarczające i planowana jest operacja, wykonuje się rezonans magnetyczny (RM) lub tomografię komputerową (TK).

Leczenie

Wybór metody leczenia zależy od charakteru i czasu trwania objawów, wyników badania RTG oraz wieku pacjenta. Pacjenci poniżej 20. roku życia, którzy cierpią z powodu niezmiennie silnego bólu pleców od 2–4 tygodni, powinni zostać skierowani do lekarzy specjalizujących się w leczeniu młodych pacjentów z problemami z kręgosłupem w celu dalszej oceny.

W przypadku umiarkowanie nasilonej spondylolistezy i umiarkowanych objawów należy w miarę możliwości odciążyć plecy. Młodym ludziom zaleca się powstrzymanie się od uprawiania sportów rekreacyjnych przez kilka miesięcy i jednoczesne noszenie gorsetu podtrzymującego specjalnie wykonanego przez techników ortopedycznych. Ta metoda leczenia jest często stosowana, gdy czas trwania objawów jest krótszy niż 3–6 miesięcy, pacjenci odczuwają nasilenie bólu w określonych testach, zdjęcia rentgenowskie wykazują wyraźną spondylolizę, a pacjenci mają mniej niż 16–17 lat. W okresie odciążenia rozpoczyna się program treningowy wraz z fizjoterapeutą, mający na celu stabilizację mięśni w okolicy brzucha i pleców oraz rozciąganie mięśni bioder. Następnie stosuje się zwykłe zasady rehabilitacji po urazie, w tym zwiększenie ruchomości stawów, trening siłowy, trening koordynacji i równowagi, trening kondycyjny i trening specyficzny dla danej dyscypliny sportu. Należy unikać ćwiczeń, które wiążą się z nadmiernym wyprostem pleców.

Starsza młodzież i dorośli z nieznacznymi zmianami radiologicznymi nie powinni uprawiać żadnego sportu przez 4–8 tygodni. Jeśli po upływie tego okresu pacjenci nie pozbędą się bólu, zalecane są powyższe opcje leczenia. Należy również ćwiczyć mięśnie pleców i brzucha.

W przypadku bardziej nasilonego kręgozmyku, utrzymującego się bólu mimo leczenia przez co najmniej 3 miesiące lub oznak zajęcia nerwów, zalecana jest operacja. U dzieci często „naprawia się" ubytek w łuku kręgowym, natomiast u dorosłych usztywnia się i stabilizuje kręgosłup w uszkodzonym odcinku.

Rokowanie

Chociaż spondyloliza może być wrodzona, objawy rzadko pojawiają się do okresu dojrzewania. Powikłania mogą obejmować kręgozmyk i dyskomfort spowodowany podrażnieniem nerwów. Kręgozmyk jest zwykle najbardziej widoczny w okresach szybkiego wzrostu, zwłaszcza w okresie dojrzewania.

Wczesne leczenie spondylolizy często prowadzi do dobrych wyników przy zastosowaniu środków zachowawczych, zwłaszcza u młodych pacjentów. Nawet w przypadku kręgozmyku rokowania są zwykle dobre, a stan ten można zwykle leczyć bez operacji.

Dodatkowe informacje

• Spondyloliza (kręgoszczelina) i spondylolisteza (kręgozmyk) – informacje dla lekarzy

Autorzy

• Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden