Co to jest martwicze zapalenie jelit?

Definicja

Martwicze zapalenie jelit (NEK) jest stanem zapalnym przewodu pokarmowego, w którym części ściany jelita nie są już zaopatrywane w krew i obumierają (martwica). Stan ten może dotyczyć całego jelita lub jego części.

Martwicze zapalenie jelit jest chorobą zagrażającą życiu. Często występuje u wcześniaków i noworodków.

Objawy

Martwicze zapalenie jelit może mieć przebieg łagodny wyłącznie z objawami ze strony przewodu pokarmowego lub ciężki i prowadzić do nagłej niewydolności wielonarządowej.

Dziecko może wydawać się apatyczne, a u niektórych mogą wystąpić trudności w oddychaniu, w tym bezdech. Temperatura ciała może się być zmienna (niestabilna termoregulacja). Serce dziecka może bić wolniej niż normalnie (bradykardia). Brzuch jest wzdęty i bolesny przy ucisku.  W stolcu można stwierdzić obecność krwi. Mogą też wystapić wymioty.

Przyczyny

Przyczyna i rozwój choroby nie zostały jeszcze ostatecznie wyjaśnione.

Prawdopodobnie jest ona spowodowana nasilonym stanem zapalnym niedojrzałego układu odpornościowego, zwłaszcza u wcześniaków. Pewną rolę odgrywa również zaburzenie składu bakterii jelitowych (flory jelitowej). Im niższa waga urodzeniowa i im wcześniej dziecko przychodzi na świat, tym większe ryzyko wystąpienia choroby.

Czynniki ryzyka

• Wcześniactwo.
• Niska masa urodzeniowa.
• Uszkodzenie mózgu spowodowane zaburzeniami krążenia z niedoborem tlenu (encefalopatia niedotlenieniowo-niedokrwienna).
• Kolonizacja bakterii chorobotwórczych.
• Określona mutacja genu.
• Karmienie sztuczne.

Częstość występowania

Martwicze zapalenie jelit występuje rzadko, głównie u wcześniaków od drugiego tygodnia życia (1-5 przypadków na 100). Ponieważ obecnie coraz więcej wcześniaków przeżywa, choroba ta jest obecnie bardziej powszechna.

U wcześniaków i niedojrzałych niemowląt martwicze zapalenie jelit jest jedną z najczęstszych nagłych chorób przewodu pokarmowego wymagających intesywnej opieki. U wcześniaków z bardzo niską masą urodzeniową zachorowalność może sięgać 15%.

Badania

Martwicze zapalenie jelit jest trudne do zdiagnozowania. Lekarz bada palpacyjnie brzuch, osłuchuje płuca i ocenia reakcje dziecka. Jeśli podejrzewa się martwicze zapalenie jelit, dziecku zostanie pobrana krew w celu wykonania badania pod kątem określonych parametrów oraz posiew. Posiew krwi służy do identyfikacji patogenu. W razie potrzeby wykonywane jest badanie USG jamy brzusznej i RTG. Obecnie na ma badania, które z całą pewnością umożliwiłby postawienie pewnego wczesnego rozpoznania.

Chorobę można podzielić na sześć stopni nasilenia na podstawie objawów, wyników badania krwi i zdjęcia rentgenowskiego.

Ostateczną diagnozę można postawić dopiero po zabiegu chirurgicznym.

Leczenie

Leczenie jest złożone, a jego celem jest zachowanie życia pacjenta i zapobieganie zagrażającym życiu powikłaniom. 

Jelito dziecka zostaje na pewien czas wyłączone z pełnienia swojej funkcji, co wymaga odżywiania innego niż doustne (żywienie pozajelitowe). Okresowo wykonuje się odsysanie treści żołądkowej przez zgłębnik żołądkowy, aby zapobiec przedostawaniu się jej do jelit. Podczas leczenia stosuje się także antybiotykoterapię. Dalsze postępowanie to wspomaganie czynności serca i płuc lub podawanie koniecznych produktów krwiopochodnych. Czas trwania leczenia zależy od przebiegu choroby.

Specjaliści zajmujący się noworodkami (neonatolodzy) i chirurdzy dziecięcy wspólnie podejmują decyzję, czy pacjent wymaga operacji polegającej na usunięciu martwych odcinków jelita. Może być ona konieczna u 20-40% pacjentów. 

4-8 tygodni po wystąpieniu choroby należy wykonanać kontrolne badanie rentgenowskie u dziecka.

Zapobieganie

Aby zapobiec martwiczemu zapaleniu jelit, płuca dziecka powinny być jak najbardziej dojrzałe. Należy również unikać sztucznych mieszanek dla niemowląt w pierwszych tygodniach życia i najlepiej karmić dziecko mlekiem matki.

Rokowanie

Martwicze zapalenie jelit jest poważną chorobą, a 15-30 na 100 dzieci umiera z jej powodu. Ryzyko jest tym większe, im wcześniej urodziło się dziecko i im niższa jest jego masa urodzeniowa.

Choroba może mieć różny stopień nasilenia. U niektórych pacjentów choroba przebiega łagodnie, a u innych rozwija się niewydolność wielonarządowa. Może to prowadzić do głębokiego uszkodzenia ściany jelita w przerwaniem jej ciągłości (perforacja jelita), zapalenia otrzewnej lub ciężkiego wstrząsu. 

U 10-40% pacjentów choroba prowadzi w późniejszym okresie do zrostów lub zwężenia jelita. Inne powikłania obejmują powstanie patologicznych połączeń między różnymi odcinkami jelita (przetoki jelitowo-jelitowe), co może skutkować gorszym wchłanianiem składników odżywczych (zespół złego wchłaniania). Poważnym powikłaniem po operacji jest zespół krótkiego jelita z poważnymi zaburzeniami trawienia spowodowanymi brakiem dłuższych odcinków jelita cienkiego.

Więcej informacji

• Martwicze zapalenie jelit - informacje dla lekarzy.

Autorzy

• Joanna Dąbrowska-Juszczak, lekarz (redaktor)
• Lara Kolk, lekarz (recenzent)