Co to jest złuszczenie głowy kości udowej?

W kościach długich nóg i ramion znajdują się strefy wzrostu, w których następuje wzrost podłużny kości. Termin medyczny określający te strefy wzrostu to płytki nasadowe. Strefy te znajdują się tuż przed końcem kości długich, a więc w pobliżu stawów. Część kości, która znajduje się między stawem a płytką nasadową, nazywana jest nasadą. W stawie biodrowym pomiędzy głową kości udowej a szyjką kości udowej znajduje się płytka wzrostu (nasadowa). W tym obszarze w okresie dojrzewania może wystąpić tzw. złuszczenie nasady lub głowy kości udowej. W wyniku osłabienia płytki wzrostu głowa kości udowej (tj. nasada kości udowej) zsuwa się do tyłu i w dół. Zasadniczo przypomina to ześlizgiwanie się gałki lodów z wafelka. Głowa kości udowej pozostaje w panewce. Aby nie ryzykować trwałych problemów z biodrem, złuszczenie głowy kości udowej powinno być natychmiast leczone.

Chociaż złuszczenie głowy kości udowej jest jedną z najczęstszych schorzeń stawu biodrowego u nastolatków w okresie dojrzewania, na ogół występuje stosunkowo rzadko. Choroba występuje u około 2–10 na 100 000 dzieci rocznie. Chłopcy chorują od 2 do 3 razy częściej niż dziewczynki. U chłopców złuszczenie głowy kości udowej występuje zwykle w wieku 8–16 lat, a u dziewcząt w wieku 9–14 lat. W 1 na 4 przypadki dotknięte są oba stawy biodrowe. Jeśli dotknięty jest tylko jeden staw biodrowy, istnieje 20–80% szans, że choroba wystąpi również w późniejszym czasie po drugiej stronie. W przypadku dzieci z nadwagą ryzyko złuszczenia głowy kości udowej jest zwiększone.

Przyczyna

Przyczyna choroby nie została jeszcze jednoznacznie wyjaśniona. Można jednak założyć, że określoną rolę odgrywają pewne czynniki. Jednym z takich czynników ryzyka jest otyłość, ponieważ większa masa ciała powoduje również zwiększone obciążenie mechaniczne płytki wzrostowej. Pewną rolę odgrywa również dziedziczność: w 5–10% wszystkich przypadków choroba występuje również u krewnych.

W rzadkich przypadkach choroba występuje u dzieci w wieku poniżej 10 lat: w tym przypadku przyczyną może być zaburzenie gospodarki hormonalnej. U tych dzieci często dotknięte są oba stawy biodrowe.

Objawy

Przebieg choroby zwykle rozciąga się na kilka tygodni lub miesięcy ze stopniowym pogorszeniem. Początkowo odczuwany dyskomfort stopniowo przeradza się w ból. W niektórych przypadkach ból pojawia się jednak nagle. Lokalizacja odczuwanego bólu może się nieznacznie różnić, ale zazwyczaj pacjenci skarżą się na ból w biodrze, wewnętrznej stronie uda i/lub kolanie. Niektórzy pacjenci zgłaszają jedynie ból kolana. W tym przypadku szczególnie ważne jest rozważenie możliwej choroby stawów biodrowych. U dzieci i młodzieży z bólem kolan lekarz powinien również zbadać staw biodrowy. Ból nasila się pod wpływem obciążenia. W miarę postępu choroby pacjenci zaczynają utykać, a ruchomość stawu biodrowego się zmniejsza.

Diagnostyka

We wczesnych stadiach chorobę można łatwo przeoczyć. Dlatego ważne jest, aby lekarze i, w razie potrzeby, rodzice brali pod uwagę tę chorobę, gdy dzieci lub młodzież w odpowiednich grupach wiekowych skarżą się na ból w biodrze, pachwinie, udzie lub kolanie.

Podczas badania lekarskiego często zauważa się, że jedna lub obie nogi spontanicznie kierują się lekko na zewnątrz. Noga dotknięta chorobą może być nieco krótsza niż noga zdrowa. Test rotacji wewnętrznej stawu biodrowego często pokazuje, że jest ona możliwa tylko w ograniczonym zakresie. Ponadto staw biodrowy często może być zginany i odwodzony na boki tylko w ograniczonym zakresie. Podczas chodzenia często obserwuje się utykanie.

Dopóki noga może utrzymać ciężar ciała podczas chodzenia o kulach lub bez nich, stan uznaje się za stabilny. Jeśli ból jest tak silny, że chodzenie nie jest możliwe, stan uznaje się za niestabilny. W około 90% przypadków mamy do czynienia z formą stabilną, która wiąże się z korzystniejszym rokowaniem.

W celu potwierdzenia rozpoznania wykonywane jest badanie rentgenowskie obu stawów biodrowych. Zdjęcie rentgenowskie pokazuje, że głowa kości udowej jest przemieszczona w stosunku do szyjki kości udowej.

Leczenie

Celem leczenia jest początkowo zatrzymanie dalszego ześlizgiwania głowy kości udowej (która w tym przypadku jest nasadą) i zapobieganie powikłaniom.

Odbywa się to poprzez operację, w której głowa kości udowej i kość udowa są ponownie łączone za pomocą trzpienia. Operacja ta jest zwykle wykonywana przez minimalnie inwazyjne nacięcie z boku biodra. Ponieważ istnieje wysokie ryzyko, że złuszczenie głowy kości udowej wystąpi również po drugiej stronie, operacja jest często wykonywana także na stawie biodrowym, który nie jest (jeszcze) dotknięty chorobą. Czasami do zamocowania wymagane jest zastosowanie kilku drutów lub śrub mocujących. Przed i po operacji biodro należy odciążać za pomocą kul. Aby zminimalizować ryzyko powikłań, kule powinny być używane przez 6 tygodni, należy unikać obciążania bioder. W razie potrzeby ból można złagodzić środkami przeciwbólowymi (NLPZ).

Po 6 tygodniach noga może być zazwyczaj ponownie w pełni obciążana. Czas, po którym pacjenci mogą wznowić aktywność sportową, jest oceniany indywidualnie przez chirurgów ortopedów w zależności od przypadku. Jednak w przypadku łagodnego lub umiarkowanego złuszczenia głowy kości udowej większość dzieci i nastolatków może ponownie zacząć uczestniczyć w zajęciach wychowania fizycznego w szkole po 3 miesiącach.

Zalecane są również regularne kontrolne badania radiologiczne.

Rokowanie

Jeśli choroba zostanie rozpoznana, zanim głowa kości udowej ześlizgnie się zbyt daleko, rokowanie jest korzystne. W takim przypadku można praktycznie przywrócić normalny stan stawu biodrowego, więc nie należy oczekiwać żadnych późnych konsekwencji. Jeśli głowa kości udowej zsunęła się już zbyt daleko lub choroba wykazuje niestabilny przebieg, ryzyko przyszłych dolegliwości jest wyższe.

W krótkim okresie mogą pojawić się różne powikłania. Najpoważniejszym możliwym powikłaniem jest martwica jałowa głowy kości udowej (znana również jako martwica głowy kości udowej). W takim przypadku dopływ krwi do głowy kości udowej jest tak poważnie ograniczony, że tkanka kostna obumiera. Powikłanie to występuje nawet u 60% pacjentów z niestabilnym przebiegiem, ale jest rzadkie w przypadku przebiegu stabilnego. W rzadkich przypadkach podczas zabiegu chirurgicznego może dojść do urazu stawu. Uszkodzenie warstwy chrząstki może powodować sztywność i ból stawów. Dzięki udoskonalonym technikom chirurgicznym powikłanie to występuje obecnie bardzo rzadko.

Często rezultatem są drobne różnice w długości nóg z krótszą nogą po stronie złuszczenia. Zazwyczaj różnica długości nóg jest mniejsza niż 2 cm i nie wymaga podejmowania żadnych działań.

W przypadku zaawansowanego zwichnięcia głowy kości udowej nie można w pełni przywrócić anatomii i ruchomości stawu biodrowego. W dłuższej perspektywie wiąże się to ze zwiększonym ryzykiem zużycia stawu biodrowego (artroza stawu biodrowego).

Dodatkowe informacje

• Utykanie u dzieci
• Nadwaga u dzieci
• Nadwaga
• Ból kolana
• Choroba zwyrodnieniowa stawu biodrowego
• Młodzieńcze złuszczenie głowy kości udowej — informacje dla lekarzy

Autorzy

• Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden
• Lek. Kalina van der Bend, recenzent