Co to jest hipotermia?

Definicja

Hipotermia oznacza stan niższej niż prawidłowa wewnętrznej temperatury ciała. Temperatura wewnętrzna ciała w nomenklaturze medycznej bywa nazywana temperaturą głęboką. Temperatura wewnętrzna ciała poniżej 35°C jest definiowana jako hipotermia. Należy ją odróżnić od hipotermii indukowanej (podczas zabiegu kardiochirurgicznego) lub hipotermii terapeutycznej (po reanimacji). Istnieją różne stopnie hipotermii:

• Stopień I: 32–35°C
• Stopień II: 28–32°C
• Stopień III: 24–28°C
• Stopień IV: poniżej 24°C

Objawy

• Hipotermia I. stopnia (łagodna)
  • Temperatura ciała wynosi 32–35°C.
  • Organizm próbuje odzyskać ciepłotę poprzez drżenie i zwężenie naczyń krwionośnych w skórze.
  • Tętno i ciśnienie tętnicze rosną, oddech przyspiesza.
• Hipotermia II. stopnia (średnia)
  • Temperatura ciała wynosi 28–32°C.
  • Następują pogłębiające się zaburzenia świadomości.
  • Oddech i bicie serca spowalniają.
  • Ciało przestaje drżeć.
• Hipotermia III. stopnia (ciężka)
  • Temperatura ciała wynosi 24–28°C.
  • Poniżej 28°C pojawia się nieprzytomność.
  • Ciśnienie tętnicze spada, pojawiają się arytmie serca, dana osoba wykazuje jeszcze oznaki życia.
• Hipotermia IV. stopnia (bardzo ciężka)
  
  • Temperatura ciała wynosi <24°c.></24°c.>
  • Dochodzi do migotania komór serca, ustaje bicie serca i następuje zatrzymanie krążenia.
  • Poniżej 20°C nie da się już stwierdzić aktywności elektrycznej mózgu.
  • Pacjent jest nieprzytomny i nie wykazuje oznak życia, sprawia wrażenie klinicznie martwego.

Jednocześnie jednak różne narządy, zwłaszcza mózg, znacznie lepiej tolerują niedobór tlenu ze względu na spowolniony metabolizm. Najniższa zmierzona temperatura ciała, która nie doprowadziła do śmierci, wynosiła 14,2°C u dziecka i 13,7°C u dorosłego.

Przyczyny

Wychłodzenie występuje głównie po:

• Zatruciach (jest to typowe np. dla zatrucia alkoholowego i zaśnięcie na świeżym powietrzu).
• Utonięciach, przypadkach bliskich utonięcia i utonięciach wtórnych
• Wypadkach w zimie (w tym zasypaniu przez lawinę i utracie orientacji w terenie).

Częstotliwość występowania

Wysokie ryzyko dotyczy osób starszych i znajdujących się w niekorzystnej sytuacji społecznej. Choroba ta częściej dotyka mężczyzn niż kobiet. Hipotermia rzadko jest przyczyną śmierci, według badań z Irlandii i Szkocji jest to ok. 20 zgonów na 1 milion mieszkańców rocznie.

Badania dodatkowe

Wiele domowych termometrów mierzy temperaturę ciała dopiero od 34°C, dlatego pogotowie ratunkowe i szpitale używają specjalnych termometrów do określania dokładnej temperatury ciała. Lekarze oceniają stopień hipotermii także na podstawie parametrów takich jak dreszcze, świadomość, oddychanie i krążenie. Sprawdzają też, czy skóra jest blada i zimna oraz czy możliwe jest wywołanie odruchów (np. źrenicznych).

Badanie elektrokardiograficzne (EKG) służy do określenia rytmu serca oraz ewentualnego występowania arytmii. W laboratorium można zbadać próbkę krwi, uzyskując w ten sposób wskazówki na temat przyczyny (np. zatrucie alkoholowe) lub wcześniejszych urazów.

Leczenie

• Hipotermia I. stopnia
  • Aktywny ruch ogrzewa przytomnego pacjenta z lekką hipotermią szybciej niż drżenie.
  • ciepłe napoje
  • zmiana ubrania na suche
  • nakrycie głowy (znaczna utrata ciepła przez odkrytą skórę głowy)
• Hipotermia II.–III. stopnia
  • jak najmniej ruchu pacjenta
  • ułożenie w poziomie i czynności ratunkowe
    • Afterdrop (ang.) to występujący niekiedy dalszy spadek temperatury ciała w trakcie i po zakończeniu pierwszej interwencji. Polega on na wyrównywaniu temperatury pomiędzy cieplejszym środkiem ciała i chłodniejszą warstwą zewnętrzną. Oznacza to, że nawet po opuszczeniu zimnego środowiska nadal istnieje ryzyko zatrzymania akcji serca.
  • bierna ochrona przed zimnem za pomocą koców, folii ochronnych itp.
  • aktywne ogrzewanie za pomocą przenośnych ogrzewaczy, koców elektrycznych itp.
  • podanie tlenu i w razie potrzeby intubacja i wentylacja
• Hipotermia IV. stopnia
  • resuscytacja krążeniowo-oddechowa
  • Poniżej temperatury ciała 30°C nie podaje się żadnych leków, ponieważ nie wykazują one wystarczającej skuteczności.
• Specjalna terapia
  • Pacjenci wysokiego ryzyka powinni być w miarę możliwości przewiezieni do specjalistycznego ośrodka stosującego pozaustrojowe utlenowanie membranowe (ECMO). Krew pacjenta jest tam podgrzewana poza organizmem.

Rokowania

• Rokowanie zależy od tego, jak silnej hipotermii doznała dana osoba. Im niższa temperatura ciała, tym większe ryzyko powikłań i śmierci.
• Obecność chorób towarzyszących pogarsza rokowanie.
• Łagodna hipotermia I. stopnia nie zwiększa ryzyka zgonu.
• Przy hipotermii II. stopnia śmiertelność wynosi ok. 20 %.
• W przypadku ciężkiej hipotermii, zwłaszcza u pacjentów z chorobami przewlekłymi, śmiertelność wynosi >50%.
• Ponieważ podstawowy metabolizm spada o ok. 6% na każdy stopień temperatury wewnętrznej ciała, mózg znacznie dłużej znosi zatrzymanie krążenia i niedotlenienie. Dlatego nawet długi czas resuscytacji (>60 min) nie wyklucza przeżycia z dobrymi wynikami.

Dodatkowe informacje

• resuscytacja krążeniowo-oddechowa
• Zatrucie alkoholowe
• Hipotermia — informacje dla lekarzy
• Hipotermia, leczenie stanu ostrego — informacje dla lekarzy

Autor

• Anna Zwierzchowska, lekarz, Kraków (recenzent)
• Markus Plank, MSc BSc, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń