Kiedy występuje opóźnione dojrzewanie płciowe?

Początek okresu dojrzewania różni się u chłopców i dziewcząt oraz pomiędzy poszczególnymi osobami. Dojrzewanie płciowe (pokwitanie) zazwyczaj rozpoczyna się wcześniej u dziewcząt niż u chłopców. Większość dziewcząt rozpoczyna okres dojrzewania w wieku 10–12 lat, a chłopców — w wieku 11–13 lat. Różnice są znaczne, a dojrzewania płciowego nie można uznać za opóźnione, dopóki dziewczynki nie osiągną wieku 13 lat, a chłopcy — 14 lat.

Jak rozpoznać początek okresu dojrzewania?

Okres dojrzewania oznacza początek dojrzewania płciowego oraz skoku wzrostowego. Najbardziej zauważalnym znakiem u większości osób jest pojaiwenie się owłosienie wokół narządów płciowych i innych części ciała.

U dziewcząt najpewniejszą oznaką rozpoczęcia okresu dojrzewania jest rozwój piersi. U chłopców pierwszą oznaką rozpoczęcia okresu dojrzewania są rosnące jądra.

Jaka jest przyczyna opóźnionego dojrzewania płciowego?

Najczęstszą przyczyną opóźnionego dojrzewania płciowego jest występowanie rodzinne. Jeśli któreś z rodziców późno rozpoczęło okres dojrzewania, należy się spodziewać, że u dziecka również nastąpi to późno. Nie oznacza to choroby, ale jest wyrazem normalnej zmienności w takim samym stopniu, w jakim różnimy się od siebie kolorem włosów, wzrostem, itp.

Opóźnione dojrzewanie płciowe może być jednak również wywołane przez niektóre choroby. Dotyczy to w szczególności schorzeń związanych z pogorszonym przyjmowaniem pokarmów lub przewlekłymi procesami zapalnymi w organizmie. Czasami opóźnione dojrzewanie płciowe jest pierwszym objawem choroby przewlekłej, w innych przypadkach choroba przewlekła jest znana i uważana za przyczynę późniejszego niż przeciętne rozpoczęcia dojrzewania płciowego.

W rzadkich przypadkach przyczyną opóźnionego dojrzewania płciowego może być zaburzenie funkcjonowania hormonów przysadki, podwzgórza lub zaburzenie pracy jajników/jąder. Może to być spowodowane wcześniejszymi uszkodzeniami mózgu, chorobami lub niedorozwojem jajników/jąder lub niepożądanymi skutkami ubocznymi wcześniejszego leczenia (np. chemioterapia lub radioterapia w przypadku nowotworu).

Jakie działania podejmuje lekarz w przypadku opóźnionego dojrzewania płciowego?

Po pierwsze, lekarz musi wyjaśnić, czy dojrzewanie jest rzeczywiście opóźnione. W tym celu bada piersi/jądra. Następnie mierzy wzrost i masę ciała. Tempo wzrastania zależy między innymi od tego, czy rozpoczął się okres dojrzewania. Zaburzenia w produkcji hormonów można zaobserwować zarówno w przypadku opóźnionego wzrastania, jak i opóźnionego dojrzewania płciowego. Lekarz skorzysta z informacji o tym, jak przebiegało wzrastanie w dzieciństwie. Uzyskane wyniki pomiarów oceni na tzw. siatkach centylowych.

Informacje o tym, kiedy rodzice i rodzeństwo rozpoczęli okres dojrzewania, mogą dostarczyć informacji o tym, czy jest to dziedziczne opóźnione dojrzewanie płciowe, czy też jest bardziej prawdopodobne, że jest ono spowodowane chorobą. Ważne jest również, aby wykluczyć inne choroby, np poprzez wykonanie badań krwi. Takie badania mogą dać wskazówki co do przyczyny opóźnionego dojrzewania płciowego, ale rzadko prowadzą do całkowicie jednoznacznej odpowiedzi.

Jak można leczyć opóźnione dojrzewanie płciowe?

Jeśli okaże się, że opóźnione dojrzewanie jest spowodowane chorobą, jest ona leczona w pierwszej kolejności. 

W większości przypadków okazuje się, że opóźnione dojrzewanie płciowe nie jest spowodowane chorobą i wówczas nie ma konieczności leczenia. Ewentualnie,  jeśli późne rozpoczęcie dojrzewania prowadzi do silnego stresu u dziecka, w indywidualnych przypadkach można je wywołać za pomocą hormonów płciowych podawanych w postaci zastrzyków, plastrów lub tabletek. Chłopcom w tym przypadku podaje się codziennie tabletki przez około sześć miesięcy lub zastrzyki co cztery tygodnie. Dziewczynki mogą być leczone tabletkami lub plastrami. Chłopcy otrzymują testosteron, a dziewczynki oprócz preparatu gestagenowego estrogen.

Opracowanie

• Joanna Dąbrowska-Juszczak, lekarz