Co to jest hiponatremia?

Sód (Na) jest pierwiastkiem występującym przede wszystkim w soli. Zwykła sól spożywcza to chlorek sodu (NaCl). Sód występuje w płynach ustrojowych jako jon o ładunku dodatnim (Na⁺) i znajduje się we krwi, a także w płynie wewnątrzkomórkowym i w przestrzeni pozakomórkowej. Sód w płynach ustrojowych jest nazywany elektrolitem. Przykładami innych elektrolitów są potas, wapń, chlorek itp.

Niski poziom sodu (hiponatremia) jest definiowany jest jako poziom sodu w surowicy krwi, czyli w części osocza, poniżej 135 mmol/l. Hiponatremia jest częstym zaburzeniem równowagi elektrolitowej i występuje przede wszystkim u starszych pacjentów. Łagodna hiponatremia jest częstym objawem towarzyszącym różnym ostrym i przewlekłym chorobom, które nie mają wyraźnej przyczyny i nie wymagają leczenia. Ciężka hiponatremia wiąże się ze znaczną zachorowalnością i śmiertelnością.

Objawy

Zmiany w gospodarce płynowo-elektrolitowej w organizmie mogą w cięższych przypadkach wpływać na mózg i powodować zaburzenia świadomości. Jeśli poziom sodu spada gwałtownie (ostry przebieg), tj. w czasie krótszym niż 48 godzin, mogą wystąpić takie objawy jak śpiączka, napady drgawkowe i zatrzymanie akcji oddechowej. Wolniejszy (przewlekły) rozwój hiponatremii charakteryzuje się nieswoistymi objawami, takimi jak łagodne zaburzenia poznawcze i zaburzenia chodu ze skłonnością do upadków.

Przyczyny

Hiponatremia może być spowodowana zarówno niedoborem sodu, jak i zbyt dużą ilością wody. Najczęstszą przyczyną jest połączenie obu tych dwóch czynników. Istotnymi przesłankami do utrzymania prawidłowego poziomu sodu w surowicy krwi są:

• Prawidłowa czynność nerek
• Prawidłowa produkcja hormonu antydiuretycznego (ADH), który jest wydzielany przez mózg i ogranicza produkcję moczu.
• Uczucie pragnienia

Najczęstszą postacią jest hiponatremia hipotoniczna, w przypadku której obniża się także poziom innych cząsteczek, takich jak cukry, tłuszcze czy białka. Może ona wystąpić w przypadku ciężkiej niewydolności serca, niewydolności wątroby lub niewydolności nerek. Hiponatremia hipotoniczna może się pojawić również w wyniku intensywnego pocenia się w czasie dotkliwych upałów. Nadmierne spożycie wody bez jednoczesnej podaży soli może spowodować efekt rozcieńczenia i niski poziom sodu we krwi. Także liczne leki (np. leki moczopędne i leki przeciwdepresyjne) mogą zaburzać gospodarkę solną w organizmie i w ten sposób powodować hiponatremię.

Rozpoznanie

Niski poziom sodu jest wykrywany w badaniu krwi. Często we krwi występują te inne nieprawidłowości. Jeśli poziom sodu okaże się zbyt niski, należy wykonać dalsze badania krwi i moczu. Poziom sodu w surowicy poniżej 135 mmol/l nazywamy hiponatremią. Z ciężką hiponatremią mamy do czynienia wtedy, gdy wartości spadają poniżej 120 mmol/l.

Pacjenci przyjmujący leki psychotropowe powinni być badani pod kątem możliwości wystąpienia hiponatremii w przypadku stwierdzenia nowych rozproszonych objawów. Hiponatremię należy wziąć pod uwagę również w przypadku „objawów wieku starszego”, takich jak zaburzenia chodu, zaburzenia poznawcze czy zmiany osobowościowe.

Terapia

Leczenie zależy od objawów i stanu (ostrego lub przewlekłego). Celem leczenia jest normalizacja poziomu sodu we krwi poprzez zastosowanie infuzji (płyn jest podawany bezpośrednio do krwiobiegu) lub pozbycie się nadmiaru płynów z organizmu. W większości przypadków są to niewielkie zmiany poziomu sodu, które nie wymagają aktywnego leczenia. W ciężkich przypadkach hiponatremii leczenie zależy od tego, czy hiponatremia ma charakter ostry czy przewlekły.

Hiponatremię, której towarzyszą ciężkie, zagrażające życiu objawy, takie jak śpiączka i drgawki, leczy się wlewami 3-procentowego roztworu soli fizjologicznej i lekami moczopędnymi. Z uwagi na ryzyko pogorszenia tak samo leczy się hiponatremię, która wystąpiła nagle i cechuje się łagodnymi objawami.

W przypadku lżejszych objawów, takich jak ból głowy, nudności oraz splątanie, leczenie zależy od choroby podstawowej. W sytuacjach powodujących duży ubytek płynów, np. udział w maratonie, ważne jest picie nie samej czystej wody, lecz raczej płynów zawierających elektrolity.

Jeśli poziom sodu jest przewlekle niski, nie należy pić dużych ilości (wielu litrów) czystej wody. Należy pić albo płyny zawierające sól, albo zadbać o dostateczną podaż soli przyjmowanej wraz z pożywieniem. Skomplikowane zalecenia dietetyczne zazwyczaj nie są potrzebne, chyba że występuje jakaś inna poważna choroba podstawowa, taka jak przewlekła niewydolność nerek.

Jeśli choroba została wywołana przez leki, często wystarczy zaprzestanie przyjmowania danego leku (np. np. diuretyku).

Rokowania

Niewystarczające lub przeciwnie — zbyt agresywne leczenie hiponatremii — może skutkować ciężkim przebiegiem, a nawet zgonem. Jeśli podaż sodu zostanie skutecznie skorygowana, rokowanie jest dobre. Rokowanie zależy od leczenia choroby podstawowej. Wśród pacjentów, którzy zostali poddani kompleksowym badaniom i diagnostyce, odnotowuje się znacznie wyższy odsetek skutecznie skorygowanej hiponatremii.

Dodatkowe informacje

• Niewydolność serca
• Marskość wątroby i przewlekła niewydolność wątroby
• Niewydolność nerek
• Przewlekła choroba nerek
• Hiponatremia — informacje dla lekarzy

Autorzy

• Markus Plank, MSc BSc, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń