Co to jest stopa zdeformowana?

Stopa zdeformowana jest wrodzona i ma typowy, łatwo rozpoznawalny kształt. Dlatego w diagnostyce nie stosuje się zdjęć rentgenowskich ani innych metod badań. Wada zostaje stwierdzona albo podczas ciąży za pomocą badania ultrasonograficznego, albo bezpośrednio po porodzie. Stopa zdeformowana ma wyraźnie wybrzuszone i skierowane w dół śródstopie oraz podeszwę i przodostopie skierowane do wewnątrz. Często towarzyszy temu końskie ustawienie pięty i wtedy taka stopa nosi nazwę stopy końsko-szpotawej, to znaczy, że dodatkowo pięta jest ustawiona wyżej niż w prawidłowej stopie. Używany w specjalistycznym języku łaciński termin pes equinovarus adductus uwzględnia również przywiedzenie przodostopia, czyli skręcenie go do środka. Wada ta jest z reguły połączona ze zmianami lub skróceniem ścięgien i więzadeł w obrębie stopy.

Jeśli nie zostanie poddana leczeniu, dziecko będzie miało trudności w nauce chodzenia, a jego chód może nigdy nie być prawidłowy. W około połowie przypadków wada dotyczy obu stóp, a część dzieci ma prócz tej wady także inne choroby wrodzone.

Częstotliwość występowania

W Europie Zachodniej i Środkowej ze stopą zdeformowaną rodzi się 1–2 na 1000 żywo urodzonych dzieci. U chłopców wada ta występuje 2–3 razy częściej niż u dziewczynek.

Przyczyny

Przyczyna nie jest znana, jednak wydaje się, że pewną rolę odgrywają predyspozycje genetyczne. Jeśli jedno dziecko ma stopę zdeformowaną, ryzyko, że kolejne dziecko urodzi się również z tą wadą, wynosi 10%. Jeśli jedno z rodziców ma stopę zdeformowaną, ryzyko dla dziecka wynosi 3–4%; jeśli wada występuje u obojga rodziców, ryzyko wzrasta do 30%.

Rozpoznanie

Rozpoznanie jest stawiane w ramach rutynowego badania lekarskiego tuż po urodzeniu dziecka. Obecnie w wielu przypadkach wadę wykrywa się już podczas badania ultrasonograficznego jeszcze w życiu płodowym. Do zdiagnozowania stopy zdeformowanej nie jest konieczne badanie rentgenowskie, natomiast często dostarcza ważnych ono dodatkowych informacji, potrzebnych do planowania leczenia.

Lekarz dokładnie sprawdza, jak mocno nasilona jest wada, jaki jest zakres ruchomości stopy i czy występują inne nieprawidłowości w obrębie drugiej stopy lub pozostałych kończyn, jak również inne choroby. 

Leczenie

Rozpoznanie stawia się na oddziale położniczym, a leczenie rozpoczyna się w miarę możliwości w pierwszym lub drugim tygodniu życia. 

Większość lekarzy czy też szpitali stosuje w leczeniu stopy zdeformowanej metodę Ponsetiego, której wysoką skuteczność wykazały badania naukowe. Polega ona na tym, że stosując rozciąganie i gipsowanie, a w przebiegu także najczęściej zabieg chirurgiczny oraz przez dłuższy czas ortezę, stopniowo ustawia się stopę do możliwie najbardziej fizjologicznej pozycji.

Najpierw stopa jest rozciągana i gipsowana przez lekarzy lub innych specjalistów. Gips jest zdejmowany po około 1 tygodniu, stopa jest ponownie rozciągana i znowu gipsowana. Po około 6 tygodniach u większości dzieci można zaobserwować wyraźną korekcję, tj. stopa nie jest już skierowana do wewnątrz. Stopa końska wymaga jednak zwykle interwencji chirurgicznej, polegającej na wydłużeniu ścięgna Achillesa. Następnie na kolejne 3 tygodnie zakłada się gips aż do wygojenia. 

Kolejnym etapem leczenia jest używanie specjalnie dostosowanego obuwia i szyny (ortezy), która utrzymuje stopę w prawidłowej pozycji. Dziecko musi nosić szynę przez cały czas przez trzy miesiące, co wymaga, szczególnie od rodziców, współpracy i cierpliwości. W tym okresie wiele dzieci zaczyna czworakować i orteza jest zakładana już tylko na noc, ewentualnie podczas popołudniowych drzemek, do 4. roku życia. Ta wymagająca i długotrwała forma leczenia stanowi dodatkowe obciążenie dla rodziców i dzieci.

Rokowanie

Nawroty i konieczność powtórnego leczenia obejmującego ćwiczenia rozciągające i gipsowanie, a czasem także zabieg operacyjny, dotyczą nawet połowy przypadków, najprawdopodobniej tych dzieci, u których wada była początkowo mocno nasilona i/lub które nosiły ortezę krócej niż przez 2 lata. Jeśli gipsowanie i stosowanie ortezy nie przynosi pożądanego efektu, w wyjątkowych przypadkach konieczna jest poważniejsza interwencja chirurgiczna. Co do zasady jednak metoda Ponsetiego ma wyższy wskaźnik powodzenia niż sam zabieg operacyjny.

Według badań efekty zastosowania metody Ponsetiego są bardzo dobre lub dobre w 78% przypadków. Po leczeniu w większości przypadków stopa ma prawidłowy wygląd i może być zupełnie normalnie obciążana. Wielu pacjentów odczuwa jednak w dalszym ciągu pewną sztywność stopy. Jeśli wada nie jest leczona, ryzyko uszkodzeń w obrębie stawu skokowego (zwyrodnienia) w wieku około 3 lat jest bardzo wysokie.

Dodatkowe informacje

• Wrodzone wady stóp
• Stopa zdeformowana — informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Susanne Meinrenken, dr n. med., Brema