Co to jest obrzęk naczynioruchowy?

Definicja

Obrzęk naczynioruchowy to opuchlizna tkanki podskórnej lub błony śluzowej. Opuchlizna skórna może występować na całym ciele, ale szczególnie częsta jest na twarzy wokół powiek lub warg, rzadziej na języku. Ponieważ puchnąć mogą także błony śluzowe dróg oddechowych, np. fałdy głosowe, może dojść do duszności. W takim przypadku należy jak najszybciej interweniować ze względu na niebezpieczeństwo uduszenia. Ponadto może dojść do obrzęku błon śluzowych przewodu pokarmowego.

Rozróżnia się obrzęk naczynioruchowy związany z komórkami tucznymi (alergiczny obrzęk naczynioruchowy), który często jest skutkiem reakcji alergicznej, oraz rzadki obrzęk naczynioruchowy związany z nadmiarem bradykininy (niealergiczny obrzęk naczynioruchowy), który może być wywołany przez niektóre leki, choroby podstawowe lub, w rzadkich przypadkach, przyczyny genetyczne. W tym ostatnim przypadku mówi się o tzw. dziedzicznym (wrodzonym) obrzęku naczynioruchowym. 

Objawy

Gromadzenie się płynu w tkance podskórnej prowadzi do widocznej opuchlizny, zwłaszcza w okolicy twarzy, z obrzękiem powiek i warg. Inne objawy skórne mogą obejmować świąd i pokrzywkę. Ponieważ opuchlizna dotyczy także błon śluzowych dróg oddechowych, może wystąpić chrypka i ciężkie dolegliwości oraz duszność. Może również dojść do obrzęku błon śluzowych przewodu pokarmowego, co prowadzi do nudności, wymiotowania i biegunki. Opuchlizna może się utrzymywać nawet przez kilka dni.

Przyczyny

Obrzęk naczynioruchowy to miejscowa reakcja przypominająca zapalenie skóry lub błon śluzowych jamy ustnej, gardła lub przewodu pokarmowego. Prowadzi to do wycieku płynu z niektórych drobnych naczyń krwionośnych w tkance podskórnej/błonach śluzowych do otaczających tkanek. Wskutek tego dochodzi do obrzęku skóry lub błon śluzowych.

Alergiczny obrzęk naczynioruchowy (obrzęk naczynioruchowy związany z komórkami tucznymi)

Częściej występujący obrzęk naczynioruchowy związany z komórkami tucznymi jest spowodowany uwolnieniem w wyniku reakcji alergicznej substancji przekaźnikowych z komórek tucznych, tzw. mastocytów. Te substancje przekaźnikowe zwiększają przepuszczalność naczyń dla płynów, co skutkuje opuchlizną. Reakcji często towarzyszą świąd i tworzenie się bąbli.

Niealergiczny obrzęk naczynioruchowy (obrzęk naczynioruchowy związany z bradykininą)

Rzadziej występujący obrzęk naczynioruchowy związany z bradykininą wynika ze zwiększonej aktywności hormonu tkankowego — bradykininy, która zwiększa przepuszczalność naczyń dla płynów. Może być spowodowane przez leki (zwłaszcza inhibitory ACE), niektóre choroby podstawowe lub defekt genetyczny (patrz artykuł Dziedziczny obrzęk naczynioruchowy).

Częstotliwość występowania

Obrzęk naczynioruchowy może wystąpić w każdym wieku. Najczęstszy jest alergiczny obrzęk naczynioruchowy, który występuje w 45% wszystkich reakcji anafilaktycznych. Niealergiczny obrzęk naczynioruchowy jest znacznie rzadszy. Jako reakcja niepożądana leków obniżających ciśnienie tętnicze z grupy inhibitorów ACE występuje u mniej niż 0,7% pacjentów.

Dziedziczny (wrodzony) obrzęk naczynioruchowy jest bardzo rzadki. Występuje u mniej niż 2 na 100 000 osób. i zwykle objawia się w pierwszych dwóch dekadach życia.

Badania dodatkowe

Rozpoznanie stawia się na podstawie typowego wywiadu chorobowego, a przede wszystkim na podstawie wyników badania fizykalnego. Zwraca się przy tym uwagę na obrzęki, zwłaszcza w okolicy głowy i szyi. Obserwuje się również, czy występuje wysypka skórna ze swędzącymi bąblami (pokrzywka). Jeśli obrzęk powoduje zwężenie górnych dróg oddechowych, może być słyszalny szmer oddechowy. W takim przypadku możliwe jest wystąpienie duszności. Wykonuje się pomiary ciśnienia tętniczego, tętna i saturacji krwi. W przypadku podejrzenia niealergicznego obrzęku naczynioruchowego wykonuje się badanie krwi. W przypadku alergicznego obrzęku naczynioruchowego z anafilaksją, jeśli czynnik wyzwalający nie został jeszcze zidentyfikowany, diagnostykę alergologiczną przeprowadza się później.

Leczenie

Obrzęk naczynioruchowy może być potencjalnie stanem zagrożenia życia, jeśli obejmuje drogi oddechowe. Ważne jest więc szybkie rozpoznanie i natychmiastowe leczenie.

Jeśli obrzęk jest niewielki i dotyczy takich części ciała, w których nie stanowi zagrożenia, wdraża się leczenie alergicznego obrzęku naczynioruchowego alergicznego na zasadzie próby, ponieważ ta postać jest najczęstsza.

Terapia alergicznego obrzęku naczynioruchowego polega na podawaniu kortykosteroidów i leków przeciwhistaminowych w postaci tabletek lub dożylnie. W sytuacji nagłej w razie potrzeby podaje się też adrenalinę. Aby zapobiec nawrotom obrzęku naczynioruchowego, należy unikać substancji wywołującej alergię.

W przypadku obrzęku naczynioruchowego uwarunkowanego lekami należy natychmiast odstawić lek wywołujący reakcję. Opis terapii dziedzicznego obrzęku naczynioruchowego znajduje się w odpowiednim artykule.

W sytuacji nagłej pacjenta można zabezpieczyć oddechowo poprzez wprowadzenie do jego dróg oddechowych rurki intubacyjnej i zastosowanie mechanicznej wentylacji. W przypadku ciężkich obrzęków mogą zaistnieć wskazania do tracheostomii.

Co możesz zrobić sam?

Po przebytym alergicznym obrzęku naczynioruchowym należy zaopatrzyć się w zestaw ratunkowy i nosić go przez cały czas ze sobą. Zestaw ratunkowy obejmuje autowstrzykiwacz z adrenaliną, glikokortykosteroidy i leki przeciwhistaminowe. 

W miarę możliwości należy unikać znanych alergenów. W razie wystąpienia objawów z dusznością natychmiast użyć zestawu ratunkowego i wezwać pomoc lekarską.

Dodatkowe informacje

• Dziedziczny obrzęk naczynioruchowy
• Alergia
• Obrzęk naczynioruchowy — informacje dla lekarzy

Autor

• Natalie Anasiewicz, dr n. med., lekarz, Davos