Czym są wysypki skórne u niemowląt?

Skóra noworodków może ulegać wielu zmianom w ciągu pierwszych czterech tygodni po urodzeniu. Większość z tych zmian nie powoduje żadnego dyskomfortu i ustępuje samoistnie. Niektóre jednak wymagają badań diagnostycznych w celu wykluczenia zakażenia lub choroby podstawowej. W tym artykule opisano niektóre z najczęstszych wysypek skórnych, które można zaobserwować w pierwszych tygodniach po urodzeniu u dziecka.

Najczęstsze przyczyny to:

Czasowe zmiany w ukrwieniu skóry

Naczynia krwionośne w skórze mogą powodować u noworodków krótkotrwałe zmiany w ukrwieniu skóry. Wyglądają jak wysypka skórna, ale w rzeczywistości nią nie są.

Marmurkowatość skóry

Marmurkowatość skóry pojawia się jako drobna sieć małych naczyń krwionośnych tuż pod skórą. Związana jest z reakcją naczyń krwionośnych na zimno i zwykle ustępuje po ogrzaniu skóry. Te zmiany skórne pojawiają się obustronnie i mogą być widoczne na ciele, rękach i nogach. Skłonność do marmurkowej skóry może utrzymywać się przez kilka tygodni do miesięcy, czasem nawet przez całe wczesne dzieciństwo. Nie jest konieczne leczenie, ponieważ wysypka zniknie samoistnie.

Objaw Arlekina

Objaw Arlekina jest prawdopodobnie związany z niedojrzałością ośrodka mózgowego (podwzgórza), który kontroluje rozszerzanie i kurczenie się małych naczyń krwionośnych w skórze. Zjawisko to występuje nawet u 10% wszystkich niemowląt po pełnej ciąży (z wyłączeniem porodów przedwczesnych), ale często nie jest zauważane ze względu na ubiór dziecka. Zmiany skórne pojawiają się, gdy noworodek leży na boku. Skóra na wierzchu staje się czerwona, natomiast skóra po stronie przeciwnej blednie. Zmiana koloru następuje nagle i trwa od 30 sekund do 20 minut. Ustępuje przy zwiększonej aktywności mięśni i podczas krzyku. Zjawisko to występuje najczęściej między drugim a piątym dniem po porodzie i może trwać nawet do trzeciego tygodnia. Przebarwienia ustępują samoistnie i nie wymagają leczenia.

Krostkowe zmiany skórne

Trądzik noworodkowy (Źródło: Wikimedia)

Krostki to małe pęcherzyki, które mogą pojawiać się na powierzchni skóry. Te zmiany skórne występują nawet u 20% noworodków. Zazwyczaj składają się z białych wągrów z łojem (zaskórników) na czole, nosie i policzkach. Możliwe są jednak również inne lokalizacje. Czasami mogą pojawić się zmiany zapalne i drobne krostki.

Przyjmuje się, że pobudzenie gruczołów łojowych przez hormony (androgeny) jest spowodowane przez matkę lub samo dziecko. Wysypka zwykle ustępuje w ciągu czterech miesięcy bez pozostawienia blizny.

Leczenie zwykle nie jest konieczne, ale jeśli wysypka mocno się rozprzestrzeniła i utrzymuje się przez kilka miesięcy, po konsultacji z lekarzem, w razie potrzeby, dziecko może być leczone 2% roztworem nadtlenku benzoilu (dostępny w aptekach tylko w 4–5% roztworze).

Noworodkowy rumień toksyczny

Jest to najczęstsza ropna wysypka u noworodków, występująca u 40–70% niemowląt, głównie u noworodków urodzonych w terminie. Wysypka może być obecna już po urodzeniu, ale zwykle zaczyna się w drugiej lub trzeciej dobie. Typowe zmiany skórne składają się z dużych czerwonych plam o średnicy 2-3 mm (przebarwień) i małych guzków (grudek), które ostatecznie przekształcają się w ropę (małe pryszcze, krosty). Wysypka występuje na twarzy, ciele i górnej części ramion i nóg. Wnętrza dłoni i podeszwy stóp nie są zajęte.

Przyczyna jest niejasna. Choroba podstawowa lub zaburzenia wrodzone wywołujące rumień nie są znane. Wysypka zwykle ustępuje po pięciu do siedmiu dniach, ale może powracać kilkakrotnie przez kilka tygodni. Nie jest konieczne leczenie. Jeśli dziecko wydaje się chore, należy wykluczyć inne przyczyny, zwłaszcza zakażenia.

Przemijająca melanoza krostkowa noworodków

Są to wypełnione płynem pęcherze, które mogą pojawić się na każdej części ciała, w tym na dłoniach i podeszwach stóp. Uniesione krostki łatwo pękają i pozostawiają plamę pigmentową, która blednie po kilku tygodniach. Nie jest konieczne żadne swoiste leczenie.

Potówka

Potówki przypisywane są niedojrzałej tkance skórnej. W potówce gruczoły potowe są zamknięte, tak że pot nie może wydostać się ze skóry. Dotyka to do 40% wszystkich niemowląt i zwykle pojawia się w pierwszych miesiącach życia. Istnieje kilka podtypów. Najczęstsze są: potówka zwykła i potówka czerwona.

Potówka zwykła to niewielkie (1–2 mm) pęcherzyki otoczone czerwonawą skórą, zwykle na głowie, szyi lub ciele. Pęcherze po pewnym czasie pękają, a następnie opróżniają się, co może trwać od kilku godzin do kilku dni.

Potówka czerwona nazywana jest również wysypką cieplną. Prosta wysypka skórna jest spowodowana zatkaniem głębiej położonych gruczołów potowych. Pojawiają się małe czerwone guzki i pęcherze, zwykle na częściach skóry, które są zakryte.

Potówka jest niegroźna i mija samoistnie. Aby opanować wysypkę, należy unikać przegrzewania dziecka i zdejmować zbędne ubrania.

Akropustuloza niemowląt

Są to swędzące zmiany skórne, które występują głównie na dłoniach i podeszwach stóp. Mogą one jednak objąć również grzbiet dłoni i stopy. Po zagojeniu się pęcherzy może wystąpić hiperpigmentacja (silniejsze zabarwienie skóry).
Zmiany mogą być obecne już przy urodzeniu lub pojawić się w pierwszych miesiącach życia. Mogą one występować wielokrotnie w ciągu 2 lat. Można próbować leczenia za pomocą substancji czynnej jaką jest dapson, lek o działaniu przeciwzapalnym. Lekarz może także zaproponować leki przeciwświądowe.

Eozynofilowe krostkowe zapalenie mieszków włosowych

Są to swędzące, okrągłe, plamiste pęcherzyki, które mogą pojawić się na skórze głowy, twarzy, tułowiu, rękach i nogach. Zwykle goją się one samoistnie bez blizn. Skóra może mieć nieco ciemniejszy kolor w miejscu dotkniętym chorobą. Można stosować leki przeciwświądowe lub maści zawierające kortyzon.

Inne wysypki

Prosak

Prosak to biała lub żółta płaska nierówność na skórze wielkości 1–2 mm. Jest to nagromadzenie substancji rogowej — keratyny, która nie wydostaje się przez powierzchnię skóry. Często lokalizują się na czole, policzkach, nosie i brodzie, ale mogą również występować na górnej części tułowia, ramionach i nogach, narządach płciowych lub błonach śluzowych. Około połowa noworodków ma prosaki. Znikają one samoistnie, zwykle w ciągu pierwszego miesiąca życia, ale mogą utrzymywać się do drugiego lub trzeciego miesiąca.

Łojotokowe zapalenie skóry („ciemieniucha”)

.

Ciemieniucha

Powstaje w wyniku zwiększonej aktywności gruczołów łojowych. Dokładna przyczyna nie jest znana, rolę mogą odgrywać zarówno infekcje grzybicze, jak i czynniki hormonalne. Często występuje w okresie noworodkowym.

Łojotokowe zapalenie skóry objawia się czerwoną skórą i tłustymi łuskami. Wysypka jest zlokalizowana przede wszystkim na skórze głowy, ale może pojawić się także na twarzy, szyi i uszach. Zaczerwienienie skóry jest najbardziej widoczne w zgięciach stawów oraz w miejscach, w których skóra przylega do siebie. Łuszczenie występuje przede wszystkim na skórze głowy. W rezultacie egzema ma tendencję do rozprzestrzeniania się na okolica pieluszki.

Pieluszkowe zapalenie skóry

Czasami może być trudno odróżnić wyprysk łojotokowy od atopowego zapalenia skóry lub łuszczycy (łuszczyca). Łojotokowe zapalenie skóry u niemowląt zwykle ustępuje samoistnie w ciągu kilku tygodni do kilku miesięcy. Można spróbować kuracji przeciwłupieżowej z użyciem szamponu i ostrożnego czesania skóry głowy. W przypadku uporczywych dolegliwości odpowiedni może być szampon zawierający dziegieć lub miejscowa aplikacja kremu nawilżającego. Nie należy stosować roztworów zawierających kwas salicylowy ze względu na możliwość wchłonięcia do organizmu. Jeśli szampon zawierający dziegieć nie jest wystarczająco skuteczny, można spróbować miejscowych leków przeciwgrzybiczych, ewentualnie kremów zawierających kortyzon.

Znamiona

Znamiona wrodzone

Znamiona wrodzone o zabarwieniu brązowym do czarnego. Są one najczęściej płaskie, ale mogą być również wypukłe. Występują u 0,2–2,1% noworodków. Uważa się, że jest to spowodowane zaburzeniem prekursorów komórek tworzących pigment podczas rozwoju embrionalnego.

W zdecydowanej większości przypadków znamiona są łagodne, ale mogą przekształcić się w czerniaka (nowotwór skóry) u 0,5–0,7% dotkniętych nim osób w średnim wieku 15,5 lat. Znamiona powinny być zatem obserwowane przez pediatrę prowadzącego lub przez dermatologa, w zależności od ich wielkości. Chirurgiczne usunięcie zalecane jest od wielkości 7 cm.

Wrodzona melanocytoza skórna

Wrodzona melanocytoza skórna (Źródło: Wikimedia)

Są to znamiona o szaroniebieskim zabarwieniu, które najczęściej występują na dolnej części pleców, kości krzyżowej, ramionach i nogach, pachwinach lub klatce piersiowej. Podczas rozwoju embrionalnego dochodzi do wadliwej migracji lub zmniejszonego rozpadu komórek pigmentotwórczych skóry.

Zwykle pojawiają się bezpośrednio po urodzeniu lub w krótkim czasie później i zazwyczaj ustępują w ciągu 1. roku życia. Leczenie nie jest konieczne.

Dodatkowe informacje

• Wysypka u noworodków — informacje dla personelu medycznego

Autorka

• Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (recenzent)
• Susanna Allahwerde, lekarz rodzinny, Berlin