Pierwsze działania

Zaniedbywanie i znęcanie się nad dziećmi nadal często pozostają niewykryte. Możliwe przyczyny to częste i nietypowe urazy, zaburzenia psychiczne lub opóźniony rozwój dziecka. Podejrzenie, że doszło do znęcania się nad dzieckiem, może być zgłaszane przez różne osoby, np. przez szkołę, personel medyczny lub określone punkty kontaktowe dla dzieci i młodzieży, ale także przez samych poszkodowanych lub członków rodziny. Zadaniem lekarza jest wówczas dokładne wyjaśnienie sytuacji poprzez rozmowę z rodziną i zbadanie dziecka w celu dokładnej oceny stanu rozwoju fizycznego i psychicznego oraz ewentualnych urazów. Ważne jest, aby postępować z wyczuciem i bez uprzedzeń. Najważniejszym celem poza sytuacją bezpośredniego zagrożenia jest uzasadnienie lub obalenie podejrzenia, że dobro dziecka jest zagrożone. Etapy dochodzenia zależą od powagi i charakteru podejrzenia o znęcanie się nad dzieckiem.

Jeśli podejrzenie znęcania się nad dzieckiem zostanie potwierdzone, lekarze prowadzący będą odpowiedzialni za podjęcie odpowiednich działań i skontaktowanie się z innym wyspecjalizowanym personelem i instytucjami, które zapewnią dziecku wystarczającą ochronę przed dalszym maltretowaniem. Postępowanie w takich przypadkach jest zazwyczaj interdyscyplinarne, tzn. zaangażowani są pomocnicy z różnych dziedzin. Mogą to być np. psychiatrzy dziecięcy i młodzieżowi, specjaliści ds. pomocy młodzieży lub pracownicy socjalni. W ciężkich i bardzo ostrych przypadkach może być konieczna hospitalizacja w celu zapewnienia stałej opieki i, w razie potrzeby, leczenia dziecka.

Aby urząd do spraw młodzieży mógł się zaangażować, rodzice muszą zwolnić się z obowiązku zachowania poufności. Jeśli jednak lekarze nadzorujący podejrzewają zagrożenie dla dobra dziecka, to i tak mogą to zgłosić, omijając tajemnicę lekarską. W niektórych przypadkach, np. konkretnego bezpośredniego zagrożenia dla dziecka, lekarze są zobowiązani do wezwania policji.

Podział zadań

W przypadkach znęcania się nad dziećmi osoby reprezentujące różne dziedziny spotykają się, aby współpracować z rodzinami w celu ochrony dziecka i poprawy jego sytuacji. Wspólne dyskusje i planowanie często odbywają się w ramach tzw. konferencji pomocowej. Poniżej wymieniono niektóre z najważniejszych zaangażowanych osób i instytucji:

• Lekarze rodzinni i pediatrzy badają i leczą dzieci oraz kierują je do odpowiednich ośrodków wsparcia.
• Specjaliści medyczni, tacy jak psychiatrzy dzieci i młodzieży, przejmują dalsze leczenie dzieci.
• W terapię zaangażowani są również psychoterapeuci dzieci i młodzieży oraz psychoterapeuci par i rodzin.
• Szpitale dziecięce mogą leczyć i opiekować się poważnie chorymi i wrażliwymi dziećmi w ramach hospitalizacji.
• Lokalnie działają różne ośrodki dla dzieci i młodzieży.
• Urząd do spraw młodzieży działa w sytuacjach zagrażających dobru dziecka i może tymczasowo objąć je opieką.
• Policja prowadzi sprawy istotne z punktu widzenia prawa karnego.
• Przedszkola, szkoły i instytucje organizują codzienną opiekę nad dzieckiem.

Sposób postępowania

O dalszym postępowaniu decydują zaangażowani pomocnicy z różnych dziedzin, w razie potrzeby w porozumieniu z dzieckiem i rodzicami. W pierwszej kolejności plan zależy od stopnia nasilenia maltretowania i dalszego ryzyka zagrożenia dla dziecka.

W najlepszym przypadku rodzice przyznają się do istniejących problemów i będą chcieli współpracować w celu poprawy sytuacji. Jeśli według profesjonalnej oceny istnieje również niskie ryzyko zagrożenia, dziecko może pozostać w rodzinie i tam być leczone. Ponadto należy zainicjować zmiany zachowań w rodzinie i omówić istniejące problemy, takie jak doświadczenia związane z nadużyciami ze strony rodziców czy zachowania uzależniające. Rodzina jest następnie kierowana do dalszych ośrodków wsparcia w celu zapewnienia trwałej zmiany. Wizyty domowe, na przykład pracowników socjalnych lub opiekunów, mogą być przydatne jako długoterminowy środek wsparcia rodziny i monitorowania sytuacji dziecka.

Jeżeli środki te nie przynoszą żadnego skutku lub jeżeli dziecko doznaje poważnych szkód fizycznych lub psychicznych z powodu znęcania się lub zaniedbania, może być konieczne tymczasowe przyjęcie go do szpitala. Na miejscu można zapewnić szczegółowe badanie oraz odpowiednie leczenie i opiekę. Lekarze prowadzący konsultują się z urzędem ds. młodzieży i innymi specjalistami, aby zdecydować, czy należy poinformować urząd ds. młodzieży, Jeśli urząd ten ostatecznie dojdzie do wniosku, że dziecko nie może dalej bezpiecznie żyć w rodzinie, istnieją placówki opiekuńcze, które przejmują opiekę i wychowanie.

Formy terapii

Leczenie ma na celu przywrócenie i utrzymanie zdrowia fizycznego i psychicznego dziecka w perspektywie długoterminowej. Oczywiście, w przypadku urazów fizycznych lub poważnych opóźnień rozwojowych, priorytetem jest bezpośrednie leczenie medyczne, być może również w szpitalu dziecięcym. W wielu przypadkach znęcania się nad dziećmi i ich zaniedbywania terapia prowadzona jest przez lekarzy psychiatrów dziecięcych i młodzieżowych, na przykład poprzez terapię indywidualną lub grupową. Jeśli rodzice są chętni do podjęcia pracy nad poprawą sytuacji, można również przeprowadzić terapię rodzinną. Regularne, ustalone terminy rozmów mogą zapewnić dodatkowe bezpieczeństwo osobom dotkniętym przemocą i umożliwić osobom pomagającym śledzenie rozwoju dziecka.

Dodatkowe informacje

Autorzy

• Jonas Klaus, lekarz, Fryburg Bryzgowijski