Zewnętrzna rotacja stóp, chód zewnętrzny

Zewnętrzna rotacja stóp jest częstym problemem u małych dzieci. Rodzice zwykle rozpoznają tę nieprawidłowowość, gdy dziecko zaczyna stawać, ale zanim zacznie chodzić. W tym przypadku stopy mogą być mocno zrotowane (skręcone) na zewnątrz. Gdy dziecko zaczyna chodzić, przypomina to chód Charliego Chaplina.

Zewnętrzna rotacja stóp jest mniej powszechna niż rotacja wewnętrzna. Zazwyczaj zmiany pojawiają się symetrycznie w obu stopach. W większości przypadków jest to nieprawidłowość ustawienia, która sama się koryguje.

Przyczyny

Zewnętrzna rotacja stóp spowodowana jest odchyleniami rotacyjnymi w kończynach dolnych lub stawach biodrowych. Prawdopodobnie wynika ona z położenia nienarodzonego dziecka w macicy w czasie ciąży, ze skrętem bioder na zewnątrz. Znane są trzy główne przyczyny powstawania odchyleń rotacyjnych:

1. Sztywność w stawie biodrowym (przykurcz mięśni biodrowych) jako wynik ustawienia nóg w fazie embrionalnej: stawy biodrowe są obrócone na zewnątrz i tylko w ograniczonym stopniu mogą być zrotowane do wewnątrz. Chód zewnętrzny jest zazwyczaj symetryczny i normalizuje się około 1. roku życia, kiedy dziecko zaczyna chodzić.
2. Zewnętrzna rotacja podudzia (skręt kości piszczelowej): ta nieprawidłowość nasila się wraz ze wzrostem i jest zwykle wykrywana między 4. a 7. rokiem życia. Z reguły nie występuje ból ani ograniczenia funkcjonalne.
3. Zewnętrzna rotacja szyjki kości udowej (retrotorsja kości udowej): jest to najrzadsza przyczyna zewnętrznej rotacji stóp i występuje częściej u dzieci z nadwagą. W tym przypadku staw biodrowy jest obrócony bardziej na zewnątrz.

Objawy

Stopy są mocno zrotowane na zewnątrz. Jest to szczególnie widoczne podczas chodzenia („chód Charliego Chaplina“). Dziecko może sprawiać wrażenie niezgrabnego i czasami się potykać.

Zewnętrzna rotacja stóp u dzieci przebiega zwykle bez dodatkowych objawów. Jeśli dziecko skarży się na ból nóżek, utyka lub tylko jedna noga jest zrotowana na zewnątrz, należy podejrzewać inne choroby podstawowe. Wówczas należy wykluczyć chorobę głowy kości udowej (epifizjoliza), porażenie mózgowe oraz chorobę Perthesa.

Diagnostyka

Rozpoznanie jest zwykle proste ze względu na typowe zmiany. W większość przypadków w okresie niemowlęcym nieprawidłowść ta powodowana jest sztywnością stawu biodrowego. Zmiany diagnozowane po 2. roku życia wynikają najczęściej z rotacyjnych ustawień kości piszczelowej. Mają one tendencję do nasilania się od 3. roku życia. Ustawienia rotacyjne uda są zwykle zauważane dopiero później.

Lekarz bada chód dziecka, kończymy dolne oraz stopy pod kątem ich rotacji na zewnątrz. Jeśli przyczyną są zmiany zlokalizowane w biodrze, kolana (rzepki) są obrócone na zewnątrz w bok. W zmianach spowodowanych rotacją kości piszczelowej rzepki skierowane są prosto do przodu.

Badania obrazowe są konieczne tylko wtedy, gdy nie ma pewności co do innych przyczyn rotacji zewnętrznej.

Leczenie

Zewnętrzna rotacja stóp spowodowana sztywnością w stawie biodrowym zwykle ulega samoistnej korekcji w 1. roku życia, gdy dziecko zaczyna chodzić.

Rotacja kości piszczelowej lub udowej często utrzymuje się po 5. roku życia. Jeśli zmiany nie ustępują, gdy dziecko zbliża się do wieku szkolnego, należy udać się z nim do ortopedy. U zdecydowanej większości tych dzieci pozycja stopy normalizuje się w wyniku dalszego wzrostu i rozwoju. Inne metody leczenia, takie jak stosowanie szyn czy gipsów, nie przynoszą efektów. W poprawie wzorca chodu może jednak pomóc fizjoterapia. Tylko w rzadkich przypadkach, gdy pojawia się ból i inne dolegliwości, zalecane jest postępowanie chirurgiczne.

Rokowanie

Rokowanie w większości przypadków jest bardzo dobre. Nieprawidłowość zwykle ulega samoistnej poprawie.

Dodatkowe informacje

• Rotacja zewnętrzna podudzia (chód na zewnątrz).
• Chód zewnętrzny – informacje dla lekarzy.
• Retrotorsja kości udowej, chód zewnętrzny – informacje dla lekarzy.

Autorzy

• Joanna Dąbrowska-Juszczak, lekarz
• Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden